Bisfenol A

konposatu kimiko

Bisfenol A (BPA) gai elkartu organikoa da (CH3)2C(C6H4OH)2 formula duena, bisfenolen familiakoa, eta hidroxifenil ordezkatzaile bi dituena. Gai gotor kolorgea da, disolbatzaile organikoetan disolbagarria, baina zailtasunak izango ditu uretan disolbatzeko.

Bisfenol A
Formula kimikoaC15H16O2
SMILES kanonikoa2D eredua
MolView3D eredua
Konposizioakarbono
MotaBisfenol, bicyclic compound (en) Itzuli eta Diol
Ezaugarriak
Fusio-puntua158 ℃
156 ℃
Irakite-puntua220 ℃
Masa molekularra228,115 Da
Erabilera
Elkarrekintzaandrogen receptor (en) Itzuli eta estrogen receptor 2 (en) Itzuli
Rolaoccupational air pollutants (en) Itzuli, non-steroidal estrogens (en) Itzuli, free radical scavengers (en) Itzuli eta female reproductive toxicant (en) Itzuli
Arriskuak
NFPA 704
0
3
0
Identifikatzaileak
InChlKeyIISBACLAFKSPIT-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia80-05-7
ChemSpider6371
PubChem6623
Reaxys1107700
Gmelin33216
ChEMBLCHEMBL418971
NBE zenbakia2430
RTECS zenbakiaSL6300000
ZVG13980
DSSTox zenbakiaSL6300000
EC zenbakia201-245-8
ECHA100.001.133
MeSHC006780
RxNorm1433347
Human Metabolome DatabaseHMDB0032133
UNIIMLT3645I99
KEGGC13624
PDB Ligand2OH

Polimero komertzialki inportante batzuen aitzindaria da hala nola polikarbonatoak eta epoxi erretxinak[1].

Sintesia

aldatu

Bisfenol A azetona bi baliokide fenolekin erreakzionaraziz sintetizatzen da. Azetonari zor zaio A letra. Azido sendoek katalizatzen dute erreakzioa hala nola azido klorhidrikoak. Azetonak elektroizale moduan jokatzen du; hau da, elektroi-aberatsak diren gai elkartuekin erreakzionatzen du. Katalizatzaile azidoak azetonaren oxigenoa protonatzen du, ondorioz elektroizaletasuna handituz eta erreakzioa bizkortuz. Fenolak nukleozale moduan jokatzen du. Laburtuz, ordezkapen aromatiko elektroizaleen erreakziobideari jarraitzen zaio[2].

 
Bisfenol Aren sintesiaren eskema. para isomeroa marraztu da produktu bakar moduan

Erreakzioak hiru isomero sortzen ditu: batek bi hidroxiloak orto posizioetan ditu, beste batek para posizioetan eta hirugarrenak orto eta para posizioetan. Bigarrena da sintesian interesa duena. Hirurak bereizteko beraien disolbagarritasun eta urtze-puntu diferenteak baliatzen dira.

Erabilera

aldatu

Bisfenol A usatzen da batez ere polikarbonatoak eta epoxi erretxinak sintetizatzeko. Bi polimero-mota hauek erabilera praktiko oso zabala dute.

Polikarbonatoak ekoizteko bisfenol A fosgenoarekin erreakzionaraztea izan da ohiko bidea. Alabaina, fosgenoa oso toxikoa da, eta, gaur egun, difenil karbonatoa erabiltzen da bere ordez[2].

 
Polikarbonatoaren sintesia fosgenoa baliatuz

Epoxi erretxinak bisfenol Aren eta epiklorhidrinaren arteko erreakzioaren ondorioz sortzen dira. Prozesu industrialean erabilitako epiklorhidrina eta bisfenol A kantitateak ez dira ekimolekularrak; eskuarki epiklorhidrina soberan botatzen da, oligomeroak sor daitezen ebitatzeko[2].

Osasun-eraginak

aldatu

Bisfenol Ak estrogeno naturala antzeratzeko gaitasuna du. Horren arrazoia da bisfenol Aren eta estradiolaren fenol taldeak oso antzekoak direla kimikoki. Bisfenol Ak estrogenoak eragiten dituen mekanismoetako batzuk lanean jartzen ditu. Ondorioz, hormona-nahasletzat jotzen da[3].

Elikagaien Segurtasuneko Europako Agintaritzak 2023ko apirilaren 17an publikatutako txosten batean elikagaietako bisfenol A gizakien osasunerako arriskutsua dela adierazi zuen, hain zuzen ere, sistema immuneari eragiten diolako[4].

Ingurumen-eraginak

aldatu

Bisfenol A ingurugiro-poluitzailea da. Ingurumena bide askotatik irits daiteke, hala nola izadian isurtzen diren plastikoetatik, zabortegietako isurietatik edo ur-zikinen tratamendurako araztegietatik. Isuriek lehorreko landareei zien ureetako animaliei eragiten diete. Nitrogenoaren finkapenari[5] eta arrainen sexuari eragiten die, besteak beste.

Euskal Herrian, Gernikako araztegiaren inguruan bizi den Chelon labrosus korrokoi-populazioan atzeman ziren lehen aldiz bisfenol Aren eragin xenoestrogenikoak, 2007an. Aztertutako ale arretatik % 30 bisexualak ziren, eta arren odol-plasman bitelogenina detektatu zen, espezifikoki emeena den arren[6].

Geroago, euskal itsasaldeko toki gehiagotan ere atzeman dira emetutako arrainak: Abran, Ondarroan, Deban eta Pasaian, besteak beste. Ur-araztegietako isuriak dira bisfenol Aren isurketa-sorburu nagusiak.

Erreferentziak

aldatu
  1. (Ingelesez) Fiege, Helmut; Voges, Heinz-Werner; Hamamoto, Toshikazu; Umemura, Sumio; Iwata, Tadao; Miki, Hisaya; Fujita, Yasuhiro; Buysch, Hans-Josef et al.. (2000). «Phenol Derivatives» Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (American Cancer Society)  doi:10.1002/14356007.a19_313. ISBN 978-3-527-30673-2. (Noiz kontsultatua: 2021-02-28).
  2. a b c Vicario Hernandez, Jose Luis & Moreno Benitez, Maria Isabel. (2009). Kimika organiko industriala. EHU, 118-124 or. ISBN 978-84-692-7831-4..
  3. Kwon, Jung-Hwan; Katz, Lynn E.; Liljestrand, Howard M.. (2007-10). «Modeling binding equilibrium in a competitive estrogen receptor binding assay» Chemosphere 69 (7): 1025–1031.  doi:10.1016/j.chemosphere.2007.04.047. ISSN 0045-6535. PMID 17559906. (Noiz kontsultatua: 2021-02-28).
  4. (Ingelesez) «Bisphenol A in food is a health risk | EFSA» www.efsa.europa.eu (Noiz kontsultatua: 2023-04-26).
  5. (Ingelesez) Fox, Jennifer E.; Gulledge, Jay; Engelhaupt, Erika; Burow, Matthew E.; McLachlan, John A.. (2007-06-12). «Pesticides reduce symbiotic efficiency of nitrogen-fixing rhizobia and host plants» Proceedings of the National Academy of Sciences 104 (24): 10282–10287.  doi:10.1073/pnas.0611710104. ISSN 0027-8424. PMID 17548832. (Noiz kontsultatua: 2021-02-28).
  6. Valencia López, Ainara. (2015-09-01). «Araztegietako isurkinek feminizaturiko arrainak» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-02-28).

Kanpo-estekak

aldatu