Skeleton
Skeletona banakako Neguko Olinpiar kirola da, gorputz-lera baten gainean irristatuz izotz-zirkuitu batean jaistean datzana. XIX. mendean Suitzan sortutako neguko irristatze kirol modalitate zaharrena da, non pertsona bat ahoz etzaten den irristagailu txiki batean eta izoztutako pista batean zehar irristatzen den. Helburua, helmugara aurkariak baino lehenago iristea da. Skeletona, bobsleigha eta lugea ez bezala, banakako kirola da. Bobsleigha bezala, lasterketa ibilbidearen goiko aldeko hasierako atean hasten da lasterketa batekin abiadura hartuta. Kirolaren izena, lerari dagokio, lerak giza hezurduraren itxura baitu.[1]
HistoriaAldatu
Aurreratu dugun bezala, Skeletona XIX. mendeko amaieran sortu zen Suitzan. Dena den, iturriak ez dira ados jartzen kirol honen jatorri eta sortzailearekin. Jatorriaren inguruan iturri batzuek diote Saint-Moritzen[2] sortu zela. Beste iturriek jatorria Suitzako Davos hiritik Klosters hirira zihoan pistan duela diote. Sortzaileari dagokionez gauza bera geratzen da. Iturri batzuek diote soldadu suitzarrek asmatu zutela, beste batzuek aldiz, soldadu ingelesak izan zirela. Iturri batzuk gainera izena ematen ausartzen dira eta Child soldadu ingelesak hezurdura itxurako lera metaliko baten gainean ahospez irristatzea bururatu zitzaionean sortu zuela diote. Izenaren jatorria ere zalantzagarria da. Iturri batzuek diote hezurdura itxuragatik izena duela skeleton, beste batzuek, ordea, Norvegiako txirrista esan nahi duen “Kjaelke” hitzatik datorrela diote.[3]
Argi dagoena kirol hau Suitzan asmatua zela da. 1905 arte skeletona Suitzan praktikatzen zen soilik eta hortik Austriara hedatu zen lehenik eta jarraian Europa osora. 1908 eta 1910ean jada txapelketak ospatzen ziren Semmering Passen, Austrian. 1892an L. P. Childek momentuko lera eraldatu zuen eta hezurdura forma eman zion. Hortik aurrera esaten da hasi zela kirola “Skeleton” deitzen.[4] 1923an Federation Internationale de Bobsleigh et de Tobogganing (FIBT) sortu zen, gaur egun kirol modalitate honen kudeatzaile nagusi dena. Hiru urte beranduago, Nazioarteko Olinpiar Batzordeak bobsleigha eta skeletona kirol olinpiko bezala aitortu zituen. Horrela, 1928an Saint-Moritzeko Neguko Olinpiar Jokoetan skeletona froga bezala aurkeztu zen, baina ez zen berriro praktikatu joko olinpiko batzuetan 1948ra arte.[4] Kirola ez zen Programa Olinpikoan ofizialki sartu 2002ko Salt Lake Cityko (Utah, AEB) Olinpiar Jokoetara arte. 2015ean FIBTari izena aldatu zitzaion eta gaur egun Bobsleigh & Skeleton Federation (IBSF) bezala ezagutzen da, gaur egun mundu mailan bobsleigha eta skeletona kudeatzeaz arduratzen dena. Estatutuak 2016an sortu ziren.[5]
2002tik aurrera kirolak interesa irabazi zuen eta gaur egun izotz pista naturala izateko zailtasuna edo ezintasuna duten herrialdeetan ere praktikatzen da pista artifizialak sortuz. Herrialde horien artean, Australia, Zeelanda Berria, Bermuda, Irak, Israel, Hegoafrika, Brasil, Mexiko eta Argentina daude besteak beste. Halaber, emakume zein gizonezkoen modalitateak bereizten dira neguko kirol honetan. IBSFak babes ekonomikoa ematen die entrenamendu zein bidaietarako gutxienez hiru pilotu kualifikatu ez dituzten eta garatzeko bidean dauden herrialdeei. 2017an gizonezkoen 20 federazio nazionalek eta emakumezkoen 11k jaso zuten babesa.[6]
EzaugarriakAldatu
Lugean eta bobsleighean bezala, irteera oso garrantzitsua da. Esplosiboa izan behar da, hau da, erreakzio abiadura handikoa, abiadura ahalik eta azkarren irabazteko. Horregatik oinetako bereziak erabiltzen dira itsaspen maximoarekin. Abiadura lehen 50 metroetan lortu ondoren, kirolaria ahuspez jartzen da leran, burua aurretik duela, bere postura ahalik eta lauena eta aerodinamikoena izan dadin saiatuz.
Beste ezaugarri garrantzitsu bat bihurguneak hartzeko bolante edo lemarik ez dagoela da. Honen ordez, kirolaria bera da bere pisua alde batean edo bestean jarri behar duena lera bideratu nahi duen aldearen arabera.
Erabiltzen den kaskoak babes berezi bat du kokotsean, kirolariaren aurpegia lurzorutik oso hurbil pasatzen delako. Gaur egun erabiltzen diren trajeak zuntz sintetikoekin eginak daude eta gorputzera doitzeko bereziki diseinatuak daude, aireari erresistentzia minimoa eskaintzeko.
Bobsleigha edo lugearekin ez bezala, skeletonean soilik banakako modalitatea existitzen da, eta lehiaketak bi mahukatan ospatzen dira. Bietan lortutako denborak gehitzen dira eta orokorrean denbora gutxien lortu duen kirolaria da irabazlea.
Kirol olinpiko gisa garapen berezi bat izan du. Izan ere, 1928an Saint-Moritzen ospatu ziren neguko olinpiar jokoetan debuta egin ostean, gero programatik desagertu zen, eta 1948an jokoak berriro Saint-Moritzen ospatu zirenean itzuli zen. Hitzordu honen ostean programatik berriz desagertu zen 54 urtez. Salt Lake Cityko 2002ko olinpiar jokoetan itzuli zen eta harrezkeroztik neguko olinpiar jokoen parte izan da. Lehiaketan gizonen eta emakumeen kategoriak egiten dira.
Lasterketa teknikaAldatu
Lasterketa teknika 3 faseetan banatu daiteke: lehenengoan atletak 50 metrotako lasterketa bat burutuko du skeletona bultzatuz lurrean aurrez zehaztuta dagoen ibilbide batean. Bigarrenean abiadura irabazi ostean, hankak altxatuko ditu eta leraren gainean etzango da ahalik eta postura aerodinamikoena hartuz. Azkenekoan, leraren norabidea gorputzaren eta hanken mugimenduarekin kontrolatuko du, hau da, gorputzaren inertziarekin.
AraudiaAldatu
Skeletonaren araudia oso sinplea da. Oinarria, zirkuitu batean egiten den lasterketa batean du eta lasterketa ahalik eta denbora gutxienean amaitzen duenak irabazten du. Olinpiar Jokoetan 4 jaitsiera burutzen dira eta denbora ofiziala 4 denboren batuketa da.
MaterialaAldatu
Hauek dira gaur egun skeletonean erabiltzen diren materialak:[7]
- Alpetar lasterketetarako kasko berezia, kokotsa babesten duena.
- Gorputzera doitzen den lasterketarako zuntz sintetikoko jantzia, airearekiko erresistentzia txikiena ezarriko duena.
- Arantzadun zapatak, atletismokoen antzerakoak, izotzetan atxikimendua lortzeko
- Betaurrekoak edota aurpegi babesgarriak
- Jantziaren azpitik, sorbaldakoa edota ukondokoa
- Lera
XIX. mendean erabilitako lerak sortzeko Kanadan eta Indian garraiorako erabiltzen ziren leretan oinarritu ziren. 1892an, L.P. Child-ek lerari egindako eraldaketa batzuen ostean sortu zen gaur egun metalezko hezurdura antza duen lera eta Ipar Amerikako kirolari bira bat eman ziona. 1902an Arden Bottek eserleku irristakor bat gehitu zion lerari kirolariek euren pisua ibilbidearen arabera aldatu ahal izateko. Gaur egungo leretan ez da ezaugarri hori aurkitzen.
2010ean, FIBTak leraren materialak mugatu zituen. Leraren ertzak altzairuzkoak izan behar dute eta ezin dute norabide zein balaztatze elementurik eraman. Oinarria aldiz, plastikozkoa izan daiteke. Leraren alboetan aurkitzen diren eskuleku eta topeak kirolaria lasterketan zehar finkatzen laguntzen dute.[8] Hona hemen pistaren ezaugarri teknikoak:
Dimentsioak:
- Luzeera: 800-1200 mm
- Altuera: 80-200 mm
- Atleten arteko distantzia: 340-380 mm
| Leraren pisua | Gehienezko pisu konbinatua
(atleta+lera) |
Leraren gehienezko pisua |
|---|---|---|
| Gizonezkoak | 115kg | 43kg |
| Emakumezkoak | 92kg | 35kg |
Atleta eta leraren pisua ez bada maximora heltzen, atleta batzuk balasto batzuk ezartzen dizkiote lerari. Debekatuta dago balastoak kirolariari ezartzea.
Kirolariaren ezaugarriakAldatu
Skeletona kirol konplikatua da ez bakarrik lerak hartu dezakeen abidauragatik (130km/h), baizik eta kirolaria azkarra izan behar delako erabakiak hartzerako orduan. Pilotuak ez du bolanterik skeletona gidatzeko, bere gorputza besterik ez du. Horregatik, garrantzitsua da pilotuak hartzen duen posizioa lera sorbalda eta buruarekin kontrolatu ahal izateko. Azkarra izateaz gain, pilotua dinamikoa izan behar da eta psikologikoki indartsua erabakiak azkar eta duda gabe hartzeko. Gainera, kirolaria esplosiboa izan behar da irteera eraginkor bat egiteko.
ErreferentziakAldatu
- ↑ (Ingelesez) «skeleton sledding | Definition, History, & Facts» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2018-03-27).
- ↑ «Información básica del Skeleton» aboutespanol (Noiz kontsultatua: 2018-03-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Historia del Skeleton» Historia del Deporte (Noiz kontsultatua: 2018-03-09).
- ↑ a b History. 2014-02-14 (Noiz kontsultatua: 2018-03-27).
- ↑ (Ingelesez) (PDF) IBSF Statutes. (Noiz kontsultatua: 2018-03-28).
- ↑ (Ingelesez) (PDF) IBSF Emerging Nations Support Package 2017/18. (Noiz kontsultatua: 2018-03-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) dsm. «Deportes Invierno - Luge, Skeleton, Bobsleigh» www.deportesinvierno.info (Noiz kontsultatua: 2018-03-09).
- ↑ (Ingelesez) (PDF) IBSF International Skeleton Rules. (Noiz kontsultatua: 2013-03-27).
Kanpo estekakAldatu
- Espainiako izotz kiroletako federazioa [1]
- Nazioarteko bobsleigh eta skeleton federazioa [2]
- Neguko Olinpiar Jokoak [3]
- Espainiako neguko kirolen federazioa [4]
- Alemaniako bobsleigh eta skeleton federazioa[5]
- IBSF skeletonaren araudia[6]
- IBSF Estatutuak [7]
- Erresuma Batuko skeleton eta bobsleigh federazioa [8]
- Europako gizonezkoen txapelketa (IBSF) [9]
- Europako emakumezkoen txapelketa (IBSF) [10]
- Estatu Batuetako bobsled eta skeleton federazioa [11]
Datuak: Q186190
Multimedia: Skeleton (sport)
