Wikipedia

Miñaoko gudua

Miñaoko gudua, Durako zubiko gudua bezala ere ezaguna, Gaztelako Komunitateen Gerran gertatutako gudu armatu bat izan zen, 1521eko apirilaren 19an Arabako Dura[1] herrian, eta gero Miñaon[2]; bertan Martin Ruiz de Abendaño y Gamboa buru zuten indar errealistek aurre egin zieten 1520ko irailetik Gaztelako matxinoen auziari atxikia zen Petri Lopez Aiarakoak, Aguraingo kondeak, zuzendutako indar komuneroei.

Miñaoko gudua
Gaztelako Komunitateen Gerra
Aguraingo kondearen altxamendua
Egungo Miñao
Data1521eko apirilaren 19a
LekuaMiñao
EmaitzaErregezaleen garaipena
Gudulariak
Komuneroak Erregezaleak
Buruzagiak
Petri Lopitz Aiarakoa
Gonzalo Barahona  †
Lope Gartzia de Murga
Diego Fernandez de Ugarte
Juan Diaz
Sancho Ginea
Iñigo Ginea		 Martín Ruiz de Abendaño
Gomez Butroikoa
Otxoa de Alaba
Hurtado Diaz
Juan Alonso Muxika
Indarra
2500 soldadu + Ezezagunak

Guda honek gudaroste matxinatuaren behin betiko porrota ekarri zuen Araban. Kondeak Portugalgo mugarantz ihes egin ahal izan zuen — bertan 1524ra arte egon zen —, baina bere kapitain guztiak preso hartu zituzten errealistek, eta horietako bat, Gonzalo de Barahona, hurrengo egunean Gasteizen exekutatu zuten.

Testuingurua aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Aguraingo kondearen altxamendua»

Aste batzuk komuneroen gatazkatik at egon ondoren, Aguraingo kondeak berriro ekin zion otsailean, bere feudoan soldaduak bilduz eta errege-boterearekiko nolabaiteko etsaitasuna erakutsiz[3]. Martxoaren 8an, Hondarribiatik Gaztelako kondestablearen armada indartzera zihoan artilleria geldiarazi zuen. Ondoren, Gasteiz inguratu zuen, baina handik egun batzuetara erretiratu egin zen, hiriarengandik kontzesio batzuk lortu ondoren. Egia esan, ordutik aurrera behin eta berriz porrot egiten hasi zen: errealistek Agurain bereganatu zuten, martxoaren 20an alferrik berreskuratzen saiatu zena, eta, aldi berean, Kuartango harana suntsitu eta Morillaseko gaztelua suntsitu zuten. Apirilaren 6an, kondeak Aguraingo hiribilduari bigarren setioa jarri zion, eta 10ean zabaldu egin zuen 15.000 gizoneko gaueko erasoarekin[4]. Alabaina, Martín Martínez de Oquerrurik eta Diego Martinez de Alaba ahaldun nagusiak planteatu zuten erresistentziaren ondorioz, 11an Aiarako lurretarantz erretiratu behar izan zuen. Astebete geroago, gutxi gorabehera, gudu erabakigarria gertatu zen Miñaon.

Borroka aldatu

 
Durako zubia Petri Lopez Araiako kondearen tropek gurutzatu zuten Miñaoko guduan.

Aurreko uneak aldatu

Apirilaren 18ko gauerdian, Martin Ruiz de Gamboa y Avendaño kapitain errealistak Gómez de Butróni jakinarazi zion Dulantziko zelaian gertatutako liskar batean bere zaldizkoek kondearen ehun gizon harrapatu zituztela eta beste batzuk hil[5]. Hurrengo goizean Legutiotik irten zen bere 900 infante eta 40 lantzekin, eta handik gutxira, Gomez de Butronek jarraitu zion, zenbait zailtasunen ondoren Aramaion bildu ahal izan zituen indar bizkaitarrekin.

Garapena aldatu

Kondea, mugimendu militar hauen jakitun, Kuartangora abiatu zen bere 2.500 gizon baino gehiagorekin, Gasteiztik gertu igaroz, baina, orduan, Ochoa kapitainaren eta Martin de Avendañoren indar errealistek bidean aurkitu zuten eta Zurbaoko mendira itzultzera behartu zuten[6]. Han bere eskuadroiak berrantolatu zituen eta Duranako zubia zeharkatzea adostu zuen. Gonzalo de Barahona ordezkari militarrak Amaritarantz joatea edo, gutxienez, mendian itxarotea proposatu zuen, baina kondeak ez zuen entzun nahi izan eta ibai ertzetik jaisteko agindu zuen; maniobra honetan batzuk itota hil ziren[7].

Komuneroek berehala hartu zuten Erretanarako norabidea, zalditeriaren etengabeko erasoak, berrehun eskopetarienarekin konbinatuta, ahuldu egiten zituzten bitartean[7]. Kondearen "buelta, buelta!" oihuekin, eta, Ibilbidea jarraitzea ezinezkoa zenez, errealistek aurrea hartu baitzuten, matxinatuek, azkenean, Miñaorantz ihes egin zuten. Han espioi batek Pedro de Ayalari esan zion Gomez de Butron indar handiz zihoala harengana. Ezer gutxi zegoen egiteko. Eskuadroiak desordenaren erdian sakabanatu ziren azkenean, eta kondeak, babesgabe, presaka alde egin zuen, inork harrapatu gabe.

Ondorioak aldatu

Presoak aldatu

Lope García de Murga izeneko bat izan ezik, "ez baitakigu nondik ihes egin zuen", kapitain errebelde guztiak atxilotu zituzten: Juan Díaz, Sancho eta Iñigo de Guinea, Diego Fernández de Ugarte, Gonzalo de Barahona eta abar. Izan ere, Barahonari lepoa moztu zioten hurrengo egunean Gasteizko Egurraren plazatxoan, gaur egungo Santo Domingo plazan[8].Gainerako presoei dagokienez — seiehun, Prudencio de Sandoval kronistaren arabera —, kondestableak Lobon lizentziaduna bidali zuen, dagozkion prozesuak instrui zitzan.

Guduaren kontakizunetik ondorioztatzen da Aguraingo kondeak guduan izan zuen hondamendia erabatekoa izan zela[9]:

« De manera que en todo el exercito del conde casi no quedo ninguno, que no es herido o muerto o preso o robado, que a seydo cosa espantosa (...) Hurtado diaz atrabeso por lo alto e hizo todo el mal que pudo, prendio mas de cien hombres e los tiene en Mendoza presos, que no saldran alli asta que agan las casas de su yerno o con las cabezas paguen. Don Juan alonso de Muxica tambièn atravesó por la otra parte e hizo todo el mal que pudo, aunque no quiso matar a nadie. »
Juan Perezek Galartza lizentziatuari idatzitako gutuna, 1521eko apirilaren 21eko datarekin

Eragina Gasteizen aldatu

Miñaoko garaipen errealistak lasaitasuna ekarri zuen Gasteizera, 1520ko irailetik etengabeko alerta egoeran bizi baitzen. Apirilaren 22an, kontzejuak sariak eskaini zizkien guduan parte hartu zuten herritarrei, eta 26an, udaletxeko aktetan bere xehetasun guztiak jasotzea erabaki zuen, azken hau, benetan, sekula zehaztu ez zen arren[10]. Kondearen armadari hartutako bederatzi banderei dagokienez, apirilaren 26an Udalak Santa Maria elizako kapera nagusian uztea erabaki zuen, eta hiru egun geroago meza bat egin zen garaipenagatik eskerrak emateko. Urte batzuk geroago kondeari irekitako auzian auzi-ihesagatik, Fernando Salazar lekukoak adierazi zuen kondestablea han zegoela berari galdetu ziola bandera haien gainean, eta Aguraingo kondearenak zirela erantzun ondoren, hauxe erantzun ziola: "Kobrantza ona jarri zuen haietan, bide batez, Gaztelako etxerik zaharrena berea baitzen" [11]. Bandera horiek han egon ziren gutxienez XIX. mendearen hasierara arte; ordutik aurrera ez da ezagutzen non dauden.

Gasteizek 1589an Felipe II.a erregea goratu zuen memorial batean, Granadako hartunean eta Hondarribiaren berreskuratzean emandako zerbitzuez gain, Duranako zubiko gudua aipatzen da[12].

Martin Ruiz de Abendañori saria aldatu

1521eko maiatzaren 20an, Gaztelako erregeordeek Martin Ruiz de Abendañori eta bere oinordekoei guduan harrapatutako arma intsigniak erabiltzeko pribilegioa eman zieten: "Para que las podieredes traer con las vuestras vos e vuestros herederos e suscesores para syenpre jamas en vuestras armas y escudos y reposteros."[13].

Guduaren datari buruzko nahastea aldatu

Valladolideko Luis de Salazar y Castrok, Historia genealógica de la Casa de Lara (1697) lanean, apirilaren 9a mantendu zuen Miñaoko guduaren data bezala. Mende batzuk geroago, Joaquín José Landazurik zuzendu egin zuen baieztapen hori, liskarra 12an gertatu zela esatean, eta hori ere ez da egia. Nahasmen hau, José Ignacio Tellecheak idatzitako Hernán Pérez de Yarza, alcaide de Behobia lanaren edizio batean eginiko inprenta-akats baten ondorio da, non egileak gertaerak berreraikitzeko erabilitako gutuna "XII" datarekin transkribatuta agertzen den[14]. Gaur egun, iturri askok akats berean erortzen jarraitzen dute[15].

Esanahiari buruzko ikuspegi kontrajarriak aldatu

Ricardo Becerro de Bengoa historialariak, Gonzalo de Barahonaren hilketan, apirilaren 24ko hiru buruzagi gaztelarren (Padilla, Bravo eta Maldonado) exekuzioen aurrekaria ikusi zuen[16]. Jarrera hau, kondearen altxamendua Gaztelako komuneroenarekin parekatu nahi zuena, Vicente González de Echávarri gasteiztarrak gogor kritikatu zuen: "Duranako zubian askatasun publikoak garaile atera ziren despota zurrunbilotsuen aurka"[17].

Ikusi ere aldatu

Gaztelako komunitateen gerra

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «Dura - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-04-20).
  2. ↑ «Miñao» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-04-20).
  3. ↑ Pérez, 1977, 312 or.
  4. ↑ Echávarri y Olano, 1904, 129-130 orr..
  5. ↑ Tellechea, 1979, 56 eta 192 orr.
  6. ↑ Tellechea, 1979, 57 eta 192 or.
  7. ↑ a b Tellechea, 1979, 57 or.
  8. ↑ Echávarri eta Olano, 1904, 133 or.
  9. ↑ Tellecheak partzialki aipatzen du, 57. or., eta osorik transkribatutako gutunean 192. or.
  10. ↑ Echávarri eta Olano, 1904, 131-132 orr.
  11. ↑ Echávarri eta Olano, 1904, 132-133 orr..
  12. ↑ Echávarri eta Olano, 1904, 132-133 orr.
  13. ↑ Echávarri eta Olano, 1904, 134 or.
  14. ↑ Roldan, 1984, 38 or.
  15. ↑ Adibide batzuk in «Ignacio de Loyola (Colección españolas inminentes)» eta «El taller de conversión de los ejercicios. Tomo I. Iñigo de Loyola ¿una historia de fracasos?»
  16. ↑ Roldán, 1984, 56 or.
  17. ↑ Roldán, 1984, 51 or.

Bibliografia aldatu

  • Tellechea Idígoras, José Ignacio (1979). Hernán Pérez de Yarza, alcaide de Behobia: las Comunidades y la guerra de Navarra (1520-1521): documentos inéditos. Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones.
  • González de Echávarri, Vicente; Ramírez Olano, Eliodoro (1904). La Guerra de los Comuneros en el País Vasco. Vitoria, Imprenta provincial de Álava.
  • Danvila y Collado, Manuel (1898). Historia crítica y documentada de las Comunidades de Castilla, volumen III.. Colección de documentos, opúsculos, y antigüedades que publica la Real Academia de Historia; 35. Madrid: Memorial Histórico Español. OCLC 4782003.
  • Pérez, Joseph (1977). La revolución de las Comunidades de Castilla (1520-1521). Siglo XXI de España Editores. ISBN 9788432302855.
  • Roldán, José (1984). «El levantamiento del conde de Salvatierra (1520-1521). Balance historiográfico (s. XIX-XX)». Vasconia 4.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Miñaoko_gudua&oldid=8577366"(e)tik eskuratuta