Lankide:Joxan Garaialde/Proba orria

Artikulu hau Jainkoaren kontzeptu monoteistari buruzkoa da. Jainkoen kontzeptu politeista aztertzen duen artikulua hau da: Jainko (politeismo)

Katolikoen Jainkoa Adami bizia ematen.
Michelangeloren freskoa Kapera Sistinoko sabaian, (Vatikano Hiria).

Erlijio monoteistetan, Jainkoa, batzuetan Jaungoikoa ere deitua, naturaz gaindiko izaki gorena eta unibertsoaren sortzaile bakarra da, besteak beste, judaismoan, kristautasunean eta islamean.

Jainkoa bat bakarrik dela sinesten duten erlijioen artean ere, jainko horren izenak hainbat dira, erlijio batetik bestera eta hizkuntza batetik bestera aldatzen dira. Hala, juduek Elohim edo Adonai eta musulmanek Ala deitzen diote. Erlijio eta hizkuntza beraren barruan ere, hainbat izen erabiltzen dira. Adibidez, kristauek, euskaraz, Hirutasun Santua, Gure Aita, Jauna eta Jaungoikoa izenak erabiltzen dituzte. Bestalde, teologiak historian zehar jainkoa definitzeko kontzeptu eta ezaugarri ugari sortu ditu: Ahalguztiduna, Esentzia Gorena, Leku guztietan dagoena, Ongi Gorena, Betierekoa, Beharrezko Izatea... Era berean, deskribapen ugari izan ditu: gorputz gabeko izakia, izate pertsonala, moralaren oinarria...

• 
  Jainkoaren izena freskoaren xehetasuna Jainkoaren izenaren jaurespena (Aintza), Francisco Goyarena, 1772.
• 
  Ala izenaren kaligrafia.

Erlijio teista eta deistetan (baita beste sinesmen-sistema batzuetan ere), Jainko izena ematen zaio ahalguztiduna, nonahikoa, orojakilea eta pertsonala den izaki gorenari, edo jainko bakarrari monoteismoan, edo jainko nagusiari (monolatria) politeismo forma batzuetan, esaterako, henoteismoan.

Jainkoak ere adieraz dezake izaki goren ez-pertsonal bat, adibidez, panteismoan, eta, ikusmolde batzuetan, ideia edo arrazoiketa hutsa da, gogamenetik kanpoko ezein errealitate iraunkorrik gabea, hala nola sistema materialistetan.

Sarritan, Jainkoa naturaz gaindiko sortzaile eta unibertsoaren ikuskatzaile (teismo) gisa ulertzen da. Teologoek atributu ugari atxiki dizkiete Jainkoaren ikuskera ezberdin ugariei. Horien artean ohikoenak dira: orojakintza, ahalguztiduntasuna, nonahikotasuna, oronginahia (erabateko ongia), sinpletasun jainkotiarra eta betiereko existentzia. Jainkoa, halaber, hartua izan da: natura gorpuzgabetzat, izaki pertsonaltzat, betebehar moral ororen iturritzat eta existentziadun izaki bururagarririk handienetzat. Atributu horiek maila desberdinetan deskribatu zituzten lehen filosofo-teologo juduek, kristauek eta musulmanek, Maimonides, San Agustin eta Al-Ghazali barne, hurrenez hurren. Erdi Aroko filosofoek eta filosofo moderno ospetsu askok Jainkoaren existentziaren aldeko argudioak garatu zituzten.​ Ildo horretatik, filosofo eta intelektual garaikide askok Jainkoaren existentziaren aldeko zein kontrako argudioak garatu eta aztertu dituzte.

Izaki gorenaren ikuskerak

Sarritan, Jainkoa naturaren indartzat irudikatzen da, edo naturaren alderdi batean ager daitekeen izaki kontzientetzat. Argia eta iluntasuna Jainkoa irudikatzeko sinbolo errepikariak dira.

Jainkoaren definiziorik arruntena izaki goren, ahalguztidun, nonahiko eta orojakilea da; sortzailea, epailea, babeslea eta, zenbait erlijiotan, probidentea eta unibertsoaren eta gizateriaren salbatzailea.

Definizio horri buruz zenbait aldakuntza dira.

Jainkoak izaki goren pertsonal gisa definitua

Jainkoak zazpigarren eguna bedeinkatu zuen obra, Jainkoaren bertsio deistaren akuarela, William Blake (1757-1827).

Ikuspegi ezberdinen arabera, ezaugarri anitzak eta beti ez direnak elkarrekin harmonizagarriak eman daitezke. Gainera, badira Jainko pertsonal batean sinesten dutenak, argudio filosofikoetan oinarrituz, baina erlijio batera jo beharrik gabe (Deismoa); beste batzuek, berriz, Jainkoa argudio erlijiosoekin eta beste argudio filosofiko batzuk alde batera utzi gabe aztertzen dute, eta gizakien aldeko ekintza salbatzailea espero dute (Teismoa).

Sinesmen desberdinetan esleitutako ezaugarriak:

• Jainkoa haizea emateko gai den izaki gisa, haize hori bere jauresleak autogobernu sistema, bere jarraitzaileek Biblian katalogatu dituzten lege, arau eta printzipio sintesitzat definitzen duena eta eusten laguntzen dituena. Botere hori ematerakoan, ez dio bizi sistema ohikoari sufrimendu gehiturik sortzen.
• Jainkoa borondateak menperatzeko gai den izaki baten moduan.
• Jainkoa zerbait goreneko baten gisa, baina ez nahitaez izaki baten gisa.
  • Jainkoaren ideia batzuek giza itxurako ezaugarriak barne hartzen dituzte: sexua, izen konkretuak, baita bakartasun etnikoak ere; beste ideiak, ordea, kontzeptu filosofiak besterik ez dira.
  • Jainkoaren ideia egiaren ideiarekin nahastuta dago sarritan, non Jainkoa egia guztien gehitura den. Perspektiba horretatik, zientzia, izan ere, Jaungoikoa aurkitzeko modu bat besterik ez da.
  • Desadostasunak daude Jainkoa definitzeko garaian, bai pertsona baten moduan, bai indar edo bulkada inpertsonal baten gisa. Jainkoa gizakia eta Jainkoak duen itxurarekin erlazionatzen dela sinesten duten moduak ere badaude.
  • Jaungoikoaren ikuskera batzuk hau betiereko, garrantzitsu eta aldagaitza den errealitate azken baten gisan kontzentratzen dira, ikusteko gai eta aldatzen ari den unibertsoarekin aldean.
• Erlijio eta korronte filosofiko batzuetan, Jainkoa unibertsoaren sortzailea da.
• Tradizio batzuek diote Jainkoa, sortzailea ez ezik, zaintzailea ere badela (teismoa); beste batzuek, aldiz, Jainkoa sortzailea (deismoa) besterik ez dela diote.
• Filosofo batzuek diote Jainkoa dela guztiaren existentzia esplikatzen duen printzipio baldintzagabea. Beraz, ez da pentsamendura iristen den kontzeptu bat, pentsatzearen postulatu bat baizik; San Tomasek, berriz, fedearen prolegomenoa dela esango luke.

Ikus, gainera

• Ateismoa
• Jainkotasuna