Wikipedia

Francisco Goya

Francisco José de Goya y Lucientes (Fuendetodos, Zaragozako probintzia, 1746ko martxoaren 30a - Bordele, Frantzia, 1828ko apirilaren 16a[Oh 1] erromantizismoari hasiera eman zion espainiar pintore, marrazkilari eta grabatzailea izan zen. Erretratugile ofiziala izan bazen ere, bere garaiko estilo eta gai konbentzioak baztertu zituen. Irudimen erabat librea agertuz, molde plastiko berezia sortu zuen. Hori dela eta, arauak hautsi nahi dituen margolaritza modernoaren aitzindari izan zen. Haren obrak barne hartzen ditu: asto- eta horma-pintura, baita grabatua eta marrazkia ere. Rokoko estilotik eta neoklasizismoaren barrena, erromantizismo-aurrekoraino eboluzionatu zuen, beti modu pertsonalean eta originalean interpretatuta ​eta, beti, naturalismoaren azpian dagoen ezaugarri batekin[1], errealitatearen islarekin, hura edulkoratzen eta indargabetzen duen ikuspegi idealistarik gabe, non mezu etikoa ere garrantzitsua den. Goyarentzat pintura heziketa moralerako bidea da, ez objektu estetiko soila[2].​ Bere erreferente garaikideenak Giambattista Tiepolo eta Anton Raphael Mengs izan ziren, nahiz eta Diego Velázquez eta Rembrandten eragina ere jaso zuen[3].​ Goyaren artea da XVIII. eta XIX. mendeen artean pintura garaikideak iragartzen duen inflexio-puntuetako bat, eta XX. mendeko abangoardia piktoriko batzuen aitzindaria, espresionismoarena bereziki[3][4]. Horregatik guztiagatik, Espainiako artista garrantzitsuenetakotzat jotzen da, eta munduko artearen historiako maisu handienetakotzat.

Francisco Goya

ganberako margolari

Bizitza
JaiotzaFuendetodos, 1746ko martxoaren 30a
Herrialdea Espainia
BizilekuaQuinta del Sordo (en) Itzuli
Talde etnikoaAragonese people (en) Itzuli
HeriotzaBordele, 1828ko apirilaren 16a (82 urte)
Hobiratze lekuaChartreuseko hilerria, Bordele
San Isidroko hilerria
San Antonio de la Florida ermita
Familia
AitaJosé Benito de Goya y Franque
AmaGracia de Lucientes y Salvador
Ezkontidea(k)Josefa Bayeu (en) Itzuli
Seme-alabak
Familia
Hezkuntza
HeziketaSchool of St. Thomas Aquinas of the Piarist Schools of Zaragoza (en) Itzuli
Real Academia de Nobles y Bellas Artes de San Luis
San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia
Hizkuntzakgaztelania
Irakaslea(k)José Luzan (en) Itzuli
Joaquín Ibáñez de Jesús y María (en) Itzuli
Ikaslea(k)
Jarduerak
Jarduerakmargolaria, grabatzailea, litografoa, akuafortista, marrazkilaria eta artista bisuala
Lantokia(k)Madril
Italia
Espainia
Madril
Bordele
Erroma
Cádiz
Sevilla eta Zaragoza
Lan nabarmenak
InfluentziakJeronimo Bosch
KidetzaReal Academia de Nobles y Bellas Artes de San Luis
Mugimenduaerromantizismoa
Rokokoa
Genero artistikoaerretratua
margolaritza mitologikoa
gudu margolaritza
margolaritza historikoa
margolaritza erlijiosoa
erretratua
genero-margolana
izadi hila
Musicbrainz: 7d71c8b7-d756-474f-aefc-ae015d213124 Discogs: 2272949 Find a Grave: 1651 Edit the value on Wikidata

Gainera, bere lanak bizi izan zuen garai historiko aztoratua islatzen du, bereziki Independentziaren gerra, zeinari buruz egindako Gerraren hondamenak saila ia ankerkerien erreportaje modernoa den, eta heroismorik gabeko ikuspegia osatzen du[5], non biktimak beti edozein klase eta baldintzatako gizabanakoak diren. Gustave Dorék eta Ernst Hoffmannek goraipatua, Charles Baudelairek bere 43. kapritxoa, Arrazoiaren ametsak munstroak sortzen ditu (El sueño de la razon produce monstruos), honela deskribatu zuen: cauchemar plein de choses inconnues (gauza ezezagunez betetako amesgaiztoa)[6].

Ospe handia du Maja biluzia (La maja desnuda), zeina, hein batean, erretratatutako emakume ederraren identitatearen inguruan sortutako polemikak eragin duen. XIX. mendearen hasierakoak dira arte burges berrirako bidea hasarazten duten beste erretratu batzuk ere. Gatazka hispano-frantsesaren amaieran, bi koadro handi margotu zituen 1808ko maiatzaren 2ko altxamenduaren gertakariei buruz, zeinek aurrekari estetiko eta tematiko bat ezarri baitzuten historia-koadrorako, artistak bizi duen errealitatetik hurbil dauden gertaerak aipatzeaz gain mezu unibertsala lortzen duena. Haren beste lan batzuen artean, bere obra gorenak dira: Zentzugabekeriak[7], 22 grabatuko saila,​ horma lehorraren gaineko olio-pinturen saila, eta Margolan Beltzak, zeinekin bere landetxea, La Quinta del Sordo, apaindu baitzuen[7].​ Horietan, Goyak pintura garaikidea eta XX. mendea markatuko zuten abangoardiako mugimendu askotarikoei aurre hartu zien, eta, Pradoko Museo Nazionaleko Marrazki eta Estanpen Kontserbazioko buru J.M. Matillaren esanetan: «Goyaren izaera benetan modernoaren lehen adierazpenak dira, eta ez dugu zalantzarik izan behar lehen artista moderno gisa izendatzeko»[7].

« Erromantikoentzako eredu erromantikoa; inpresionista bat inpresionistentzat, Goya, geroago, espresionista bihurtu zen espresionistentzat, eta surrealismoaren aitzindari surrealistentzat[4] »
Nigel Glendinning.

Goyaren obran daude: bostehun oleo eta horma-pintura inguru, hirurehun bat akuaforte, litografia eta ehunka marrazki. ​Gehienak Madrilgo Prado Museoan eta Zaragozan daude, nahiz eta Frantzian ere lan ugari dauden[Oh 2], bereziki Louvre museoan, baita Agen, Baiona, Besançon, Castres, Lille eta Estrasburgokoetan ere[8]. Baionan (Euskal Herria) ere, badago baten bat.

Bere jaioterrian barroko berantiarraren eta eliza estanpen estilistikoan pixka bat ikasi ondoren, Italiara joan zen 1770ean, eta han neoklasizismo hasiberriarekin jarri zen harremanetan, hamarkada horren erdialdean, Madrilera joan zenean, berea egin zuena Santa Barbarako Tapizen Errege Fabrikako tapizetarako kartoien pintore gisa egindako lan berriaren ondorioz sortutako pintoresko- etakostunbrista-rokokorekin batera. Jarduera horretan eta ebaketa-pinturarekin lotutako beste batzuetan, Anton Raphael Mengs-ek ezartzen zuen maisutza, eta espainiar margolaririk ospetsuena, berriz, Francisco Bayeu zen, Goyaren koinatua izan zena.

1793an izan zuen gaixotasun larri baten ondorioz, pintura sortzaileago eta originalago batera gerturatu zen, errege-jauregien dekoraziorako pintatu zituen modeloak baino gai ez hain atseginak adierazten zituena. Gaixoaldian egindako latorrizko koadrotxo batzuek[9], hark «apeta eta asmakizun» deitzen zituenak[Oh 3], artistaren obraren fase heldua eta estetika erromantikorako trantsizioa hasten dute.

Biografia

aldatu

Goya Zaragozan: formakuntza urteak (1746-1774)

aldatu

Francisco de Goya 1746an jaio zen, Zaragozako probintziako Fuendetodos herrian. Jose, aita, euskal jatorriko familiakoa (zehazki Zeraingoa),[10] margolaria eta erretaulen urreztatzailea zen, eta Gracia Lucientes, ama, Aragoiko noblezia txikiko nekazari familia batekoa. Francisco txikia zelarik, familia Zaragoza hirira joan zen bizitzera[11].

Lehenbiziko ikasketak Eskolapioetan egin zituen[12]. Aitaren dekorazio lantegian jardun ondoren, José Luzánen margolaritza lantegian sartu zen 1760an. Artean, Bayeu familiarekin hasi zen, eta Martin Zapaterrekin harremanetan jarri zen. 1763an, Madrila aldatu, eta, urte hartan eta 1766an, San Fernandoko Arte Ederretako Akademiaren lehiaketan hartu zuen parte beka bat eskuratzeko esperantzarekin, baina ez zuen lortu[13]. Madrilen, Francisco Bayeuren lantegian hasi zen, eta horrek garrantzi handia izan zuen haren hasierako heziketa artistikoan. Urte haietan, nabaria izan zen Goyaren obran eklektizismo neoklasikoaren eragina.

Italiara bidaia

aldatu
 
Hanibal garaile, Italia lehen aldiz ikusten du Alpeetatik (Aníbal vencedor contempla por primera vez Italia desde los Alpes), 1770) Museo del Prado; 2020an, Pradoko Adiskideek Cudilleroko Selgas-Fagalde Fundazioari erosia).

Maisu italiarrak in situ aztertzeko egin beharreko bidaia aurrera eramateko laguntza materiala lortzeko bi saiakera zapuztu ondoren, Goya, bere kabuz[14], Erroma, Venezia, Bolonia eta Italiako beste hiri batzuetara abiatu zen, non Guido Reni, Rubens, Paolo Veronese edo Rafaelen lanak aztertu zituen beste margolari handi batzuen artean.

Ikasketa-bidaia horretan egindako ibilbideari eta jarduerei buruzko dokumentu baliotsu bat dago, apunte-koaderno bat, Italiar koadernoa izenekoa, Pradoko Museoan gordea, 1770etik 1786ra bitarteko marrazkiekin —batzuk zirriborro huts baino ez— eta oharrekin. Ordena kronologikoari jarraituz, A letratik H letrara doazen marrazki-albumetan ez bezala, non Goyaren lan grafikoaren zatirik handiena aurkitzen den, oso adierazpide baliotsua bere arterako lanak askatasunez eta azkar eginak direlako[15], Italiar koadernoa taccuino bat da, apunte artistikoen eta, aldi berean, egunkari intimoa den koaderno bat, non Italian zehar egindako ibilbidean atentzioa eman zioten obrak eta hiriak idatzi zituen, edo bere seme-alaben izenak, bataiatu zituzten parrokia, gastu-kontuak eta marrazkiak[16][17].

 
Sakrifizioa Pan-i (Sacrificio a Pan), 1771 ig., 33 x 24 cm, bilduma partikularra, Zaragoza. Goyari egotzitako obra da; izan ere, ustezko bikotekidearekin, Sakrifizioa Vestari (Sacrificio a Vesta) sinatutakoarekin, Italian egon zen garaian margotu omen zuen[18]

1770eko martxoan edo apirilean abiatu zen, eta Turin, Milan eta Paviatik igaro ondoren, Erroman finkatu zen, Tadeusz Kuntze margolari poloniarraren etxean. Bere egonaldian, Giovanni Battista Piranesi grabatzailea ezagutu zuen, bere lanak eragin handia izan zuelarik Goyarengan.​ 1771ko apirilean, bere Hanibal garaileak Italia lehen aldiz ikusten du Alpeetatik (Aníbal vencedor contempla por primera vez Italia desde los Alpes) (Pradoko Museoa) Parmako Akademiak behartutako temarekin deitutako pintura lehiaketara aurkeztu zuen. Genero historikoko proposatutako motiboak Carlo Innocenzo Frugoniren soneto batetik hartzen zuen bere argudioa. Lehiaketan sari nagusia lortu ez bazuen ere (bost liberako urrezko domina eta Paolo Borroniri eman zitzaiona),​ epaimahaiaren aipamen berezia jaso zuen, zeinak honako hau adierazi zuen:

« Virgilioren —Iam tandem Italiae fugientis prendimus oras— bertsoarekin kontra-zeinatutako koadroak sei bozka jaso ditu. Pintzela erraz erabiltzen dela ikusi da, aurpegian espresio beroa duela eta Hanibalen jarreran izaera arranditsua, eta bertsoari bere tintak eta hitz-elkarketa hurbilagotu izan balitzaizkio, zalantzan jarriko zukeen lehenak erdietsitako saria.
Egilea Francisco Goja Romano (sic) jauna da, S.M. Katolikoaren ganbera-pintore Francisco Vayeu (sic) jaunaren ikaslea. 		»

Horma-pintura eta erlijiosoa Zaragozan

aldatu
 
Andre Mariaren jaiotzaren (Nacimiento de la Virgen) xehetasuna, Aula Dei kartusiako margoak, 1774.

Italiatik itzuli ondoren, Zaragozan eman zituen urteak jarduera bizikoak izan ziren. Itzuli eta berehala, Sobradiel jauregiko kaperako horma-pinturak egiteari ekin zion, hormen gaineko olio-pintura multzo bat, 1915ean erauzi eta mihise bihurtu zena, ondoren piezak sakabanatuz[19].​ Horien artean –hiru Zaragozako Museoan daude, eta baten bat galduta–, nabarmentzekoa da hasiera batean kaperaren sabaia hartzen zuena, Kristoren ehorzketa (El entierro de Cristo) Lazaro Galdiano Museoarena, Simon Vouet-en konposizio batean oinarritua[20][21]. Hala ere, horietan Goyaren esku-hartzea eztabaidatutako gaia da, eta, duela gutxi, Diego Gutiérrez Fita Barbastroko pintore ez oso ezagunari egotzi zaizkio[22].

 
Ihesa Egiptora (Huida a Egipto), Goyaren lehen grabatua, 1771.

Hobeto dokumentatuta dago Pilareko basilikako korotxoaren gangan egindako Jainkoaren izenaren gurtza (La adoración del nombre de Dios) fresko handia 1771ko azaroan lehen lagin bat aurkeztu zuena[19].​ Elizako Fabrika Batzordeak, Goyak fresko pinturan zuen trebetasuna frogatzeko erabili zuena egokia aurkitu ondoren, lana esleitu zion zilar-kobrezko 15.000 errealen truke, Antonio González Velázquezen eskaintza, 25.000 errealekoa, albora utziz. Gonzalez Velazquezen eskaintzak barne hartzen zituen Madriletik egin beharreko joan-etorrien gastuak[23]. Lan hori erabat barrokoa da oraindik, eta Corrado Giaquinto margolari italiarraren eragina erakusten du[24].

Urte horiei dagozkie, halaber, Elizako Gurasoak irudikatzen dituzten pinturak, Remolinoseko San Joan Bataiatzailearen parrokia-elizako eta Mueleko Andre Maria Iturrikoaren ermitako petxinetan[25], ​baina ahalegin handiena dagokio Zaragozako Aula Dei kartusiako elizako pintura-multzoari, hiritik hamar bat kilometrora dagoen monasterioa. Horma-gaineko olio-pintura handien sailak, Mendizabalen desamortizazioarekin (1836-1837) kaltetua, Ama Birjinaren bizitza kontatzen du bere familia-aurrekarietatik (San Joakim eta Santa Ana) Jesus tenpluan aurkeztu arterainokoa. Ahalegin hori, 1774an amaitu zen, eta Goyak forma irmoekin eta pintzelkada kementsuarekin erakusten du mota horretako pintura monumentalerako duen gaitasuna[26]. Hamaika eszenen multzotik, zazpi mantentzen dira, bada, horietako lau Buffet anaien mihise batzuengatik ordezkatuak izan baitziren XX. mendearen hasieran[27].

1773ko uztailaren 25ean, kartusiako lanak eten zituen Madrilera joateko, Josefa Bayeu[28] Frantzisko Bayeuren arrebarekin ezkontzeko.​ Sei seme-alaba izan zituzten: Eusebio Ramon, 1775ean jaioa; Vicente Anastasio, 1777an; Maria del Pilar, 1779an; Francisco de Paula, 1780an; Hermenegilda, 1782an, eta Francisco Javier, 1784an[29]. Aita hil zenean, azkena baino ez zen bizirik[30].​ Ordurako, Aragoin lan egiten zuten margolarien artean, Goya zen baloratuena. Pilareko korutxoaren enkarguagatik González Velázquez bezalako fresko egile ospetsu batek (Italian trebatu eta Madrilgo Errege Jauregian obra zuena) baino ordainsari txikiagoak jaso zitzakeen arren, Zaragozan lanean zegoen pintore bakar batek ere ez zuen berdintzen Errege kontribuzioaren ordainketan; 1774an, Jose Luzan bere lehen maisuak baino 400 zilarrezko erreal gehiago kotizatu zituen[31] .

Urte horren amaieran, beharbada, bere koinatuaren eraginari esker, Goyari gortera deitu zion Mengsek, tapizentzako kartoiak margotzen lan egiteko. 1775eko urtarrilaren 3an, Koaderno italiarrean idatzi zuenez, Madrilerako bidea hartu zuen, eta, han, gizartean gora egiteko aukera emango zion etapa bati ekin zion errege-pintore gisa. Hala ere, ez dezepzio batzuk izan gabe[32].

Kartoiak eta lehen erretratuak

aldatu

1769 eta 1771 bitartean, Erroman eta Parman bizi izan zen. Azken urte horretan, Parmako Errege Akademiak antolatutako lehiaketa batean aurkeztu eta bigarren saria irabazi zuen[13]. Handik itzulitakoan jaso zuen garrantzizko lehen enkargua, Zaragozako Pilareko basilikako kupula txikietako baterako horma irudiak egitea, hain zuzen ere (1771-1772). Horren ondoren, Zaragozako Aula Dei kartusiako horma irudiak margotu zituen (1772-1774). Garai hartako obretan, intentsitate handiko kolore trinkoak eta forma dotoreak erabili zituen.

 
San Isidroko erromeria (La romeria de San Isidro), 1788, El Prado museoa, Madril.

1773an, Francisco Bayeu margolariaren arreba zen Josefa Bayeurekin ezkondu zen. 1774-1778 bitartean, Mengsi eta Madrilen margolari gisa ospe handia zuen bere koinatu Francisco Bayeuri esker, Santa Barbarako tapiz lantegirako kartoiak egiten hasi zen. Hemezortzi urtez aritu zen tapizak egiten edo diseinuak margotzen (gehienak El Prado museoan daude). Lan dotoreak dira, efektu bizikoak, eta herriko bizitzaren ikuspegi atsegina (garai hartako despotismo ilustratuaren gustukoa) ematen dute. Horietan, aipagarriak dira, besteak beste, Dantzaldia Manzanaresen ertzean (Baile a orillas del Manzanares), 1776-77, Eguzkitakoa (El quitasol), 1777, Larraina (La era), 1786-87, Min hartutako igeltseroa (El albañil herido), 1786-87 eta San Isidroko erromeria (La romeria de San Isidro), 1788. Bitarte horretan, Espainiako margolaritza tradizioa ikertzen aritu zen, eta, besteak beste, Velazquezen obretan oinarrituriko grabatuak egin zituen (1778). Velazquezen kutsua kartoien egitura trinko eta sintetikoan ere antzematen da.

Gorteak eta aristokraziako kideek goretsi egin zituzten Goyaren kartoiak, eta, horrela, gora egin zuen Goyaren ospeak. 1780an, San Fernandoko Arte Ederretako Akademian onartu zuten, Kristo gurutziltzatua (Cristo crucificado) obrari esker. 1785ean, Akademiako margolaritzako zuzendariorde titulua eskuratu zuen. 1786an, erregearen margolari izendatu zuten, eta, handik hiru urtera, areto margolari.

 
On Luis infantearen sendia (La familia del infante don Luis), 1784, Magnani-Rocca fundazioa, Traversetolo (Italia).

1780tik aurrera, Pilareko kupula nagusietako bat dekoratzen aritu zen. Eta, hurrengo urteetan, erlijio pintura ere landu zuen: Madrilgo San Frantzisko Handia elizako (San Bernardino Sienakoa Alfontso V.a Aragoikoaren aurrean predikatzen (San Bernardino de Siena predicando ante Alfonso V de Aragón) 1782-83 , Valladolideko Santa Ana komentuko irudiak; Valentziako katedralekoak...

Bere ospeak gora egin ahala, aristokraziaren familien erretratuak egiteko eskaerak jaso zituen. Horrela hasi zen bere karreran zehar, azkenaldian batez ere, lan aipagarrienetakoa izan zena, erretratugintza alegia, buru-belarri lantzen. Lehenengo erretratu ospetsuak Osunako dukearentzat egin zituen Osunako dukearen sendia (Los duques de Osuna y sus hijos), 1788, El Prado museoa, Madril), eta, ondoren, errege familiaren erretratuak margotu zituen, bereziki Luis Borboiko infantearenak On Luis infantearen sendia (La familia del infante don Luis), 1784, Magnani-Rocca fundazioa, Traversetolo. Aipagarriak dira, orobat, Floridablancako kondea (El conde de Floridablanca) (1783, Banco de España, Madril), Francisco Cabarrús (1788, Banco de España, Madril), Sebastián Martínez y Pérez (1792, Metropolitan Museum of Art, New York), Jovellanos (1798, El Prado museoa, Madril), etab. Hasierako erretratuetan, jarrera arranditsuetan margotzen zituen pertsonaiak, baina, denborarekin, gero eta naturaltasun handiagoz irudikatu zituen, eta azterketa psikologiko zorrotzak islatu zituen bere obretan. Erretratu haiekin, Espainiako erretratugintzako maisu bihurtu zen bere kolore aberats eta ñabardura ugariengatik, besteak beste.

Lehen heldutasun aroa: Goya ilustratua

aldatu
 
San Antonio de la Florida ermitako freskoen xehetasuna, 1798, Madril.

1792an, eritasun larri batek (saturnismoak, ziur aski) jo zuen, eta ia gor utzi zuen. Sevillan eta Cadizen sendatzeko egin zuen egonaldian, koadro txikiez osaturiko sail bikaina margotu zuen: hor, egileak berak 1794an zioenez, sormenean eta egikeran askatasunez jardun zuen, enkarguz egindako obretan ez bezala. Sail harexekin beretu zuen joera berria, herri bizimoduaren eta ohituren ikuspegiari zegokionez, batez ere. Ordu arte, sarritan, arinkeriaz landu zituen gaietan, nolabaiteko kritika egiten eta kutsu dramatikoa sartzen hasi zen. Elizaren eta, batez ere, Inkisizioaren kontrako jarrera ere erakutsi zuen. Aldaketa horretan, berebiziko eragina izan zuten ilustratuen ideiek, haiekiko harremanen bitartez eta haientzat lan eginez ezagutu zituenak.

1796an, Albako dukesa ezagutu zuen. Harekin harreman estua izan zuen, eta obra asko eskaini zizkion. Haren etxaldean osatu zituen lehenengo marrazki sailak (A eta B sailak). Bitartean, ordea, ez zituen alde batera utzi erretratuak eta herriko bizitzan eta sineskerietan oinarrituriko konposizioak, hala nola Akelarrea (El aquelarre), 1797, Lázaro Galdiano museoa, Madril. Garai hartako obra bitxia du, orobat, Madrilgo San Antonio de la Florida ermitako freskoak, kupula gainean pertsonaien erakusketa bikaina osatzen duena.

 
Karlos IV.aren familia (La familia de Carlos IV), 1800, El Prado museoa, Madril.

Grabatugintzaren alorrean, 1799an argitaratutako Kapritxoak saila (Los caprichos) azpimarratzekoak dira: haietan, Ilustrazioaren eragina nabaritzen da; halaber, herri sineskerien, gaiztakeriaren eta zapalkuntzaren kontra ageri da dramatismo eta fantasia handiko irudien bidez. Haiekin hasi zen haren margolaritza iluntzen, heldutasuneko obretan islatzen den ametserako eta tragediarako bidea.

Errege-erreginen, Manuel Godoyren eta Chinchongo kondesaren erretratuak egin ostean, Karlos IV.aren familia (La familia de Carlos IV) (1800, El Prado museoa, Madril) margotu zuen, teknika bikaina eta zenbait pertsonaiarekiko jarrera gupidagabea agertzen den maisulana, erregerentzat egindako erretraturik hoberena. XIX. mendeko lehen urteetako erretratuetan, emakumezkoen irudiak agertzen dituzten zenbait maisulan egin zituen: Isabel Porcel andrea (Doña Isabel Porcel) (1804-05, National Gallery, Londres), Santa Cruzeko markesaren erretratua (Retrato de la Marquesa de Santa Cruz) (1805, El Prado museoa, Madril), Dama haizemailearekin (Dama con abanico) (1805-07, Louvre museoa, Paris), Maja biluzia (La maja desnuda) 1790-1800, El Prado museoa, Madril eta Maja jantzia (La maja vestida) 1802-05, El Prado museoa, Madril.

Bigarren heldutasun aroa

aldatu
 
1808ko maiatzaren 3a Madrilen (El tres de mayo de 1808 en Madrid), 1814, El Prado museoa, Madril.

Goyaren karreraren urterik oparoenak Napoleonen gudarostea Espainian sartu zen garaikoak izan ziren, 1808tik aurrerakoak hain zuzen ere. Frantsesen aldekoekin harremanak izan zituen, eta garai haietan bizitako sarraskien irudi bikainak egin zituen Los desastres de la guerra, (Gerraren hondamenak 1808–14) grabatu sail ikusgarrian eta C marrazki bildumako zenbait iruditan. Orduan egin zituen, orobat, 1808ko maiatzaren 2a Madrilen (El 2 de mayo de 1808 en Madrid) (1814), El Prado museoa, Madril) eta 1808ko maiatzaren 3a Madrilen (El tres de mayo de 1808 en Madrid), (1814), El Prado museoa, Madril eta herritarren sugartasuna islatzen duten Kolosoa (El coloso) (1808-12), El Prado museoa, Madril) edo Sardinaren ehorzketa (El entierro de la sardina (1812-19), Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, Madril). Fernando VII.aren, Wellington jeneralaren, José Palafoxen eta beste zenbait militarren erretratuak ere egin zituen. Garai hartako obretan, fantasia eta krudeltasuna dira azpimarratzekoak.

 
Saturno bere semea iresten (Saturno devorando a un hijo) (1819-23), El Prado museoa, Madril.

Absolutismoaren berrezartzearen ondoren, majen koadroak zirela eta, Inkisizioaren erasoa jasan zuen, eta, aurrerantzean, trataera berezia eman zien erlijio gaiei, konbentzio guztietatik urrun: (Justa eta Rufina santuak (Santa Justa y Santa Rufina) (1817), Sevillako katedrala, San Jose Calasanzkoaren azken jaunartzea (La última comunión de San José de Calasanz) (1819), San Anton eliza, Madril, etab.

Fernando VII.a erregearen monarkia absolutistak itxikeria nagusiarazi zuen Espainian, eta Goyak giro hartatik ihes egin zuen. 1819-1823 bitartean, Quinta del Sordo izeneko etxaldean bizi izan zen. Etxeko hormetan egindako irudiek erakusten dutenez, atsekabez eta ezinegonez beteriko garaia izan zen hura Goyarentzat. Aipagarriak dira, besteak beste, Manola bat:Leocadia Zorrilla (Una manola: Leocadia Zorrilla); Saturno bere semea iresten (Saturno devorando a un hijo); Akelarrea (El aquelarre), etab, margolan beltzak izenez ezagutzen den saila osatzen duten irudi beltz gogorrak. Garai hartako maisulanen artean, aipatzekoa da, orobat, Tauromakia, 33 grabatuko sail handia, 1816an argitaratua.

Azken urteak

aldatu

Espainiako egoerak atsekabeturik, 1824an, Frantziara erbesteratu, eta bizi poza berreskuratu zuen han. Haren marrazkigintzaren urrezko arotzat har daitezkeen marrazkiak egin zituen, eta, gai ilunak eta etsipena alde batera utzita, generoko koadroak margotu zituen. Garai hartako koadrorik ezagunena Bordeleko esnezalea (La lechera de Burdeos) (1827), El Prado museoa, Madril) da, Goyaren artearen graziaren, alderdi xarmantenaren eta teknika bikainaren erakusgarria. Lagunen erretratuak, hala nola Leandro Fernández de Moratín eta Juan Bautista de Muguiro, kolore distiratsuko koadro txikiak eta miniaturak ere, Maja eta Zelestina (Maja y Celestina), egin zituen.

Lanak

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Francisco Goyaren lanen zerrenda»

Oharrak

aldatu
  1. ↑ Batzuetan, oker, heriotza apirilaren 15ean aipatzen da 16ko goizaldeko 2etan gertatu zelako, baina Bordeleko erregistro zibileko agiriek ez dute zalantzarako tarterik uzten. Adibidez, J. Fauqué eta R. Villanueva Echeverríak transcribatzen dituzte, Goya eta Burdeos (1824-1828), Zaragoza, Oroel, 1982, pp. 206 y 210.
  2. ↑ Haren zortzi lan, Majak balkoira (Majas al balcon) lanaren bi bertsioetako bat barne, 1830eko hamarkadaren amaieran Parisera eraman zituzten iraupen laburreko Galerie espagnole (edo Musée espagnol), Espainiako Eskolako lanez osatua, Arnaiz, José Manuel. «Nuevas andanzas de Goya III, Majas en el Metropolitano.» [1] 2018-12-28an artxibatua Waybach Machinen.)
  3. ↑ Bere lagun Sebastián Martinezen Cadizeko etxean egin zuen egonaldian, Goyak «askatasun sortzailearen» lehen saiakera egin zuen; horrek «artista erromantikora» hurbildu zuen, eta hortik sortu zen «Los Caprichos» saila; harekin, bizi zen gizartearen hainbat alderdi zentsuratu zituen. Erroman izandako formakuntza-aldiari esker, Goyak lehendik ezagutzen zuen capricci generoa Jacques Callot, Giovanni Battista Tiepolo eta Giovanni Battista Piranesiren grabatu eta akuaforteen bidez –batez ere Callot frantziarraren «Les Misères et les Malheurs de la guerre» (1633) 18 akuaforte-sailaren bidez, bada, ziurrenik, Goya lan horretan inspiratu baitzen bere Los desastres de la guerra, (Gerraren hondamenak obrarako– «Horrek, bere hitzen arabera, enkarguzko lanetan posible ez diren behaketak egiten laguntzen dio, zeinetan kapritxoak eta asmakizunak esparrurik ez duten». Bestalde, bere inspirazio iturriak askotarikoak diren arren, «Los Caprichos» William Hogarth-en ingelesezko estanpa satirikoekin erlazionatu daiteke, adibidez, zeinaren lanak ezagutu baitzezakeen Luis Paret eta Sebastián Martínezen edo Osunako dukeen bildumari esker. Baliteke, baita ere, bere lagunak, Leandro Fernández de Moratín antzerkigile eta poeta frantsestuak —Goyak bi aldiz margotu zuena— grabatu satiriko batzuk erakutsi izana Londresko egonalditik bueltan. (Aragoiko Goya Fundazioa:Ficha: «Fran.co Goya y Lucientes, Pintor.»).

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Chilvers 2007, 422-425 orr. .
  2. ↑ Moffitt 1999, 179 orr. .
  3. ↑ a b 1991, 414 orr. .
  4. ↑ a b Moffitt 1999, 186 orr. .
  5. ↑ Zaragüeta, Martín. «La guerra de Francisco de Goya.» 28 de julio de 2008. ABC. Consultado el 26 de julio de 2018.
  6. ↑ https://www.dico-citations.com/goya-cauchemar-plein-de-choses-inconnues-baudelaire-charles/
  7. ↑ a b c Matilla, J. M. Versión castellana de «Approccio ai Disparates di Francisco de Goya.» En Goya, Roma: Edizioni De Luca, 2000, pp. 107-111. Archivado 2020-05-27an en Wayback Machine. Museo Nacional del Prado. 2018-07-26an begiratua.
  8. ↑ 1988, 835 orr. .
  9. ↑ Posada Kubissa 1995.
  10. ↑ Zeraindarra heren-aitona zen, Domingo Goia.
  11. ↑ Francisco de Goya Biografiasyvidas.com
  12. ↑ Escuelas Pías Zaragoza.es
  13. ↑ a b Goya y Lucientes, Francisco de Artehistoria.jcyl.es
  14. ↑ Descargues, Pierre. Goya, pp. 36, 53-8. D. R. Books. Londres, 1979.
  15. ↑ Matilla, José Manuel. «Álbumes de dibujos (Goya)» Enciclopedia (Fundación de Amigos del Museo del Prado) (kontsulta data: 2018-07-11).
  16. ↑ Mena Marqués, Manuela B.. (1994). «Cinco son las magas» in Museo del Prado El "Cuaderno italiano" –1770-1786– Los orígenes del arte de Goya. Madrid, 17-18 or. ISBN 84-604-9247-8..
  17. ↑ Goya y Lucientes, Francisco de. «Cuaderno italiano» Colección (Museo del Prado) (kontsulta data: 2018-07-11).
  18. ↑ Sacrificio a Pan. Fundación Goya en Aragón.
  19. ↑ a b Angelis 1988, 89 orr. .
  20. ↑ Morales y Marín 1994, 77 orr. .
  21. ↑ Ficha de Catálogo-Inventario. Fundación Lázaro Galdiano jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2018-07-15) (kontsulta data: 2018-07-15).
  22. ↑ Mena Marqués, Manuela, Goya y Zaragoza (1746-1775). Sus raíces aragonesas. Catálogo de la exposición celebrada en el Museo Goya, Colección Ibercaja del 26 de febrero al 28 de junio de 2015, Zaragoza, 2015, pp. 63-66.
  23. ↑ Morales y Marín 1994, 121 orr. .
  24. ↑ 1988, 833 orr. .
  25. ↑ Morales y Marín 1994, 124-127 orr. .
  26. ↑ Morales y Marín 1994, 78-79 orr. .
  27. ↑ Angelis 1988, 90 orr. .
  28. ↑ Camón Aznar, Morales y Marín & Valdivieso González 2003, 251 orr. .
  29. ↑ Angelis 1988, 83-84 orr. .
  30. ↑ Mena Marqués & Maffeis 2005, 40 orr. .
  31. ↑ Morales y Marín 1994, 78 orr. .
  32. ↑ Morales y Marín 1994, 79 orr. .

Bibliografia

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Francisco_Goya&oldid=10260619"(e)tik eskuratuta