Wikipedia

Jafar Panahi

Jafar Panahi (persieraz: جعفر پناهی‎; Mianeh, Ekialdeko Azerbaijan, 1960ko uztailaren 11) irandar zinema zuzendaria eta gidoilaria da.

Jafar Panahi

Bizitza
JaiotzaMianeh (en) Itzuli, 1960ko uztailaren 11 (63 urte)
Herrialdea Iran
BizilekuaTeheran
Familia
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaUniversity of Islamic Republic of Iran Broadcasting (en) Itzuli
Teherango Unibertsitatea
HizkuntzakIrandar hizkuntzak
Jarduerak
Jarduerakfilm-zuzendaria, zinema ekoizlea, film-muntatzailea, gidoilaria, aktorea eta errealizadorea
Jasotako sariak
Zerbitzu militarra
Adar militarraIslamic Republic of Iran Army (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaXiismoa
IMDB: nm0070159 Allocine: 21762 Allmovie: p199517 Edit the value on Wikidata

Zigorra aldatu

2010ean zinemagilea kartzelatua izan zen, Irango erregimenaren kontrako jarrera publikoa agertu ostean. Ordurako, herrialdeko zinemagilerik garrantzitsuenetakoa zen Panahi.[1]

Zuzendaria zigortua izan bezain laster, nazioarteko kanpaina indartsu bat jarri zen martxan hura aske uztea eskatzeko. Zinema munduko kide ezagun ugarik hartu zuten parte, eta protestek ataka zailean jarri zuten Irango gobernua.[1]

Egoera are gehiago korapilatu zen Canneseko zinemaldiak Panahi aukeratu zuenean sail ofizialeko epaimahaikide izateko. Zuzendariak, jakina, ez zuen Frantziara bidaiatzeko baimenik lortu, eta aulki huts baten bitartez salatu zuten hutsunea.[1]

Bizitza aldatu

Jafar Panahi(Mianeh, Iran) Iraniar-Azerbaijandar familia batean jaio zen. Bere familia langile klasekoa zen eta lau arreba eta bi anaiekin hazi zen. Bere aita etxe margolaria zen. Bere familia hizkuntza Azerbaijanera zen, baina kalean beste Iraniar batzuekin Persieraz hitz egiten zuen.[2]

Hamar urterekin bere lehen liburua idatzi zuen eta horrekin literatura lehiaketa bat irabaztea lortu zuen. Adin horrekin zinema munduaz interesatu zen eta 8mmtan film batzuk grabatu zituen. Geroago argazkilaritza jorratu zuen.[3]

12 urtetik aurrera eskola ondoren lan egin zuen filmak ikustera joan ahal izateko.[2]

20 urterekin Irango armadan engaiatua izan zen Iran-Irak gudan parte hartzeko. Armadako zinegile izan zen 1980tik 1982 arte. 1981 urtean Kurduek bahitu zuten eta 76 eguneko gatibutza pairatu zuen. Bere eskarmentuarekin guda horren inguruko dokumental bat egin zuen.[4]

Zerbitzu militarra bukatu ondoren, Teherango unibertsitatean zinema Zuzendaritza ikasi zuen.

1992 urtean Panahik bere lehen film labur narratiboa egin zuen, The Friend (Doust). Film honek Kiarostamiren lehen film laburra omentzen zuen: The Bread and Alley (Nan va Koucheh), 1970 urtekoa. Urte horretan bertan, Panahik bere bigarren film labur narratiboa zuzendu zuen, The Final Exam (Akharin Emtehan). Bi film hauek aktore ez profesionalekin egin zituen eta Iraneko telebista nazionaleko 1992ko festibalean film onena, gidoi onena, argazkigintza onena eta muntaketa onenaren sariak irabazi zituzten.[2] 1994an “Through the olive trees” filman,  Abbas Kiarostamiren zuzendari laguntzaile gisa lan egin zuen. Horren ostean bere film luze propioak zuzentzen hasi zen.[3]

1995ean, bere lehen film luzearekin, “The White Balloon “, arrakasta handia lortu zuen eta Canneseko zinema festibalean Urrezko Kamera saria jaso zuen.[4]

Lanak aldatu

Zinegilea Irango zinemaren olatu berriaren parte da. Korronte honetan influentzia handia izan du. Bere lanak zinema kritikari eta teorikoen artean laudorio ugari jaso ditu. Bere filmak hainbat sari jaso dituzte zinema festibal garrantzitsuenetan, Urrezko lehoia Venezian eta Urrezko artza Berlinen, besteak beste.[3]

1995 urtean Panahik bere lehenengo film luzea ondu zuen, “The white balloon”. Abbas Kiarostami zuzendari famatuak gidoia egiten eta diru laguntzak bilatzen lagundu zion. Panahik Iran osotik bidaiatu zuen etnia ezberdineko aktoreen bila. Film honetako aktore gehienak ez ziren profesionalak.[2]

Filmean, Teherango neskatila  batek, zortea eragiten duen arrain bat erosi nahi du Irango Urte Berriko ospakizunerako, baina kostatu egiten zaio arraina erosteko behar den 500 tomaneko billeteari eustea.[2]

Lau sari irabazi zituen Iranen Isfahaneko Haur eta Gazteentzako Zinema Jaialdian eta Fajr Nazioarteko Zinema Jaialdian. Iranetik kanpo “The White Balloon” filmak kritika bikainak jaso zituen eta 1995eko Cannesko Zinemaldian erakutsi zuten. Bertan “camera dór” saria irabazi zuen.[2]

1997 urtean “The Mirror” filma zuzendu  zuen. Filmak hainbat sari jaso zituen munduko festibal ugarietan. Panahiren arabera ”Haur goiztiar bat aukeratu eta bakarrik dagoen egoera batean jarri zuen. Bere bidaian ezagutuko dituen pertsona guztiek maskara bat daramate edo rol bat jokatzen dute. Maskara hauek bota nahi nituen.” Esan liteke aktore protagonistak bi paper antzezten dituela, lehenengoa Baharan izeneko neskato baten papera  eta bigarrena bere burua. Bigarren parte honek  dokumental baten izaera du.[2]

Panahiren hurrengo filma “The Circle” izan zen, 2000. urtekoa. Film horretan haurren istorioak alde batera utzi zituen eta Irango emakumeen egoera salatu zuen. Horren ondorioz, eta aurreko filmekin ez bezala, arazoak izan zituen Irango gobernuarekin eta Zentzurarekin.[2]

Zuzendariaren arabera “nire lehen filmetan umeekin eta gazteekin lan egin nuen, baina hazi ahala neska hauek izango zituzten mugez hausnartzen hasi nintzen. Muga horiek ikusarazteko eta muga horiek bisualki hobeto proiektatu ahal izateko, ideia hori indartsuago islatzeko, klase sozial zehatz batera jo nuen, klase behartsuenera, zeinak muga gehiago dituen”. Filmak hainbat sari jaso zituen festibal garrantzitsuenetan, Venezian eta Donostian, besteak beste.[2]

2003an “Crimson Gold” filma ondu zuen. Filmak pizza banatzaile txiro baten bitxi denda bat lapurtzeko alferrezko saiakera kontatzen du. Kiarostamik zuzendariari kontatutako benetako gertaera batean oinarrituta dago. Zuzendariak filma Cannes festibalean aurkeztu zuen, baina Irango kultur ministerioaren baimenik gabe. Zinegileak baimena eskatu zuen baina ministerioak zenbait mozketa  egiteko eskatu zion eta Panahik ez zuen onartu. Cannesen “Un certain regard” saria irabazi zuen.[2]

2006an “Offside” filma sortu zuen. 1979ko Iraultza Islamiarraz geroztik Iranen emakumeei debekatu egiten zaie futbol partidetara joatea. Horri buruz arreta deitzeko, “Offside”k Iran eta Bahrainen arteko futbol partida ikusi nahian estadiora sartzea lortzeko mutilez mozorrotzen den neska talde baten bizipenak kontatzen ditu. Filma partzialki irudikatzen duen benetako futbol partiduan filmatu zen.[2]

Film honen harira, Panahik adierazi zuen "Futbol jokoa metafora gisa erabiltzen dut emakumeen aurkako diskriminazioa eskala handiago batean erakusteko. Nire film guztiek dute gai hori erdigunean. Hori da Irango gizartean aldatzen saiatzen ari naizena".[2]

Filma debekatua izan zen Iranen baina Berlineko festibaleko Urrezko Hartza irabazi zuen. kopia ilegalei esker, Iranen bere film ikusiena izan zen.[2]

Zuzendariak bideo kamera digitala  eta aktore ez profesionalekin egin zuen filma.[2]

Filma estreinatu ondoren, Irango “White Scarf Girls” izeneko protesta talde feminista  futbol partidetan agertzen hasi zen. Pankartetan hau irakur zitekeen: "Ez dugu jokoz kanpo egon nahi.”[2]

2009tik aurrera, eta urte hoietan “Mugimendu berdea” deituriko mugimenduak gobernuaren kontra egin zituen protestak babesteagatik, Panahi gobernuaren “zerrenda beltzan” sartu zen. Hortik aurrera atxiloketak eta bere lanbidea aurrera eramateko oztopoak eguneroko gauza bilakatu dira. Zuzendariak 2010etik zinema zuzentzea eta herrialdetik irtetea debekatua dauka. Hala ere, azken urteetan ezkutuan hainbat film grabatu ditu. Denak errealitatea eta fikzioaren arteko mugaz jarduten dute. Guztiek zinema leku arazotsu, politikoa, eta askea bezala ulertzen dute. 'This is not a film' (2011), 'Closed Curtain' (2013), 'Taxi Teherán' (2015) , 'Three faces' (2018)  eta “No bears”(2022) dokumentala eta fikzioaren arteko mugaz mintzatzen dira.[5]

Lehen esan bezala, zinegileak 2009tik zinema egitea debekatua duenez,  behartuta ikusi du bere burua filmak baliabide oso murritzekin egitera, gerrilla zinema minimalista bat sortuz. Akabera formalari garrantzia erlatiboa ematen dio, lanaren sakontasunari, aldiz, lehen mailako arreta.[6]

Zinema gerrilla honen adibide dira bere azken urteetako film guztiak, hala nola “Taxi Teheran” edota “This is not a film”. Bi film hauetan, apustu narratibo eta audiobisuala autonomoak omen diren narrazioetan oinarritzen da. Horrek Panahiri zentzura saihestea eta bere lanetako bi ertz nagusiak jorratzea ahalbidetzen dio; gizarte Iraniarraren erradiografia egitea eta irudikapen moduak zalantzan jartzea(Azken hau lortzeko tresna zinematografikoa agerian uzten du).[7]

Nahiz eta Urteen poderioz bere zinema ilunago bihurtu, Panahik ez du inoiz herriko jendearen kontra egin. Kontrakoa, behatu eta entzuten ditu, baina nahiz eta ados ez egon filmatzen duen jendearekin ez ditu nagusitasunez tratatzen. Jendea maite duela nabaritzen da. Bere azken filmean, “No bears”(2022)en,  adibidez, nekazal tradizioen eta batez ere adostutako ezkontzen kontrako kritika zorrotza dago. Hori horrela izanda, Panahik ez du errudun indibidualik bilatzen, berarentzat han bizi direnak kultura zapaltzaile baten biktimak dira.[6]

“No bears” filmean Iranetik Europara ihes egin nahi duen bikote iraniar baten istorioa kontatzen da, baina filmaren grabaketa Turkian gertatzen ari da. Aldi berean, Panahi ordenagailu baten bidez Turkiaren mugan dagoen Irango nekazal herri txiki batetik grabazioa zuzentzen ari da( Ezin delako Iranetik atera). Filmak salto egiten du bikotearen lehen fikziotik Panahik herrian bizi dituen egoeretara.[8]

Filmak Epaimahaiaren sari berezia Irabazi zuen Veneziako festibalean.[8]

Gaiak eta estiloa aldatu

Panahiren estiloa askotan “Irango neorrealismoa” deitu izan da. Jake Wilsonek dokumentalaren bat-batekotasuna eta ezaugarri formalen arteko tentsioa bezala deskribatzen ditu zuzendariaren filmak. Horrez gain, bere zinemak Iraniar gizarteak inposatzen dituen mugekiko haserrea eta kritika soziala agerian uzten ditu.[2]

Zuzendariak dioenez, horrela deskriba daiteke bere estiloa” era poetiko eta artistikoan interpretaturiko gertaera humanitarioak”. Bere zinemaren beste ezaugarri bat da oso baliabide gutxiekin eginda dagoela. Zinegileak honako hau gaineratzen du ”Nire filmetan ez duzu inoiz izaera maltzurrik ikusiko, ez gizonik ez emakumerik. Pertsona guztiak onak direla sinesten dut.”[2]

Stephen Teoren aburuz ”Panahiren filmek Irango gaur egungo zinemaren gai humanitarioak bir definitu egiten dituzte, bereziki eta lehenengo eta behin gaur egun Iranen emakumeek pairatzen duten arazoaz jarduten dutelako, eta bigarrenik, pertsona zehatzak ez diren baizik eta gehienbat figurak diren giza pertsonaiak irudikatzen dituelako. Pertsonaia hauek bizitzaz beteta daude. Ikusleen arreta bereganatzen eta beraien zentzuak atrapatzen dituzte. Mundu osoan aitortuak izan diren beste Iraniar zuzendari bezala, zinegile honek humanismoa sentiberatasun gutxirekin erakusten du. Hau da, bere filmetan errealismoa gailentzen da. Bere zineman ez da beharrezkoa mezu soziala edo politikoa lehentasunezkoa izatea. Funtsean, hau da Iraniar zinemaren estetika berezia definitu duena.  Bere sentikortasuna hain da indartsua non Irango zinema kontenplatzeko modu bakarra gizatasunaren kontzeptu unibertsalarekin parekatzea da.”[3]

Anthony Kaufmanekin egindako elkarrizketa batean, Panahik hurrengoa esan zuen bere estiloari buruz” Oso kontzientea nintzen ez nuela jendearen emozioekin jokatu nahi, ez geunden saiatzen ari eszena negartiak sortzen. Beraz,  jendearen alderdi intelektualak parte hartzen du. Baina hori alderdi emozionalaren laguntzarekin eta bien uztarketarekin gertatzen da.”[2]

Bere lanetan, lehen aipaturiko emakumeez gain, haurrek eta pobretuek dute protagonismoa.[4]

Gaiei dagokionez, Panahiren zineman bi  azpimarratu daitezke:  Irango gizartearen kontraesanen irudikapena eta gailu zinematografikoa zalantzan jartzea. “This is not a film” eta “Taxi Teheran” filmetan, Panahik “The Mirror”rekin asi zuen zinemaren arauen azterketarekin jarraitzen du, eta “bakarrik egiten den” film bat ikustera gonbidatzen gaitu, hau da, zuzendari edo narratzaile jakitunik gabe funtzionatzen duen gailu bat. Baizik eta kameralari(instrukziorik onartzen ez duena) jarduera soilagatik edo tresna baten operazioagatik(Taxi bateko kabinan dagoen kamera edo bidaiari baten mugikorra) funtzionatzen duen tresna. Horrela, Panahik zentzura ekidin egiten du eta aldi berean agerian uzten ditu digitalizazio eta teknologia berrien testuinguruaren baitan narrazio audiobisualean sortzen diren ezaugarri batzuk.[7]

Filmografia aldatu

Urtea Euskarazko izenburua Filma Pertsonaia(k) Oharra(k)
1995 Puxika zuria Badkonake Sefid Aida Mohammadkhani, Mohsen Kafili, Fereshteh Sadre Orafaiy Abbas Kiarostamirekin batera idatzia
1997 Izpilua Ayneh Mina Mohammadkhani, Kazem Mojdehi, Naser Omuni, Jafar Panahi
2000 Zirkulua Dayereh Nargess Mamizadeh, Fereshteh Sadre Orafaiy, Fatemeh Naghavi, Mojgan Faramarzi Kambuzia Partovirekin batera idatzia
2003 Odola eta urrea Tala-ye Sorkh Hossain Emadeddin, Kamyar Sheisi, Azita Rayeji Abbas Kiarostamirekin batera idatzia
2006 Offside Shima Mobarak-Shahi, Safar Samandar, Shayesteh Irani, Ayda Sadeqi, Golnaz Farmani Shadmehr Rastinekin batera idatzia
2011 Hau ez da pelikula bat In film nist Jafar Panahi, Mojtaba Mirtahmasb Mojtaba Mirtahmasbekin batera zuzendua, legez kanpo egina
2013 Gortina itxita Pardé Kambuzia Partovi, Maryam Moqadam, Jafar Panahi Kambuzia Partovirekin batera zuzendua, legez kanpo egina
2015 Taxi Jafar Panahi Legez kanpo egina
2018 Hiru aurpegi Se rokh Behnaz Jafari, Jafar Panahi as himself, Marziyeh Rezaei, Maedeh Erteghaei

2021 The Year of the Everlasting Storm Antologiako filma 2022 No Bears Khers Nist Jafar Panahi as himself, Naser Hashemi [fa], Vahid Mobsari, Bakhtiar Panjei, Mina Khosravani, Reza Heydari Idazlea, ekoizleaeta zuzendaria ere, ilegalki eginda

2021 Betiko ekaitzaren urtea Antologiako filma
2022 Hartzak ez dira existitzen Khers Nist Jafar Panahi as himself, Naser Hashemi [fa], Vahid Mobsari, Bakhtiar Panjei, Mina Khosravani, Reza Heydari Idazlea, ekoizlea eta zuzendaria ere, ilegalki eginda
FILM LABURRAK[2]
Urtea Izenburua Jatorrizko izenburua Oharrak
1988 The Wounded Heads Yarali Bashlar dokumentala
1991 Kish dokumentala
1992 The Friend Doust
The Last Exam Akharin Emtehan
1993 A Second Look Negah-E Dovom dokumentala
1997 Ardekoul dokumentala
2007 Untying the Knot Persian Carpet (Farsh-e Irani) filmaren zati bat
2010 The Accordion THEN AND NOW Beyond Borders and Differences film-zikloaren parte, Art for The World-rako
BESTE LAN BATZUK[2]
Urtea Izenburua Eginkizuna Zuzendaria
1991 The Fish Zuzendari laguntzailea Kambuzia Partovi
1994 Through the Olive Trees Zuzendari laguntzailea, aktorea Abbas Kiarostami
1997 Traveler from the South Editorea Parviz Shahbazi
2005 Verdict Editorea Masud Kimiai
Border Café Editorea Kambuzia Partovi
2009 The White Meadows Editorea Mohammad Rasoulof

Sariak [2] aldatu

SARIAK
Urtea Festibala/Instituzioa Saria Filma
1995 48th Cannes Film Festival Urrezko kameraren saria The White Balloon
1997 Locarno International Film Festival Urrezko lehoinabarra The Mirror
2000 57th Venice International Film Festival Urrezko lehoia The Circle
2003 Cannes Film Festival Epaimahaiaren saria – Un Certain Regard Crimson Gold
2006 Berlin Film Festival zilarrezko hartza - Epaimahaiaren sari nagusia Offside
2007 Valdivia International Film Festival Pudú saria for his life-time artistic accomplishments
2007 HIVOS HIVOS Cinema Unlimited saria
2011 Cannes Film Festival Carrosse d'Or This Is Not a Film
2011 Passion For Freedom London Festival Epaimahaiaren sari berezia This Is Not a Film
2012 The European Parliament Sakharov saria
2013 Berlin International Film Festival Gidoigintzarako zilarrezko hartza Closed Curtain
2014 Motion Picture Association Academy Film Fund beka Flower
2015 65th Berlin International Film Festival Zilarrezko hartza Taxi
2018 71st Cannes Film Festival Gidoi hoberena Three Faces
2022 79th Venice Film Festival Epaimahaiaren sari berezia No Bears

Epaimahaiaren parte[2] aldatu

EPAIMAHIKIDE
Urtea Festibala Eginkizuna
2001 Karlovy Vary International Film Festival Epaimahaikide
2007 International Eurasia Film Festival Epaimahaikide
2007 International Film Festival of Kerala Epaimahai burua
2008 Rotterdam Film Festival Epaimahairen presidentea
2009 Montreal World Film Festival Epaimahaiaren presidentea

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c Agote, Gontzal. (2018-11-17). «Autobiografiko bihurtu behar izan duen zinema» Berria CC BY-SA 4.0 lizentziapean.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v (Ingelesez) Jafar Panahi. 2023-11-22 (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  3. ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Jafar Panahi. 2023-09-17 (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  4. ↑ a b c «Iran Chamber Society: Iranian Cinema: Jafar Panahi» www.iranchamber.com (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) «Un memorable Jafar Panahi nos envía una obra maestra desde la cárcel iraní» ELMUNDO 2022-09-09 (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  6. ↑ a b (Gaztelaniaz) «El arte indomable de Jafar Panahi» lamarea.com 2023-06-02 (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  7. ↑ a b (Gaztelaniaz) Murillo, Bertold Salas. (2019-01-23). «Los subterfugios digitales de Jafar Panahi» Razón Crítica (6): 89–111.  doi:10.21789/25007807.1448. ISSN 2539-5300. (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  8. ↑ a b Lerer, Diego. (2022-10-27). «Viennale 2022: crítica de "No Bears", de Jafar Panahi» Micropsia (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Jafar_Panahi&oldid=9474123"(e)tik eskuratuta