Wikipedia

Desio izeneko tranbia

Desio izeneko tranbia (ingelesez: A Streetcar Named Desire) Tennessee Williamsek idatzitako antzezlana da, Broadwayn 1947ko abenduaren 3an estreinatua.[1] 2005. urtean Xabi Payak euskaratu zuen.[2] Antzezlanak Blanche DuBois-en esperientziak kontatzen ditu. Hegoaldeko bellea izandakoak, hainbat galera pertsonalen ondoren bere jatorri pribilegiatua atzean uzten du, eta ahizpa gazteagoak eta koinatuak alokatutako New Orleanseko apartamentu hondatu batera joaten da bizitzera.

Desio izeneko tranbia
Datuak
IdazleaTennessee Williams
Argitaratze-data1947
Jatorrizko izenburuaA Streetcar Named Desire
HerrialdeaAmeriketako Estatu Batuak
Euskaraz
IzenburuaDesio izeneko tranbia
ItzultzaileaXabi Paya
Argitaratze-data2005
Orrialdeak276
ISBN84-96310-76-0

Williamsen lan ospetsuena da Desio izeneko tranbia. XX. mendeko antzezlanen artean bikainenetako bat da, baita kritikak gehien goraipatutakoenetako bat ere.[1] Oraindik ere, bere antzezlanen artean gehien antzeztu denetako bat da, eta beste motatako hainbat adaptazioren inspirazio iturri izan da, horietatik aipagarriena 1951n estreinatu zen filma. Kritikak ekoizpen hori goraipatu zuen.[3]

Argumentua

aldatu
 
Jessica Tandy, Kim Hunter eta Marlon Brando, Desio izeneko tranbiaren Broadwayko jatorrizko ekoizpenean (1947).

Familiaren etxea hartzekodunengatik galdu ondoren, Blanche DuBoisek Laurel izeneko Mississippiko herri txiki batetik New Orleanseko Frantziar Auzora bidaiatzen du. Ezkondutako ahizpa gazteagoarekin, Stellarekin, eta Stellaren senarra, Stanley Kowalskirekin doa bizitzera. Blanchek 30-40 urte inguru ditu, eta, dirurik ez duenez, ezin du beste inora joan.

Blanchek Stellari kontatzen dio lan-utzialdia hartu duela ingeles irakasle lanpostutik, nerbioen ondorioz (aurrerago gezurra dela ikusiko da). Blanchek ahizparen bi gelako apartamentuaren utzikeria deitoratzen du. Stanley zaratatsu eta zakartzat, eta, azkenik, «arruntzat» jotzen du. Stanleyk, aldiz, ez dio Blancheren portaerari jaramonik egiten, eta ez du haren presentzia atsegin.

Geroago, Stanleyk Blancheri aurreneko ezkontzaren inguruan galdetzen dio. Blanche oso gazte zela ezkondu zen, baina senarra hil zitzaion, eta alargun eta bakarrik utzi zuen. Hildako senarraren oroitzapenak ageriko samina sortzen dio Blancheri. Stanley arduratuta dago Blanchek herentzia batengatik iruzur egin diolakoan, eta Belle Reven gertatutakoa jakitea eskatzen du, antzina DuBois familiak bertan izan baitzuen, bai etxea bai sail handi bat. Blanchek Belle Reveri zegozkion dokumentu guztiak ematen dizkio. Paperei begira dagoen bitartean, Stanleyk eskutitz sorta bat ikusten du; Blanchek, hunkituta, hildako senarraren maitasun eskutitz pribatuak direla adierazten du. Une batez, hark adierazitako sentimenduek Stanley ustekabean harrapatzen dutela dirudi. Ondoren, Stellak haur bat izango duela jakinarazten dio Stanleyk Blancheri. Hau Blancheren asaldura mentalaren hasieratzat jo daiteke.

Blanche iritsi eta hurrengo gauean, Stanleyren poker partidetako batean, Blanchek Mitch ezagutzen du, Stanleyrekin pokerrean jokatzen duen adiskidea. Beraren portaera adeitsuak beste gizonengandik bereizten du. Haien arteko hizketa limurtzailea eta atsegina bihurtzen da, eta Blanchek erraz liluratzen du; elkar gustuko dute. Bat-batean, hainbat etenen ondorioz, Stanley sutan jartzen da. Mozkor eta haserre bizian, Stella jotzen du. Blanche eta Stella goiko pisuko bizilaguna den Eunicerekin babesten dira. Stanley bere onera etortzen denean, beheko patiotik oihuka itzultzeko eskatzen dio Stellari, bere izena behin eta berriz errepikatuz, Stella jaitsi eta bere burua ohera eramaten uzten duen arte. Stella Stanleyrengana itzuli ondoren, Blanche eta Mitch patioko beherengo eskaileretan esertzen dira, non Mitchek barkamena eskatzen duen Stanleyren jokabide zakarragatik.

Blanche zur eta lur dago Stella haren senar zakarrarengana itzuli izanagatik, halako indarkeria pairatu eta gero. Hurrengo goizean, Blanche Stellarengana joaten da presaka eta Stanley gizapetiko gisa deskribatzen du, nahiz eta Stellak ziurtatzen dion bera eta Stanley ondo daudela. Stanleyk elkarrizketa entzuten du, baina isilik geratzen da. Stanley sartzen denean, Stellak besarkatu eta musukatu egiten du, Blancheri jakinaraziz Stanleyren inguruko haren iritzi txarrek ez diotela ardura.

Asteek aurrera egin ahala, Blanche eta Stanleyren arteko hizka-mizkek handitzen jarraitzen dute. Blanchek Mitchengan uste handia duenez, Stellari esaten dio ez duela inorentzat arazo izan nahi eta harekin alde egin nahi duela. Bien arteko zita batean, Blanchek Mitchi aitortzen dio gizon gazte batekin, Allan Greyrekin, ezkondu zela behin. Geroago, gizon helduago batekin harreman sexualak izaten topatu zuen. Neskak harekin suminduta zegoela esatean, Greyk bere buruaz beste egin zuen. Gertakizunak hunkitu egiten du Mitch, eta Blancheri esaten dio elkarren beharra dutela.

Geroago, Stanleyk Blancheri buruz entzundako zurrumurruak kontatzen dizkio Stellari: irakasle lanpostutik kaleratua izan zela adin txikiko ikasle batekin harreman sexualak izateagatik, eta prostituzioagatik ezaguna zen hotel batean bizi zela. Mitchi ere zurrumurru horien berri eman diola jakitean, Stanleyren bihozgabekeria ikusita, Stella sutan jartzen da. Baina bat-batean eteten da liskarra Stella erditzen hasi eta ospitalera joan behar delako.

Blanche etxean bakarrik zain dagoela, Mitch iristen da eta Stanleyk kontatutako istorioak leporatzen dizkio. Hasieran neskak ukatu egiten du guztia, baina azkenean kontatutakoa egia dela onartzen du. Barkamena erregutzen dio, baina Mitchek, haserre eta atsekabetuta, ez du Blanche barkatzen.

Stella ospitalean erditzear dagoela, Stanley eta Blanche bakarrik geratzen dira apartamentuan. Blanche berriz ari da ametsetan, laguntza ekonomikoa emango dion eta New Orleansetik aterako duen aspaldiko ezkongai bat etorriko delakoan. Stanley ados dago Blancheren itxurakeriarekin, baina gero haren gezurrak, hipokresia eta jarrera mespretxatzen ditu, eta berarengana hurbiltzen da. Neskak, horren aurrean, apurtutako botila batekin jotzeko mehatxua egiten dio, baina ezin izaten du. Blanche lurrera erortzen da. Stanley emakumea konorterik gabe ohera eramaten ikusten da azkeneko aldiz.

Kowalskiren apartamentuko beste poker partida batean, Stella eta bere bizilaguna, Eunice, Blancheren gauzak jasotzen ari dira. Bitartean, Blanche katatoniko dago bainuontzian, krisi emozional bat jasan ostean. Stellari Stanleyren erasoa kontatu arren, hark ezin du bere ahizpak kontatutakoa sinetsi. Blanche ospitalera eramateko mediku eta emagin bat iristen direnean, azken horiei gogor egiten die neskak, eta lurrera erortzen da. Mitch bertan dago, eta ezin izaten dio negarrari eutsi. Medikuak Blancheri altxatzen laguntzean, Blanche borondatez joaten da berarekin, esanez: «edonor zarela ere… betidanik bizi izan naiz ezezagunen adeitasunaren menpean». Antzezlanaren amaieran, Stellak negar egiten du, eta Stanleyk emaztea kontsolatzen du. Poker partida ez da gelditzen.

Eszenatokiko ekoizpenak

aldatu

Broadwayko jatorrizko ekoizpena

aldatu
 
 
Carl Van Vechtenek ateratako Marlon Brandoren argazkia, Desio izeneko tranbia Broadwayko ekoizpenean (1948ko abenduaren 27a).

Broadwayko jatorrizko produkzioaren ekoizlea Irene Mayer Selznick izan zen. 1947ko azaroaren hasieran New Haven hiriko Shubert antzokian estreinatu zen, eta ondoren Walnut Street antzokian, Filadelfian, antzeztu zuten. Hori eta gero, 1947ko abenduaren 3an, Ethel Barrymore antzokira joan ziren. Selznickek, hasieran, Margaret Sullavan eta John Garfield nahi zituen eszenatokian, baina, azkenean, momentu hartan ia ezagutzen ez baziren ere, Jessica Tandyri eta Marlon Brandori esleitu zizkieten pertsonaia nagusien paperak. Estreinaldi gaueko aktoreen artean zeuden, baita ere, Kim Hunter (Stella interpretatzen) eta Karl Malden (Mitchen paperarekin). Tandy antzezlanerako aukeratua izan zen, Williamsek Estatu Batuetako mendebaldeko kostaldean Portrait of a Madonna izeneko obran haren antzezpena ikusi ondoren. Bestalde, Brando gazteegia zen paperarentzat; nahi zutena baino gazteagoa. Horrek Kowalski, gizon zahar bihozgabe bat baino, gaztaroko ezjakintasunarekin justifikatu daitekeen nahigabeko bihozgabe bihurtuko zuen.

Eszena harrigarriak eta elkarrizketa gordinak izan arren, publikoak antzezpenaren estreinaldia txalotu egin zuen. [4] Brooks Atkinsonek The New York Times egunkarian estreinaldiaren kritika idatzi zuenean, Tandyren «interpretazioa bikaina eta paregabea» zela esan zuen, eta Williamsek «istorio zirraragarri eta argitsua egin zuela» ondorioztatu zuen.[5] Geroago, Uta Hagenek Tandy ordezkatu zuen, Carmelita Popek Hunter eta Anthony Quinnek Brando. Hagen eta Quinnek ikuskizunaren bira nazional bat egin zuten, eta, ondoren, Broadwayra itzuli ziren antzezpen gehiago egiteko. Hasieran, Brandok sudurra apurtu zuenean, Jack Palancek bere rola hartu zuen. Ralph Meekerek ere Stanleyren papera hartu zuen, bai Broadwayn bai birako konpainietan. Tandyk antzezlan bateko emakumezko aktore onenaren Tony Saria jaso zuen 1948an; sari bera jaso zuten urte hartan Judith Andersonek, Medearen paperean egindako antzezpenagatik, eta Katharine Cornellek.

Bira nazionalean, Uta Hagen aktorearen Blancheren antzezpena ez zuen Elia Kazanek zuzendu, Broadwayko ekoizpenaren zuzendaria izan zenak, Harold Clurmanek baizik. Eta esan izan da, bai Hagenek egindako elkarrizketetan bai kritikari garaikideen iruzkinetan, Clurmanek zuzendutako interpretazioak publikoaren enpatia berriro Blancheren pertsonaiarengana eraman zuela eta Stanleyrengandik urrundu (Kazanen bertsioak kokatu zuen lekuan). Horixe zen antzezlanaren jatorrizko ikusmoldea, eta ondorengo bertsioetan ere halaxe islatu izan da.

1949an Broadwayko jatorrizko ekoizpena bertan behera geratu zen, 855 emanaldiren ondoren.

Jatorrizko antzezle-zerrenda

aldatu

Lehenago egindako beste ekoizpen batzuk

aldatu

Desio izeneko tranbiaren Greziako lehen moldaketa 1948an antzeztu zuen Karolos Kounen Art Theater konpainiak, eta Kounek berak zuzendu zuen. Hori lehen egokitzapen zinematografikoa baino bi urte lehenago eta Londresen estreinatu baino urtebete lehenago izan zen. Melina Mercouri (Blanche) eta Vasilis Diamantopoulos (Stanley) izan ziren protagonistak eta musika Manos Hadjidakisena izan zen.

1949ko urriaren 12an, Laurence Olivierrek zuzendutako Londresko ekoizpena Aldwych antzokian estreinatu zen. Protagonistak Bonar Colleano (Stanley), Vivien Leigh (Blanche), Renée Asherson (Stella) eta Bernard Braden (Mitch) izan ziren.[1] [6]

1950eko otsailean, Australiako ekoizpen bat estreinatu zen Melbourneko Comedy antzokian. Viola Keatsek Blanche antzeztu zuen eta Arthur Franzek Stanley.[7]

Berrantzezpenak

aldatu

Soilik aktore beltzek antzeztutako Desio izeneko tranbiaren lehen ekoizpena, segur aski, Missouriko Jefferson Cityko Lincoln Unibertsitateko Summer Theatre konpainiak antzeztu zuen 1953ko abuztuan. Thomas D. Pawleyk zuzendu zuen, Iowan Williamsen ikaskide izandakoak. Cambridge University Pressek argitaratutako Plays in Production bildumaren Streetcar edizioan aurki dezakegu datu hori. 1950eko hamarkadaren erdialdetik aurrera, aktore beltzek antzeztutako ekoizpenak ugaldu ziren, baita kontrako sexuko pertsonaiak antzezten zituzten aktoreek burututakoak ere; gehiegi dira zerrenda batean jasotzeko.

Williamsek, berez, Blancheren rola Tallulah Bankhead aktorearentzat idatzi zuen, baina Bankhead 1956an Herbert Machizek zuzendutako eta New York City Center konpainiak ekoitzitako lanean izan zen protagonista.

Broadwayn egindako lehenengo berrantzezpena 1973an izan zen. Lincoln Centerrek ekoitzi zuen Vivian Beaumont antzokian, eta Rosemary Harris (Blanche), James Farentino (Stanley) eta Patricia Conolly (Stella) izan ziren protagonistak.[8]

1988ko udaberrian Circle in the Square antzokian egindako berrantzezpenean, Aidan Quinn izan zen protagonista, Blythe Danner (Blanche) eta Frances McDormandekin (Stella) batera.[9]

1992an egindako berrantzezpen arrakastatsuan, Alec Baldwin (Stanley) eta Jessica Lange (Blanche) izan ziren protagonistak. New Yorkeko Ethel Barrymore antzokian eszenaratu zuten, lehen aldiz antzeztua izan zen leku berean. Hain handia izan zen ekoizpen horren arrakasta, non telebistarako filmatu baitzen. Timothy Carhartek hartu zuen Mitchen papera eta Amy Madiganek Stellarena. Horiez gain, gerora The Sopranos telesaileko izar bilakatu ziren James Gandolfinik and Aida Turturrok ere hartu zuten parte. Gandolfini Carharten ordezko izan zen.[10]

1997. urtean, Le Petit Théâtre Du Vieux Carré New Orleansko antzokiak berrantzezpen bat antolatu zuen 50. urteurrenaren biran. Musika Marsalis familiaren esku egon zen eta Michael Arata eta Shelly Poncy aktoreek parte hartu zuten. 2009. urtean, Philadelphiako Walnut Street antzokian eszenaratu zuten antzezlanaren ekoizpen bat, Broadwayn aurkeztu aurretik entseatzeko aukera izan zuten leku berean.

Glenn Close aktoreak Londresko Lyttletonen antzeztu zuen Trevor Nunn zinema zuzendariak 2002. urtean National Theatrerako sortu zuen ekoizpenean.

2005. urteko Broadwayko berrantzezpena Edward Hallek zuzendu eta The Roundabout Theater Companyk ekoitzi zuen. John C. Reillyk Stanleyren papera antzeztu zuen, Amy Ryanek Stellarenean, eta Natasha Richardsonek [11]hartu zuen Blanchen papera. Ekoizpen horrek Natasha Richardsonek Broadwayn izan zuen azken agerraldia eskaintzen digu, 2009an hil baitzen eski istripu batean.

Sydney Theatre Company australiar antzerki konpainiaren Desio izeneko tranbia ekoizpena irailaren 5ean antzeztu zuten estreinakoz, eta antzokiz antzoki ibili ziren 2009ko urriaren 17ra bitarte. Liv Ullmannek zuzendutako ekoizpen horretan, Cate Blanchettek Blancheren paperean hartu zuen parte, Joel Edgertonek Stanleyrenean, Robin McLeavy Stella izan zen and Tim Richards, berriz, Mitch. [12]

2009ko uztailetik urte bereko urrira arte, Rachel Weisz eta Ruth Wilson aktoreak Londresko West Endeko Donmar Warehouse antzokian aritu ziren. Rob Ashfordek zuzendu zuen goraipamen handiko berrantzezpen hori.

2012. urteko apirilean, arraza anitzeko aktoreek moldaketa bat aurkeztu zuten Broadhurst antzokian.[13] Besteak beste, Blair Underwood, Nicole Ari Parker, Daphne Rubin-Vega eta Wood Harris aktoreek hartu zuten parte. Curtain Critic antzerki kritikarien atariak 100 puntutatik 61 eman zizkion ekoizpenari 17 kritikariren iritzietan oinarrituta. [14]

Londresko Young Vic antzokian egindako ekoizpen bat 2014ko uztailaren 23an hasi eta irailaren 19an amaitu zen, Benedict Andrewsek zuzendua eta Gillian Anderson, Ben Foster, Vanessa Kirby eta Corey Johnsonek antzeztua. Young Vicen [15]ekoitzitako lanek goraipamena lortu zuten eta sarrerak inoiz baino azkarrago saldu ziren. 2014ko irailaren 16an, antzezlana Erresuma Batuko mila zinematan baino gehiagotan egon zen ikusgai, National Theatre Live proiektuaren [16]parte izan baitzen. Orain arte, 2000 leku baino gehiagotan egon da ekoizpena ikusgai. [17]2016ko apirilaren 23tik urte bereko ekainaren 4ra arte Brooklyneko (New York)[18] St. Ann's Warehouse arte eszenikoen erakunde berrian izan zuen obrak bere lekua. 2020. urtean, COVID-19ak eragindako konfinamenduan zehar, YouTuben doan ikus zitekeen National Theatre At Home sailaren zati gisa. [19]

2016. urtean Sarah Frankcomek ekoizpena zuzendu zuen Manchesterreko Royal Exchange antzokian. Aktoreen artean Maxine Peake, Ben Batt, Sharon Duncan Brewster and Youssef Kerkour izenak irakur ditzakegu. Irailaren 8an ireki zituen funtzioak ateak lehen aldiz eta urriaren 15ean itxi. Erantzun biziki ona jaso zuen, batez ere Peakeren antzezpenak.[20]

2018an, urtero ospatzen den hirugarren Tennessee Williams Festival St. Louis zinema jaialdiko izenburu nagusian izan zuen lekua, Grandel Antzokian. Carie Houkek, zinema jaialdiko zuzendari artistiko exekutiboak, eta Tim Ocelek, antzezlanaren zuzendariak, antzezlana Tennessee Williamsen jatorrizko asmoetatik adinez hurbilen zeuden aktoreekin egitea aukeratu zuten. Izan ere, antzezlaneko urtebetetze festan Blancheren 30. urtebetetzea ospatzen zen. Sophia Brown (Blanche), Nick Narcisi (Stanley), Lana Dvorak (Stella) eta Spencer Sickmann (Mitch) aktoreek antzeztu zuten. Henry Polkesek konposatu zuen jatorrizko soinu-banda, eta James Wolkek diseinatu zuen dekoratua. Kritikariek aho batez goretsi zuten. [21][16]

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b c (Ingelesez) Tennessee, Williams. (1995). A Streetcar Named Desire. Introduction and text. Oxford: Heinemann Educational Publishers.
  2. ↑ Paya, Xabier. (2005). Desio izeneko tranbia. Alberdania, 276 or. ISBN 84-96310-76-0..
  3. ↑ (Ingelesez) «A Streetcar Named Desire – Broadway Play – Original | IBDB» www.ibdb.com (Noiz kontsultatua: 2021-04-27).
  4. ↑ December 3. This Day In History Calendar (2008). Sourcebooks, Inc.
  5. ↑ (Ingelesez) Atkinson, Brooks. (December 4, 1947). «First Night at the Theatre» The New York Times.
  6. ↑ «Production of A Streetcar Named Desire | Theatricalia» theatricalia.com (Noiz kontsultatua: 2021-04-27).
  7. ↑ «'Streetcar' Poetic, But Controversial» The Age (Victoria, Australia): 3. 1950-02-20 (Noiz kontsultatua: 2021-04-27).
  8. ↑ «A Streetcar Named Desire (Young Vic / NT)» A Streetcar Named Desire 2014  doi:10.5040/9781350999039.01. (Noiz kontsultatua: 2021-04-27).
  9. ↑ Aubin, Charles Walter Duret, (22 May 1894–22 March 1972). Oxford University Press 2007-12-01 (Noiz kontsultatua: 2021-04-27).
  10. ↑ Khan, Ata. (2019-06-04). «Chronology of Events: April 1992—August 1994» Pakistan: 1995 (Routledge): 193–212. ISBN 978-0-429-30088-2. (Noiz kontsultatua: 2021-04-27).
  11. ↑ (Ingelesez) League, The Broadway. «A Streetcar Named Desire – Broadway Play – 2005 Revival | IBDB» www.ibdb.com (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  12. ↑ Román, David. (2011). «A Streetcar Named Desire (review)» Theatre Journal 63 (2): 248–250.  doi:10.1353/tj.2011.0064. ISSN 1086-332X. (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  13. ↑ Updates: May 2012. Oxford University Press 2012-05-24 ISBN 978-0-19-861412-8. (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  14. ↑ "A Streetcar Named Desire". Curtain Critic. Retrieved June 21, 2012..
  15. ↑ Williams, Tennessee. (2014). A Streetcar Named Desire: (Young Vic / NT). National Theatre  doi:10.5040/9781350999039.01. (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  16. ↑ a b «A Streetcar Named Desire (Young Vic / NT)» A Streetcar Named Desire 2014  doi:10.5040/9781350999039.01. (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  17. ↑ Evening, Nick. (1997-04-02). «Mix together» Nursing Standard 11 (28): 21–21.  doi:10.7748/ns.11.28.21.s35. ISSN 0029-6570. (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  18. ↑ «A Streetcar Named Desire» St. Ann's Warehouse (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  19. ↑ «NT at Home: A Streetcar Named Desire» National Theatre 2020-05-01 (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  20. ↑ (Ingelesez) «A Streetcar Named Desire review – Maxine Peake stalks to the heart of Blanche DuBois» the Guardian 2016-09-18 (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).
  21. ↑ (Ingelesez) Fenske, Sarah. «A Streetcar Named Desire Triumphs at the Tennessee Williams Festival» Riverfront Times (Noiz kontsultatua: 2021-04-29).

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Desio_izeneko_tranbia&oldid=8965479"(e)tik eskuratuta