Wikipedia

Delhy Tejero

zamorar margolaria, marrazkilaria, muralista eta irakaslea

Adela Tejero Bedatek, 1929tik Delhy Tejero izenez ezaguna (Toro, Zamora, 1904ko otsailaren 22a – Madril, 1968ko urriaren 10a), «Zilarrezko Aroa» delakoaren zamorar margolaria, marrazkilaria, muralista eta irakaslea izan zen, Las sinsombrero mugimendukoa[1][2]

Delhy Tejero
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakAdela Tejero Bedate
JaiotzaToro, 1904
Herrialdea Espainia
HeriotzaMadril, 1968ko urriaren 10a (63/64 urte)
Hezkuntza
HeziketaSan Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia
Parisko Unibertsitatea
Residencia de Señoritas (en) Itzuli
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakmargolaria, marrazkilaria, muralist (en) Itzuli, ilustratzailea eta art and drawing teacher (en) Itzuli
Enplegatzailea(k)Estampa (en) Itzuli
La Esfera (en) Itzuli
Nuevo Mundo (en) Itzuli
Blanco y Negro (en) Itzuli
ABC
MugimenduaLas Sinsombreroa
surrealismoa
Izengoitia(k)Delhy Tejero
Find a Grave: 14530371 Edit the value on Wikidata

Biografia aldatu

Toron jaioa, Adela hiru alabetako bigarrena izan zen. Ama goiz hil ondoren, aitak, Zamorako Udaleko idazkariak, hezi eta hazi zuen. Marrazketa-eskolak jaso zituen González Allende Fundazioan, Irakaskuntzako Erakunde Librearen inguruko erakundean, eta lehen irudiak El Noticiero de Toro-n argitaratu zituen.[3] 1925ean, aitak Madrilera bidali zuen «San Luis de los franceses» ikastetxera, frantsesa, takigrafia eta jantzigintza ikas zitzan. Iritsi eta biharamunean, Arte eta Lanbide Eskolan sartzeko azterketa egin zuen. Bere asmoa Arte Ederren Eskolan sartzeko prestatzea izan zen, 1926an lortu zuena. Lehenengo lau urteetan bi bekari esker ikasi zuen. Denborarekin onartu zuen frantsesez ez zuela ezer ikasi, baina San Fernando Akademian sartzea lortu zuela.[2] Han, Maruja Malloren, Remedios Varoren eta Piti Bartolozziren lagun egin zen. Bartolozzik honelaxe erretratatu zuen:

“Delhy, emakume ederra, bitxi samarra zen; berak egindako jantziak zirela-eta atentzioa handia ematen zuen, azazkalak beltzez margotzen zituen, eta kapa beltz batekin estaltzen zen. Horrek, ile beltzarekin batera, itxura misteriotsua ematen zion, pita luzeetan erretzen zuen eta Adela izena Delhy izenera aldatu zuen, itotzen zuen iragan tradizionaletik urruntdu nahian”.[2]

Ministerioak Madrilen bizitzen eta ikasten jarraitzeko aukera ematen zion beka kendu zion. Delhy Tejerok, etxera itzultzearen edo Madrilen jarraitzearen arteko hautuaren aurrean —Espainian modernotzat ezagutzen den emakume emantzipatuaren ereduari dagokion bezala—, independentzia ekonomikoa lortzea aukeratu zuen, hautatu zituen ikasketak jarraitzeko askatasuna izateko.[4]

Lan ibilbidea aldatu

Hasierako lanak aldatu

Askatasuna mantentzeko, bere marrazkiekin hainbat aldizkariren erredakzioan aurkeztu zen eta lankidetzan aritzeko lana eskaini.[5] Horrelaxe ekin zion bere ibilbide profesionalari, marrazkilari gisa, Estampa, Crónica, Blanco y Negro, Nuevo Mundo eta La Esfera aldizkarietan.[6][7] Hirurogeiko hamarkadan, Delhy Tejerok berriro argitaratu zituen ilustrazioak, bere autoretzaren ipuin eta kontakizunekin batera, ABC eta Ya bezalako egunkarietan. Narraciones ilustradas / Ilustraciones narradas lanean, honako narrazio labur hauek argitaratu ziren: “El Madrid azul”, “El agüita que quiere volar”, “El clima”, “El aire neto”, “La nube nubilla”, “El sueñín”, “Isidro, "El hijo del Manzanares” eta haurrentzako ipuinak: “El niño al revés”, “El hada Luzbalina”, “Cemeñito” y “El Ángel Pedrito”.[1]

Señoritas Egoitzan bizitzen aldatu

Independentzia ekonomikoari esker, Señoritasen Egoitzan bizi izan zen, María de Maeztuk zuzenduta, lau urtez, eta hantxe elkartzen ziren intelektualak eta artistak ezagutu zituen. Gainera, gelakideen eta haien familien lagun egin zen, hala nola Ramón María de Valle-Inclan, Josefina Carabias eta Marina Romero. Bide artistiko berriekin ere harremanetan jarri zen. 1929ko urrian San Fernando Eskolako Marrazketa eta Arte Ederretako irakasle titulua lortu zuen. Urte hartan erabaki zuen Adela izenaren ordez Delhy izena jartzea, Indiako hiriburuan inspiratutako Adelitaren txikigarria bailitzan. 1930ean, Arte Ederren Erakusketa Nazionalean Aprezio saria jaso zuen. 1931ko urtarriletik ekainera bitartean, horma-pinturako teknikak ikasi zituen Parisen eta Belgikan, eta Espainiara itzuli zenean, Pintura Muraleko bitarteko irakasle izendatu zuten Madrilgo Arte eta Lanbide Akademian.

1932an egin zuen lehen estudioa, Madrilgo Miguel Moya kalean. Urte horretan, Arte Apaingarrien hirugarren domina eman zioten Erakusketa Nazionalean, "Castilla" lanagatik. Abenduan, lehen banakako erakusketa egin zen: horma-irudiak, formatu handiko olio-pintura eta teknika esperimentalak (adibidez, Brujas edo Duendinas serierako) egin zituen marrazki-bilduma. 1939an, Oscar Domínguezi esleitu zitzaion marrazki-bilduma hori.[8]

Abangoardiako garaia aldatu

Delhyk abangoardien ezagutza artistikoa, beste pertsona batzuekiko harremana eta munduari begiratzeko beste ikuspegi batzuk bilatu zituen. Horren ondorioz, Espainiako mugetan zein kanpoan bidaiatu zuen.[1] 1934an, "Mercado Zamorano" koadroa margotu zuen. Lan hori eskualdeko trajeari buruzko Erakusketa Nazionalean aurkeztu zuen eta kritika bikainak jaso zituen.[9] Urte horretan bertan Batzordearen beka bat lortu zuen Ikasketak Zabaltzeko eta Parisera joan zen horma-pintura ikastera.

1936an Marokon igaro zituen oporrak, eta irailera arte luzatu behar izan zuen egonaldia, gerra zibila hasi zela eta. Delhyk itzultzea lortu zuen, baina eskolak ematen jarraitzeko Madrilera iristerik ez zuenez, Toron geratu zen, eta han marrazketa-irakaslea izan zen Institutuan. 1937an, Salamancako haurrentzako jantokietarako eta Burgosko Condestable hotelerako horma-irudiak egiteko agindu zioten. Agindutako horma-irudiak amaitu zituenean, bisatu berezia eskatu zuen Florentziara joateko. Han bi urtez egon zen. 1938an Parisera itzuli zen eta surrealismora hurbildu zen, bereziki Óscar Domínguez eta André Breton-ekin. Sorbonako Unibertsitatean pintura-ikastaro bat eta teosofismo-ikastaro bat egin zituen. "Le rêve dans l’art et la littérature" erakusketan parte hartu zuen Miró, Domínguez, Remedios Varo, Man Ray, Chagall eta beste batzuekin batera.

Aldi espiritualista eta trantsizioa aldatu

1939ko abuztuan Espainiara itzuli zen. Madrileko Callao plazako La Prensa eraikinean instalatu zuen bere etxebizitza-estudioa. Etxearen behealdean kokatutako zinemaren sabaiak margotu zituen. Delhy Tejerok lanbide-arazketa frankista espediente bati egin behar izan zion aurre, Gerra garaian klaseak uzteagatik. Espainiatik kanpo zegoenez, hori egiterik ez zuela frogatu bazuen ere, Hezkuntza Ministerioak Pintura Muraleko katedra kenduta konpondu zuen auzia.

1943an, pinturaren ataleko hirugarren domina eman zioten Erakusketa Nazionalean. Urte horretan bertan hil zen aita. Teilhard de Chardin-en kristautasunaren alde egiten zuen jesusen lagundiko César Vaca aitaren zirkuluen bidez eta Lilí Álvarez aristokratarekin harremanetan egonda, Delhy Tejero berak «bigarren mistizismo» deitu zion hartan sartu zen. Etapa horretan, bere lanak izaera berritzailea galdu zuen, nahiz eta ikasitakoa ezkutuan egon.[1] Garai horretan, Parisen sortutako lanak suntsitu zituen.

1947an, Espainiako Gobernuak Buenos Airesen antolatu zuen pintura-erakusketa kolektiboaren ondoren, mistika-lerroa utzi zuen pixkanaka. Bere obrara itzuli ziren irudiak, baina bat eginda. 1948an Zamorako Udalak antolatutako lehiaketa irabazi zuen El amanecer jurídico zamorano horma-irudiarekin.

1951tik aurrera, abangoardietatik abstrakziora itzuli zen bere esperientzia. 1953an arte abstraktuko lehen erakusketan parte hartu zuen Santanderren. Erakusketako emakume bakarra izan zen. Hurrengo erakusketa kolektiboa izan zen, Habanan, 1954an. Eta azkena, banakakoa, Arte Ederren Zuzendaritzaren aretoetan. 1959an miokardio infartua izan zuen. Hurrengo urteetan, horma-irudiak egin zituen enkarguz. Pariserako bidaia batean, surrealismoa hilda zegoela pentsatu zuen.

Heriotza aldatu

Gaixotasuna larriagotu ondoren ere, pintatzen eta irudiak egiten jarraitu zuen 1968ko urriaren 10ean Madrilen hil zen arte, bularreko angina baten ondorioz.

Sariak eta aintzatespenak aldatu

  • 1930ean Aprezio saria Arte Ederren Erakusketa Nazionalean.
  • 1932an Arte Apaingarrien hirugarren domina jaso zuen Erakusketa Nazionalean, "Castilla" lanagatik.
  • 1934an Ikasketak Zabaltzeko Batzordearen beka.
  • 1943an Pintura ataleko hirugarren domina eman zioten Erakusketa Nazionalean.
  • 1948an Zamorako Udalak antolatutako lehiaketa irabazi zuen El amanecer jurídico zamorano mural-proiektuarekin.
  • 2019ko otsailaren 23an, Toroko Udalak, bilkura berezi eta ospetsuan, Delhy Tejero jaunari eman zion Toroko Alaba Kuttun titulua.[10]
  • 2019an ABC Museoan Dibujantas, pioneras de la Ilustración/Marrazkilariak, Ilustrazioaren aitzindariak erakusketa kolektiboan parte hartu zuen.[11]
  • La Iberoamericana de Toro izenarekin Delhy Tejero topaketak egin ziren, emakumeei eta ikusizko arteei buruzko eztabaida eta performanceak.[12]
  • 2005ean, Delhy Tejero, ilustradora erakusketa egin zen Madrilgo Conde Duque Arte Garaikideko Udal Museoan[13]

Legatua aldatu

Ni Toron jaio izan ez banintz…... nire aitonaren esparru naturala eskolapioak ziren, mertzedarioak; gero, hilerrira igandeetan joango nintzen, amaren hilobiaren aurrean otoitz egitera. Oso giro mugatua zen.

Urte batzuk geroago, 2005ean, 'Delhy Tejero, ilustradora' erakusketa egin zen Madrilgo Conde Duque Arte Garaikideko Udal Museoan. Bertan, Delhyren pintura kostunbristak ikusi ahal izan ziren: une horretako gizartea, zamorako jantzi aberatsak, hilerriko bidea, Gaztelako lurrak...[13]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d Cabañas Bravo, Miguel: “Delhy Tejero, una imaginación ensimismada en las décadas centrales del siglo XX”, en Eduardo Alaminos López (comisario): Delhy Tejero, 1904-1968. Ciento once dibujos, (catálogo de exposición), Madrid, Ayuntamiento de Madrid-Museo Municipal de Arte Contemporáneo de Madrid, 2005, págs. 27-54. (ISBN 84-7812-614-7) , Consultado el 27 de mayo de 2016
  2. ↑ a b c Alario Trigueros, Mª Teresa. «DELHY TEJERO Y LA FIGURA DE “LA MUJER MODERNA”» (Universidad de Valladolid).
  3. ↑ Página sobre la autora
  4. ↑ «Personificación e iconografía de la «mujer moderna». Sus protagonistas de principios del siglo XX en España» Trocadero (26) 2014.
  5. ↑ «Entrevista» Revista Crónica 19 de marzo de 1930.
  6. ↑ «Ilustración» Revista Crónica 16 de junio de 1935.
  7. ↑ «ilustración» Revista La Esfera (863) 19 de julio de 1930.
  8. ↑ «Ilustraciones serie las brujas» lápiz y tinta sobre papel (Obra, Ilustración,Galería) 1930.
  9. ↑ «El mercado de Zamora» oleo sobre lienzo. 1934 (Pintura . Regionalismo. Galería).
  10. ↑ Cámara, El Día de Zamora Marisol. «La artista Delhy Tejero ya es "Hija predilecta" de Toro» El Día de Zamora | Formato digital del periódico El Día de Zamora.
  11. ↑ «Dibujantas» Museo ABC.
  12. ↑ METRÓPOLIS, Maria Pallier/. (2022-09-29). «Metrópolis dedica un programa a la Iberoamericana de Toro» RTVE.es.
  13. ↑ a b Exposición sobre la obra de Delhy Tejero en el Museo Municipal de Arte Contemporáneo (noticia recogida en El País])]

Bibliografia aldatu

  • Isabel Fuentes González, Delhy Tejero tradizioaren eta modernitatearen artean, 1904-1936, Zamora: Zamorako Diputazioa, 1998. ISBN 84-86873-67-3.
  • Tomás Sánchez Santiago, Zamora y la vanguardia, Valladolid: Fundación Instituto Castellano y Leonés de la Lengua, 2003. ISBN 84-933453-2-6.
  • Delhy Tejero, Los cuadernines (Periódico, 1936-1968), Mª Dolores Vila Tejero eta Tomás Sánchez Santiago, Zamora: Diputazioa, 2004. ISBN 84-87066-53-4. 2. arg. : Leon: Eolas, 2018. ISBN 84-17315-33-0.
  • Tània Balló, Las Sinsombrero 2, Bartzelona: Espasa, 2018. ISBN 9788467054002.
  • Tomás Sánchez Santiago, Delhy delikatua. Delhy Tejeroren lanari eta nortasunari buruzko sei testu, Palma de Mallorca: Los Papeles de Brighton, 2020. ISBN ά947593-4-5.
  • Dolores Romero López, Delhy Tejero. Narrazio ilustratuak/ilustrazio narratuak, Burgos: Instituto Castellano y Leonés de la Lengua, 2020. ISBN: ά92909-27-8.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Delhy_Tejero&oldid=9314461"(e)tik eskuratuta