Man Ray —jatorrizko izen-deiturez Emanuel Radnitzky (FiladelfiaAmeriketako Estatu Batuak, 1890eko abuztuaren 27a - ParisFrantzia, 1976ko azaroaren 18a) artista modernista izan zen, argazkilaria, margolaria eta zinemagilea.

Man Ray

Bizitza
JaiotzaFiladelfia1890eko abuztuaren 27a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
 Frantzia
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaParisko 6. barrutia eta Paris1976ko azaroaren 18a (86 urte)
Hobiratze lekuaMontparnasseko hilerria
Heriotza modua: gaixotasun infekziosoa
Familia
Ezkontidea(k)Juliet Man Ray (en) Itzuli
Bikotekidea(k)
Hezkuntza
HeziketaArt Students League of New York (en) Itzuli
Boys and Girls High School (en) Itzuli
Boys High School
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakfilm-zuzendaria, argazkilaria, argazki-zuzendaria, gidoilaria, margolaria, film-muntatzailea, collagist (en) Itzuli, autobiografialaria, aktorea, diseinatzailea, bitxi diseinatzailea, zinemagilea, grabatzailea, eskultorea eta assemblage artist (en) Itzuli
Lantokia(k)Paris
Los Angeles
New York eta Frantzia
Lan nabarmenak
KidetzaCollege of 'Pataphysics (en) Itzuli
Mugimenduasurrealismoa
dadaismoa
Izengoitia(k)Radenski, Emmanuel, Man Rei eta Rudnitzky, Emmanuel
Genero artistikoaassemblage (en) Itzuli
arte abstraktua

manraytrust.com
IMDB: nm0712915 Allocine: 37179 Rottentomatoes: celebrity/man_ray Allmovie: p107683
Discogs: 75490 Find a Grave: 4934 Edit the value on Wikidata

Estatubatuarra zen eta errusiarrak eta judutarrak zituen gurasoak, baina bere karreraren zatirik handiena Parisen egin zuen. Dadaismoari eta surrealismoari ekarpen handiak egin zizkion, nahiz eta arte mugimendu horiekiko lotura informalak baizik izan ez zituen. Askotariko euskarrietan egin zituen artelanak, baina bere burua margolaritzat zuen. Ezaguna da argazkiengatik, erretratugile eta modako argazkilari lanetan nabarmendu baitzen; bai eta (bere izenarekin hitz jokoa eginez) rayograph izendatu zituen bere fotogramengatik ere.

Bizitza eta karrera aldatu

New York aldatu

Arkitektura eta industria-diseinuko ikasketak egin zituen New Yorken; baina, publizitatean denboraldi bat egin eta gero, azkenean, pinturan hasi zen. 1908. urtean Adon Lacroix olerkariarekin ezkondu zen, eta 1915ean dada talde bat osatu zuen New Yorken, Marcel Duchamp frantses margolariarekin batera, eta ready-made edo artelantzat harturiko merkatuko gauzaki bihurrikatuak hasi zen aurkezten, horien artean The Gift (1921, Oparia), azpian eratxikitako iltze-andana bat duen plantxa. Kristalak ere landu zituen, aerografoz baliatuta.

Paris aldatu

1921ean Parisa jo eta André Bretonen inguruko talde surrealistarekin hasi zen lanean. Iritsi eta gutxira Montparnasse auzoan kokatu zen, eta bertan Alice Prin ("Kiki de Montparnasse") ezagutu eta harekin maitemindu zen, artisten modeloa izan zena eta oso ezaguna hiriko zirkulu bohemioetan: Pablo Picasso, Tristan Tzara, James Joyce, Gertrude Stein, Jean Cocteau, Salvador Dali, Peggy Guggenheim eta Antonin Artaud, besteak beste.

Argazki lanetara jo zuen, dirubide bila, eta arian-arian aldendu zen alor horretan ere molde tradizionaletatik: rayograph edo azalera sentikorraren gainean ezarritako objektuen inpresio zuzena asmatu zuen. 1922an aurkeztu zuen teknika horren bidez eginiko lana, Les Champs Délicieux (Zelai gozoak) liburuan. Ospe handia lortu zuen argazkilari gisa.

Rayren argazkietan, pultsio erotikoaren eskutik azaltzen zaizkigu elementu bitxi ironikoak: emakume-imagina bat ageri da aurrez xehe-xehe landuriko konposizioetan, natura hil baten antzeko zerbait balitz bezala.

1924. urtean, dadaismoa albo batera utzi eta surrealismora jo zuen. Izan ere, 1925. urteko Parisko lehenengo erakusketa surrealistan parte hartu zuen. Horretaz gain, film labur batzuk ere egin zituen, estetika surrealistari jarraituz, betiere: Le Retour à la raison (1923, Itzulera arrazoira), L´Étoile de mer (1928, Itsas izarra), Les Mystères du château de Dé (1929, Déko gazteluko misterioak).

Lapurdin sei hilabeteko egonaldian egindako etxearen izen bera eman zion historiako lehen film surrealistatzat hartua denari, Emak Bakia (1926). Pintura eta marrazkia landu zituen, argazki surrealistez gainera, arrazoitik kanpoko ilusiozko irudiak eskainita: Observatory Time-The Lovers (1932-1934, Maitaleak behatokiaren orduan), Sade markesaren erretratua (1939).

2012an, Oskar Alegria zinemagile iruindarrak "Emak Bakia baita" dokumentala egin zuen, hain zuzen ere Rayren "Emak Bakia" pelikulan ageri den etxearen bilaketa ardatz duena.

Azken urteak aldatu

1940. urtean Man Rayk ihes egin zuen naziek hartua zuten Paristik, eta Los Angelesko hirira joan zen. Richter zinemagilearekin lan egin zuen gidoigile eta antzezle Hollywooden, Dreams That Money Can Buy (1946, Diruz eros daitezkeen ametsak) eta Dadascope (1956-1961) filmetan.

1946an itzuli zen Parisa, eta pintura lantzen jarraitu zuen birikako infekzio batek jota hil arte.

Lanak aldatu

  • 1920: L'Enigme d'Isidore Ducasse («Isidore Ducasseren eginma»), 1971n berreraikia.
  • 1921: Cadeau («Oparia»)
  • 1925: Zure hezurren arkitektura.
  • 1925: Zuhaitzak.

Erreferentziak aldatu