Zabaltza (Urraulgoiti)

Zabaltza
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Herriko enparantza
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Urraulgoiti
Administrazioa
Mota	leku
Izen ofiziala	Zabalza
Posta kodea	31448
Herritarra	zabaltzatar
Geografia
Koordenatuak	42°45′12″N 1°13′16″W / 42.75333°N 1.22111°W
Garaiera	660 metro
Distantzia	45,8 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	7 (2023)

Artikulu hau Urraulgoitiko lekuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Zabaltza (argipena)».

Zabaltza^[1]^[a] —edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Zabaltza Urraulgoiti—^[b] Urraulgoiti ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2023 urtean 7 biztanle zituen.

Bertako biztanleak zabaltzatarrark dira.

Izena

Zabaltza toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

Zaualza (1068)
Çaualça (1280)
Çavalça (1311)
Cabalça (1345)
Saualça (1366)
Zabalza (1534)
Zavalza (1802)
Zabaltza (1990)

Geografia

Zabaltza Urraulgoiti ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Urraulgoiti Zangozako merindadeko herria da eta Nafarroako hiriburutik 56 kilometrora dago. Udaletxea Irurozkin dago. Erliebe handiko ibarra da, Ugarron bezalako arroilek nabarmenduta, lurraldeko gainerako lekuetatik isolatzen baitute. Ibarraren erdialdea nekazaritzakoa da, baina zenbat eta iparralderago edo ekialderago, orduan eta lur gutxiago dago erabilgarri. Azkenik, gainerako udalerriekin muga egiten duten eremuak menditsuak dira.

Klima

Erlieberaren desberdintasunak direla eta, Urraulgoitin bi klima desberdintzen dira, batetik hegoaldeko klima azpimediterraniarra, eta bestetik iparraldeko klima azpiozeanikoa. Iparraldean izaten diren prezipitazio ugariagoak direla eta (batez beste 1 400 mm edo gehiago urtero), pagadi ugari daude. Bien bitartean, hegoaldean, urtero 900 mm jausten direlarik, pinu basatia da espezierik ohikoena. Urteko batez besteko tenperatura 8 eta 12 gradu bitartekoa da.

Zuhaitzen artean espezierik ugariena birlandaturiko (Austriatik ekarri zituzten XVIII. mendearen amaieran) pinu lariziarrak dira, guztira 591 hektarea hartuz.

Estazio meteorologikoak

Urraulgoitin dagoen hemen, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974an jarritako estazio meteorologikoa dago.^[3]

Datu klimatikoak (Eparotz, 1974-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.0	22.0	26.0	29.0	33.0	38.0	41.0	40.0	37.0	32.0	25.0	21.0	41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.6	10.2	13.4	15.3	19.9	24.9	28.6	28.5	24.0	18.4	12.2	9.1	17.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.2	5.2	7.8	9.8	13.8	17.9	20.7	20.7	17.1	12.8	7.8	5.0	11.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-0.1	0.2	2.3	4.3	7.7	10.8	12.8	12.8	10.1	7.2	3.3	0.8	6.0
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-17.0	-17.0	-9.0	-4.0	-3.0	1.0	5.0	2.0	1.0	-3.0	-8.0	-11.0	-17.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	69.3	67.9	62.6	91.9	71.3	52.8	35.0	39.5	62.2	92.0	93.7	95.2	833.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	47.0	35.5	50.0	46.0	38.0	48.0	56.0	73.0	66.5	87.0	54.0	74.5	87.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10.5	9.7	8.9	12.2	10.7	6.9	4.6	4.8	7.0	10.5	11.5	12.0	109.3
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.6	1.4	1.2	0.8	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.5	1.1	6.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua^[4]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Leireko monasterioak trukaketa bidez jaso zuen 1068an, hiribilduaren 16ean. Bertako bizilagunek 1326an Gindano eta Napari mendiekin lan egin zuten Idokorri mendiaren gozamenerako. 1835-1845eko udal-erreformetara arte, ibarreko diputatuek eta herriko etxeen artean txandaka izendatzen ziren errejidoreek gobernatzen zuten lekua (XVIII. mendearen amaieran hamabost ziren, berrogeita hamar urte geroago beste hainbeste bizilagun). Azken data horretan (1850), eskola bat zegoen, berrogeita hamar gari-lapurretaz hornitua; parrokoa aurkezteko eskubidea bizilagunek zuten. XX. mendearen hasieran landa kutxa bat sortu zen.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 7 biztanle zituen Zabaltzak.^[5]

2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
17	16	13	12	12	12	13	13	11	11	10	9	9	9	10	10	10	9	6	8	8

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Ikus, gainera: «pirinioaurrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Urraulgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Urraulgoiti ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[7]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Ondasun nabarmenak

San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.

Oharrak

↑ /s̻aβ̞ált͡s̻a/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
↑ /s̻aβ̞ált͡s̻a ura.úlgòiti/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
↑ «Zabaltza - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
↑ «Meteo Nafarroa - Fitxa Klimatikoak - Eparotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-19).
↑ Eparozko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
↑ «Zabaltza» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q12269154
Multimedia: Zabalza, Urraúl Alto / Q12269154

[2] /s̻aβ̞ált͡s̻a/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban

[3] /s̻aβ̞ált͡s̻a ura.úlgòiti/ ahoskatua (laguntza)

[1] Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.

[4] «Zabaltza - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).

[5] «Meteo Nafarroa - Fitxa Klimatikoak - Eparotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-19).

[6] Eparozko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).

[7] «Zabaltza» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).

[8] Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.

[9] Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

[1]

[a]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]