Zohikatz
Zohikatza gai arre iluna, harroa eta karbonoan aberatsa da, landareen deskonposizio partzialaren ondorioz sortzen dena.[1] Landare mota ugarik osa dezakete eta, horren arabera, ezaugarri fisiko eta kimiko desberdinak izanen ditu. Ohikoena Sphagnum familiako goroldioez osatutakoa da.[2] Erregai eta ongarri organikoen ekoizpenean erabili ohi da, nahiz eta berez kalitate txikiko erregaia izan.
Banaketa geografikoa
aldatuMunduko 175 herrialdetan aurkitzen dira zohikaztegiak, tropikoetatik poloetaraino. 4 milioi km²ko azalera hartzen dute (515.000 km² Europan), hots, munduko lur-azaleraren %3[3]. Munduko zohikatz-hobi zabalenak Ipar Amerika, Iparraldeko Asia, Ipar eta Erdialdeko Europa eta Indonesian daude[4].
Bestalde, Amerikako hegoaldeko muturrean, bereziki Suaren Lurraldeko Uharte Handian, Txilen eta Argentinan, zohikatz-eremu handiak daude. Suaren Lurraldeko erakundeen azterketa geologiko eta hidrikoen arabera, uhartearen azaleraren % 65 landaredi horrek estaltzen du, eta, oxigenazio-propietateengatik, leku geografiko hori planetako aire garbiena izango litzateke.
Zohikatzaren eraketa
aldatuZohikatzaren eraketa landare-jatorriko materia hila harrikatz bihurtzeko prozesuaren lehen urratsa da. Zohikatz geruza trinkotu eta tenperatura handitzen bada, lignito bilakatuz joaten da. Denbora luzeago eta tenperatura handiagoetan, lignito ikatz azpibituminoso eta ikatz bituminoso bihurtzen da eta, zenbait baldintzaren pean, antrazita[5].
Prozesu hau ur ugaria eta oxigenazio urria duten hezeguneetan gertatzen da[1]. Lurzoruaren hezetasunak, pHak eta tenperaturak eragin zuzena dute zohikatzaren sorreran. Zohikaztegietan, uraren azidotasuna, tenperatura hotza eta oxigeno kontzentrazio txikia direla eta, mikrobioen jarduera oso murritza da, eta landare materialaren deskonposizioa oso geldoa. Urteak igaro hala, hainbat metrotako lodiera izan dezakeen metatze bat agertuz doa. Zenbait kalkuluren arabera, zohikatz geruza 0,5–1 mm loditzen da urtean[6].
Zohikaztegiak jatorri glaziarreko aintzira arroak dira, erabat deskonposatu gabeko landare materialez beteak. Klima hotzetan landare materiala oso geldiro usteltzen denez, zohikatza pilatu egiten da. Honi ur gezako zohikatza deitzen zaio. Hala, histosol motako lurzorua sortzen da.
| OSAKETA [7] | |
|---|---|
| Karbonoa | %60 |
| Hidrogenoa | %6 |
| Oxigenoa | %31 |
| Nitrogenoa | %2 |
Motak
aldatuZohikatzaren konposizio fisiko-kimikoa hainbat faktoreren mende dago, hala nola, landaredi mota, klima, lurzoruaren azidotasuna eta diagenesi maila. Zohikatz landugabea gai harroa, haritsua eta arina da. Kolorea, berriz, aldakorra du, marroi argitik beltzera, adina eta karbono edukiaren arabera. Zenbat eta gazteagoa izan, orduan eta argiagoa da zohikatza, eta karbono edukiera txikiagoa. Eskuarki hiru mota nagusi bereizten dira[6]:
- Zohikatz horiak, esfagnoen deskonposizio partzial eta berriaren emaitza dira. Oso haritsuak dira eta ur asko atxikitzen dute.
- Zohikatz arreak horiak baino zaharragoak direnez gero, deskonposizioa aurreratuago dago. Zuntzekin batera zati xeheagoak dituzte. Ura atxikitzeko ahalmen txikiagoa dute.
- Zohikatz beltzak zaharrenak eta mineralizatuenak dira. Ez dira haritsuak oretsuak baizik.
Erabilerak
aldatuZohikatz gordina %98ko hezetasuna ere izan dezake. Behin idortuz gero, argindarra ekoizteko, etxeetako berokuntzan eta industrian, erregai gisa erabil daiteke. Munduan 17 milioi tona zohikatz kontsumitzen dira urtean energia ekoizteko. Ekoizle (eta kontsumitzaile) handienak Irlanda, Finlandia, Bielorrusia, Errusia, Suedia eta Ukraina dira[4].
Zohikatza lorategietan ere erabili ohi da, lurren ur-atxikipen ahalmena hobetzeko. Gizakien azal tratamenduetan ere erabiltzen da. Eskoziako zenbait eskualdetan whiskyaren osagarrien idortze prozesuan erabili ohi da. Irlandan, berriz, betidanik etxola eta baserriak berotzeko erregai nagusia izan da.
Euskal Herriko zohikaztegiak
aldatuEz dira asko Euskal Herrian dauden zohikaztegiak. Izan ere, lurralde gehienean erliebea aldapatsua da eta zaila da habitat hauek sortzeko beharrezkoak diren baldintza guztiak eremu berean biltzea. Dena dela, egon badira zohikaztegi batzuk, besteak beste, Saldropokoa, Barazar haranean (Zeanurin); Zalamakoa, Karrantza eta Mena haranen artean; Usabelartzakoa, Adarra mendian (Urnietan); Belate, Atxuri; eta Gesaleta eta Baltsagorrietakoak, Nafarroa Garaian[8].
Ingurumen eta ekologia arazoak
aldatuZohikaztegietako ezaugarri ekologiko bereizgarriak habitat bat dira fauna eta flora bereizgarrientzat. Adibidez, amerikar kurriloa AEBetako zohikaztegietan ibiltzen dira, eta kurrilo zuriak, berriz, Siberiako mendebaldeko zohikaztegietan. Habitat horiek ere basoko orkideak eta landare haragijaleak dituzte. Mendeak behar ditu perturbazio batetik errekuperatzeko.
Munduko zohikatz handiena Siberiako mendebaldean dago. Frantzia eta Alemania elkartuta daude. Berriki egindako ikerketen arabera, 11.000 urtean desizozten ari da lehenbizikoz. Permafrosta urtu ahala, milaka milioi tona metano aska ditzake atmosferan. Uste da munduko zohikaztegiek 180 eta 455 mila tona tona karbono bahitu dituztela, eta urtean 20 eta 45 bitarte askatzen direla atmosferara (22-50 labur; 20-44 milioi tona luze). Eztabaida handia izan da zohikaztegiek atmosferako gas horien epe luzeko fluktuazioei egiten dieten ekarpenari buruz.[9]
Zohikatzaren ezaugarrietako bat zohikatzean maiz kontzentratutako metalen biometaketa da. Metatutako merkurioa ingurumen-arazo garrantzitsua da.[10]
Babesa
aldatu2002ko ekainean, Nazio Batuen Garapenerako Programak zingira eta zingira tropikaletako basoak birgaitzeko proiektua jarri zuen abian. Proiektu honek bost urte iraun zuen eta gobernuz kanpoko hainbat erakunderen ahaleginak biltzen ditu.
2002ko azaroan, International Carretland Society (IPS) eta International Mire Conservation Group (IMCG) taldeek "Mirak eta zohikaztegiak zentzuz erabiltzea: aurrekariak eta printzipioak, erabakiak hartzeko esparrua barne" gaiari buruzko jarraibideak argitaratu zituzten. Argitalpen honen helburua zohikaztegien mundu-ondareari buruzko gatazka-eskaerak orekatzeko mekanismoak garatzea da, gizateriaren beharrak asetzeko zentzuz erabiliko direla ziurtatzeko.
2008ko ekainean, EIPk Carretlands and Climate Change liburua argitaratu zuen, gai horri buruz gaur egun eskura dauden ezagutzak laburtuz. 2010ean, IPS enpresak "Zohikaztegien kudeaketa arduratsurako estrategia" aurkeztu zuen, mundu osoan aplika daitekeena erabakiak hartzeko.
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b Zohikatz Euskalterm
- ↑ Álvarez Busca, Lucía. Goroldioa, landareen senide gutxietsia. Elhuyar, 2008/03/01, CC BY-SA 3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2022-10-26).
- ↑ IUCN UK Commission of Inquiry on Peatlands Full Report, IUCN UK Peatland Programme
- ↑ a b 2007 Survey of Energy Resources Executive Summary World Energy Council, 2007
- ↑ Peat Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 2012ko ekainak 29
- ↑ a b La formation de la tourbe Tourbehorticole.com
- ↑ Vulcaireko turbaren osaketa Annales des mines. Commission des Annales des mines, France, 1837
- ↑ Sanzberro kontseilariak Belateko zohikaztegia bisitatu du berreskuratze prozesuaren ostean Navarra.es
- ↑ MacDonald, Glen M.; Beilman, David W.; Kremenetski, Konstantine V.; Sheng, Yongwei; Smith, Laurence C.; Velichko, Andrei A.. (2006). «Rapid early development of circumarctic peatlands and atmospheric CH4 and CO2 variations» Science 314 (5797): 285–288. doi:. PMID 17038618. Bibcode: 2006Sci...314..285M..
- ↑ Mitchell, Carla P. J.; Branfireun, Brian A.; Kolka, Randall K.. (2008). «Spatial Characteristics of Net Methylmercury Production Hot Spots in Peatlands» Environmental Science and Technology (American Chemical Society) 424: 1010–1016. doi:. PMID 18351065. Bibcode: 2008EnST...42.1010M..
