Patrice Lumumba
Patrice Émery Lumumba (Onalua, Kongo Belgikarra, 1925eko uztailaren 2a - Lubumbashitik gertu, Katanga, 1961eko urtarrilaren 17a) kongoar estatu-politikari antiinperialista izan zen. Belgikatik independentzia lortu ondorengo Kongoko Errepublika Demokratiko lehenbiziko gobernuburu demokratikoa izan zen, 1960eko ekainetik irailera arte. Uste denez, CIAren laguntzaz preso hartu eta erail zuten.
Patrice Lumumba | |||
---|---|---|---|
1960ko ekainaren 24a - 1960ko irailaren 14a ← baliorik ez - Joseph Ileo → | |||
Bizitza | |||
Jaiotza | Katakokombe (en) , 1925eko uztailaren 2a | ||
Herrialdea | Republic of the Congo (Léopoldville) | ||
Talde etnikoa | African Brazilians (en) | ||
Heriotza | Lubumbashi, 1961eko urtarrilaren 17a (35 urte) | ||
Heriotza modua | giza hilketa: execution by shooting (en) | ||
Familia | |||
Ezkontidea(k) | Pauline Opango (en) | ||
Seme-alabak | |||
Hezkuntza | |||
Hizkuntzak | frantsesa | ||
Jarduerak | |||
Jarduerak | politikaria eta iraultzailea | ||
Jasotako sariak | |||
Zerbitzu militarra | |||
Parte hartutako gatazkak | Kongoko krisialdia | ||
Sinesmenak eta ideologia | |||
Erlijioa | Erromatar Eliza Katolikoa | ||
Alderdi politikoa | Kongoko Mugimendu Nazionala Alderdi Liberala | ||
Bizitza
aldatuPatrice Lumumba 1925eko uztailaren 2an jaio zen Onaluan, Belgikaren mendean zegoen Kongoko erdialdean. Tetela etniako François Tolenga eta Juliana Amatu izan zituen gurasoak. Misionero katolikoen eskolan egin zituen lehenbiziko ikasketak, eta eskola protestantean jarraitu zituen. Onalua utzirik, Stanleyvillen (egungo Kisanganin) kokatu zen 1944an. Posta bulego batean aritu zen lanean, eta bere kasa segitu zuen ikasten. 1947an, Léopoldvillera (egungo Kinshasara) joan zen lan posta-ikastaro bat egitera. 1950etik aurrera, Belgikako eta Kongoko zenbait egunkaritan idazten hasi zen.[1] 1951n, Pauline Opangorekin ezkondu zen.
1954an Association des évolués de Stanleyville elkarteko presidente hautatu zuten. 1955ean, Baudouin Belgikakoak Stanleyville bisitatu zuelarik, elkarrizketa labur bat izan zuen harekin. 1956an, atxilotu eta espetxeratu zuten, posta bulegoko dirua bidegabeki erabiltzeagatik. Kartzelan egon zen hilabeteetan, idatziz salatu zituen kolonialismoaren ondorioak. 1957ko irailean, espetxetik irten eta Léopoldvilleko Bracongo garagardo fabrikan hasi zen lanean. Garai hartan ezagutu zituen Joseph Ileo eta Joseph-Désiré Mobutu buruzagi independentistak. 1958ko urrian, Kongoko Mugimendu Nazionaleko (Mouvement National Congolais, MNC) presidente bilakatu zen. 1959ko urtarrilean, kolonialismoaren aurkako mobilizazio handiak izan ziren Léopoldvillen; errepresioak ehunka hildako eragin zituen. Horren ostean, Lumumbaren jarrera gogortu egin zen.[1]
1959ko urriaren 31n, Stanleyvilleko aldirietan egindako mitinean, Lumumbak “belgikarren okupazioa bertan behera uzteko mobilizatzeko” deia egin zien afrikarrei. Europarrek ezarritako erregimena eta Kongoko bertako politikarien epelkeria gogor kritikatu ondoren, herrialdearen berehalako independentzia eskatu zuen. Hitzaldia bertaratutakoek behin eta berriro errepikatuko zuten leloaz amaitu zuen: “Kolonialistekin kolaboratzeari ez; desobedientzia zibilari bai”. Gainera, Stanleyvilleko alkateak ez zuen ekitaldirako baimenik eman. Ekitaldiaren ondoren, jarraitzaileek Lumumba atxilotzea saihestu zuten indarrez, eta soldadu belgikarrei aurre egiten saiatu ziren eskura zuten edozer baliatuta: makilak, lantzak, geziak, harriak... Jendarmeak tiroka hasi ziren orduan. 30 lagun inguru hil zituzten, eta ehunka zauritu. Belgikarren aldean, aldiz, hamalau zauritu arin baino ez ziren izan. Biharamunean, Belgikako ejertzito kolonialak Lumumba atxilotu zuen, herritarrak indarkeriara bultzatu izana leporatuta. ]Kongo Belgikarreko krisia arindu ordez, neurriak tentsioa areagotu zuen.[2]
Sei hilabeteko kartzela zigorra ezarri zioten 1960ko urtarrilaren 21ean. Baina ordurako belgikarrak independentistekin hitz egiten hasiak ziren, koloniaren egoera larria zela eta. Handik bost egunera, Lumumba askatzea eta harekin zuzenean negoziatzea erabaki zuten. Ezustean, Belgikak Kongoren independentzia onartu zuen. Baina keinuak ez zuen Lumumba bigundu; independentzia hitzaldian tinko kritikatu zituen belgikarren gehiegikeriak.[2]
1960ko ekainaren 23an Lumumbaren alderdiak hauteskundeak irabazi zituen eta bera izan zen Kongo independenteko lehenbiziko lehen ministroa. Baina irailean Joseph Kasa-Vubu presidenteak Lumumba eta gainerako ministro nazionalistak kargugabetu zituen eta, abenduan, Mobutuk estatu kolpea jo zuen, CIAren eta belgikarren babesaz (Gerra Hotz betean, SESBk Lumumba babestu zuen). Bere politika antiinperialistagatik Lumumba Belgika eta AEBrentzat jo-muga zen. Ihes egin zuen, baina harrapatu eta 1961eko urtarrilaren 17an exekutatu zituzten Lumumba eta haren alderdiko hainbat buruzagi, besteak beste agente belgikarrak eta estatubatuarrak lekuko zirela.[2] Abuztuaren 26ko data duen telegrama batean, CIAko zuzendari Allen Dullesek Kongoko bere agenteei ondorengoa esan zien: "Erabaki dugu bera ezabaraztea dela gure helburu garrantzitsuena". Mendebaldeko estatuek argi utzi zuten ez zutela onartuko beren interes ekonomikoak arriskuan jarriko zituen inolako dekolonizazio prozesurik.[3]
Gizon zuria, gizon beltza
aldatuHonako hitzaldi hau, 1960ko ekainaren 30ean eman zuen Patrice Lumunbak, Kongoren independentzia ospatzeko antolatu zen zeremonia ofizialean. Léopoldvilleko (gaur egun Kinshasa) Palais de la Nation-en egin zen ospakizun horrek belgikar agintaldiaren amaiera baketsua nabarmendu nahi zuen. Izan ere, bertan zeuden Belgikako eta Kongo askearen agintari ugari, Baudouin belgikar erregea barne.
Irrati bidez mundu osoan entzun zen Lumunbaren hitzaldia kolonialismoaren aurkakoa izan zen; belgikarrek eta, batez ere, Belgikako erregeak, beren aurkakoa zela sentitu zuten. Kongoko herritarrek ongi hartu bazuten ere, lekuz kanpo egon zen beste ordezkari batzuen iritziz, independentziaren ospakizuna "ilundu" baitzuen. Izan ere, ia eragin zuen Belgikaren eta Kongoren arteko arazo diplomatiko bat.
« | Laurogei urte egin ditugu erregimen kolonialistan, gure zauriak ondo sendatu gabe daude eta mingarriak dira oraindik ahaztu ahal izateko.
Lan nekagarria ezagutu dugu, gosea kentzeko lain ematen ez zuen soldatekin ordaindua, ez janzteko, ez behar den moduan bizi ahal izateko, ezta gure seme-alabek ikasteko ere (...). Barreak eta irainak ezagutu ditugu, beltzak garelako jasan behar genituenak. Nork ahaztuko luke beltzari "hi" esaten zaiola, ez laguna delako, "zu" ohoragarria zurientzat gordetzen delako baino?(...). Indartsuenaren eskubideak baino aitortzen ez dituzten ustezko testu legalen aitzakian gure lurrak zapaltzea jasan behar izan dugu (...). Beltzarentzat eta zuriarentzat legea inoiz berdina ez izatea pairatu dugu, doilor eta zitala batzuentzat eta erosotasun emailea besteentzat (...). Iritzi politiko edo erlijio sinesmenengatik baztertutakoen sufrimendu bortitzak ezagutu ditugu: geure herrian bertan erbesteratuak, gure zoria heriotza bera baino txarragoa zen. |
» |
—Patrice Lumunba, 1960ko ekainaren 30eko hitzaldia[4] |
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b Capo Chichi, Sandro. Patrice Lumumba: une biografie. nofi.media (Noiz kontsultatua: 2019-07-20).
- ↑ a b c Irazustabarrena Uranga, Nagore. Lumumba: atxilotua, hautatua, hila. Argia astekaria, 2009ko urriak 25, CC BY-SA 3.0, argia.eus (Noiz kontsultatua: 2019-07-20).
- ↑ https://www.argia.eus/efemerideen-kanala/lumumbaren-aurkako-estatu-kolpea-kongonko-errepublika-demokratikoan-aebek-bultzatuta
- ↑ Discours de Patrice E. Lumumba, le 30 juin 1960 le jour de la proclamation de l’indépendance du Congo. millebabords.org (Noiz kontsultatua: 2019-07-21).
Kanpo estekak
aldatuWikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Patrice Lumumba |
- (Ingelesez) Lumumbaren eta Lumumbari buruzko idazkiak, marxists.org