Lankide:Beñat LA/Proba orria

Espainiako Lehen Errepublika; Primera República Española
	1873 – 1874
	Errepublika
	Goiburua; Plus Ultra
Geografia
Hiriburua	Madril
Ekonomia
Dirua	Pezeta
Kultura
Hizkuntza(k)	Gaztelania
Historia
Adameoren abdikazioa	1873ko otsailaren 11a
Alfonso XII.aren aldarrikapena	1874ko abenduaren 29a
	Absolutismoa
Berrezarpena

Espainiako Lehen Errepublika herrialde honetan izandako erregimen politikoa izan zen. 1873ko otsailaren 11an hasi zen Espainiako Gorteetan aldarrikatu zenean eta 1874ko abenduaren 29an bukatu zen Martíez Campos generalak Borboien monarkia berrezarri zuenean.

Espainiako Historiako lehen errepublika saio laburra izan zen oso, ezegonkortasun politikoa nabarmena baitzen. Lehen hamaika hilabetetan Errepublikak lau presidente izan zituen, guztiak Alderdi Errepublikano Federalekoak. Alabanina, 1874ko urtarrilaren 3an Pavía generalak estatu kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, Serrano generalaren diktadurapean. Denbora-tarte horretan hiru gatazka armatu egon ziren: Hirugarren gerra karlista, Altxamendu kantonala eta Hamar Urteko Gerra.

Espainiako Lehenengo Errepublika seiurteko demokratikoaren barnean kokatzen da. Garai honetan bortizkeria izan zen nagusi.

Errepublika federala aldatu

Pi i Margall (1873 - 1874)

1873ko otsailean Amadeo Savoiakoak abdikatu egin behar izan zuen, zituen arazo politiko eta sozialak eta bere erregetzak zuen oposizio gogorra zela eta. Hurrengo hauteskundeetan abstentzioa izan zen nagusi, baina hala ere errepublikarrek irabazi zuten. Hala, ekainean errepublika federala aldarrikatu zen: Pi i Margall izendatu zuten lehendakari eta errepublikarrak zatitu egin ziren:

Kontserbadoreak, Castelarrek zuzenduta.
Zentristak, Pi i Margallek zuzenduta.
Sozialismotik hurbil zegoen sektorea, José María Orensek zuzenduta estatu subiranoen konfederazioa eskatzen zuena.

Pi i Margall lehendakari zela aurkeztu zen 1873ko konstituzio federalaren proiektua, honako printzipioak jasotzen zituena:

Subiranotasunaren jatorri herritarra.
Botere banaketa.
Eskubideen deklarazioa.
Federalismoa.
Eliza eta estatuaren arteko banaketa. Estatuak ez zuen eliza gehiago finantzatuko.
Probintziei gobernatzeko autonomia handia emango zien deszentralizazio politiko eta administratiboa.

Hala eta guztiz ere, Pi i Margallek dimisioa eman behar izan zuen zeuden arazo larriei ezin erantzunez:

Errepublikarren arteko zatiketak gero eta handiagoak ziren. Estremistenak, kantoi libre eta subiranoak elkartzean sortutako federazioaren aldekoak, Andaluzia eta Levanteko hainbat herritara hedatu zuten kantonalismoaren mugimendua
Alcoi eta Bartzelonan langile anarkistek greba orokorrak egin zituzten lan baldintza hobeak eskatzeko.
Hego Euskal Herrian, Katalunian eta Castellon Hirugarren Gerra Karlista hedatu zen.

Errepublika unitarioa aldatu

Valentziako kantoiaren armarria

1873ko uztailean, Nicolás Salmerón izendatu zuten presidente. Horrek bi arazori egin behar izan zion aurre, besteak beste Goardia Zibila eta armadaren laguntzaz: Fronte karlistak aurrera egitea (aurre egiteko soldadu gehiago erreklutatu behar izan zituzten) eta kantonalismoaren hedatzea. Ondorioz, Kantonalismoaren alde zeuden agintariak bota egin behar izan zituzten eta 1873ko uztaila eta iraila bitartean, Pavia eta Martinez Campos jeneralek Andaluzia eta Levanteko erresistentzia kantonalista zapaltzea lortu zuten. Cartagenako kantoiak, ordea, 1874ko urtarrila arte eutsi zuen.

1873ko irailean, Emilio Castelar izendatu zuten gobernuburu:

Errepublikaren sektore kontserbadoreena ordezkatzen zuen, eta errepublika unitarioa ezarri zuen.
Kantonalismoa indarrez deuseztatu zuen, Espainiako batasuna arriskuan jartzen zuelako.
Ordena publikoaren berrezartzea eta gizarteko altxamenduen amaiera nahi zuten indarrak batu eta politika errepresibo gogorra egin zuen. Askatasunak asko mugatu zituen.
Vatikanoranzko hurbiltzea hasi zuen.

Federalistak, kantonalistak, anarkistak, sozialistak… eskuinerako aldaketa horren aurka agertu ziren. Hori aprobetxatuz, 1874ko urtarrilean Manuel Pavia jeneralak estatu kolpea jo zuen:

Urtarrilaren 2an kongresuak egindako bileran Castelar gobernutik bota zuten. Errepublika federala ezartzea eztabaidatzen ari zirela, Pavia hainbat guardia zibilekin ganberan indarrez sartu zen eta gorteak desegin zituen. Bien bitartean, aldeko indarrak Madril hartzen ari ziren.

Paviaren estatu kolpearen ondoren, Serrano jenerala izan zen gobernuburu eta ezohiko botereak izan zituen. 1874 urterako:

Asmo errepublikarrak bizirik zirauen arren, haren gainbehera begibistakoa zen.
Errepublikaren esperientzia okerraren ondoren, gizarteko sektore asko Alfontsoren alde jarri zen.

1874ko abenduan, Martinez Campos jenerala eta beste militar batzuk altxatu egin ziren eta Alfontso Borboikoa izendatu zuten Espainiako errege. Hala:

1868an hasitako ziklo iraultzailea amaitu zen.
Errestaurazioaren garaia hasi zen.

Ikus, gainera aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Beñat LA/Proba orria