Espainiako Lehen Errepublika

Espainiako Lehen Errepublika herrialde honetan izandako erregimen politikoa izan zen. 1873ko otsailaren 11an hasi zen Espainiako Gorteetan aldarrikatu zenean eta 1874ko abenduaren 29an bukatu zen Martíez Campos generalak Borboien monarkia berrezarri zuenean.

Espainiako Lehen Errepublika Primera República Española
1873 – 1874
Errepublika
Goiburua Plus Ultra
Geografia
Hiriburua	Madril
Ekonomia
Dirua	Pezeta
Kultura
Hizkuntza(k)	Gaztelania
Historia
Amadeoren abdikazioa	1873ko otsailaren 11a
Alfonso XII.aren aldarrikapena	1874ko abenduaren 29a
← Aurrekoa Amadeo I.a Espainiakoaren erregetza Ondorengoa → Berrezarpena

Espainiako Historiako lehen errepublika saio laburra izan zen oso, ezegonkortasun politikoa nabarmena baitzen. Lehen hamaika hilabetetan Errepublikak lau presidente izan zituen, guztiak Alderdi Errepublikano Federalekoak. Alabaina, 1874ko urtarrilaren 3an Pavía generalak estatu kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, Serrano generalaren diktadurapean. Denbora-tarte horretan hiru gatazka armatu egon ziren: Hirugarren gerra karlista, Altxamendu kantonalaeta Hamar Urteko Gerra.

Espainiako Lehenengo Errepublika seiurteko demokratikoaren barnean kokatzen da. Garai honetan bortizkeria izan zen nagusi.

Errepublika federala

Pi i Margall (1873 - 1874)

1873ko otsailean Amadeo Savoiakoak abdikatu egin behar izan zuen, zenbait arazo politiko eta sozial medio zirela. Gainera, bere erregetzaren aurkako jarrerak ere nabarmendu egin ziren eta horrek ere izan zuen eragina. Hurrengo hauteskundeetan abstentzioa izan zen nagusi, baina, hala ere, errepublikarrek irabazi zituzten hauteskundeok. Gauzak horrela, ekainean, errepublika federala aldarrikatu zen, zeinetan Pi i Margall izendatu zuten lehendakari eta errepublikarren bandoa horrela zatitu zen:

• Alde batetik, kontserbadoreak, Castelarrek zuzenduta. Hauek eskuindarren ganbera osatzen zuten eta esan bezala, Emilio Castelarrek eta Nicolás Salmerón ziren liderrak. Esan beharra dago Eleuterio Maisonnave eta Buenaventura Abarzuza Ferrer ere nabarmentzen zirela  mugimendu kontserbadore honen baitan. Hauek denek, aukera liberalez osaturiko Errepublika Demokratiko baten sorrera defendatzen zuten, zeinak, gortea, iraultza-gune bilakatzearen ideia arbuiatzen zuen.
• Bestetik, zentristak, Pi i Margallek zuzenduta. Lehendabizi goitik-beherako Konstituzioa Federal bat eraikitzea beharrezkoa zela argudiatzen zuen errepublikar korronte honek. Horretarako Konstituzio Federal batetik hasi, eta gero, kantoien eraketa edo estatu federalak sortzea proposatzen zuten zentristek. Gorteetako sektore hau ez zegoen diputatu askoz eratuta eta sarritan, bozkaketetan ez ziren bat etortzen diputatu denak. Hala ere, ondoko sektorekoen, subiranoen konfederazioa defendatzen zutenen, ideiekin bat zetozen proposamenetatik hurbilago zeuden zentristak.
• Azkenik,sozialismotik hurbil zegoen sektorea, José María Orensek zuzenduta estatu subiranoen konfederazioa eskatzen zuena. 60 diputatuz osatutako ezkerreko ganbera osatzen zuten eta Gorteak konbentzioz deklaratzearen aldekoak ziren, estatuko botere denak bereganatuko zituena: legegilea, betearazlea eta judiziala. Hauetaz baliatuta Errepublika Federala behetik-gora erakitzea zuten helburu, hau da, kantoietatik edo estatuetatik hasita, gero botere federala eraikitzera arte. Erreforma sozialak egitearen aldekoak ziren sektore hauetakoak. Ez zuten bereziki nabarmendu edo gailendu zen ordezkari bat, baina José María Orense, Albaidako markesa kontsideratzen zen talde honetako “patriarka”.

Francisco Pi i Margallen gobernua

Pi y Margallek Gorteen aurrean aurkeztutako gobernu programak gerra karlistarekin bukatu nahi zuen, Eliza eta estatuaren arteko banaketa ekarri nahi zuen, esklabotza deuseztatu nahi zuen eta emakume eta ume langileen adeko erreformak txertatu nahi zituen. Ondasun komunalak ere herriari eman nahi zizkion Madozen desamortizazioa delako lege baten bidez, alabaina lege hori ez zen onartua izan. Ezta errolda baten truke lurrak bizi osorako erabiltzea ahalbitzen zuen legea ere.

Onartu zutena abuztuaren 20ko legea izan zen zeinak errenta eta pentsio batzuk deuseztatzen zituen.  Azkenik, programak Konstituzio Berri bat sortu nahi zuen, baita dohako eta derrigorrezko hezkuntza ezartzea ere. Honako printzipioak zituen Pi i Margall lehendakari zela aurkeztu zen 1873ko konstituzio federalaren proiektuak:

• Subiranotasunaren jatorri herritarra.
• Botere banaketa.
• Eskubideen deklarazioa.
• Federalismoa.
• Eliza eta estatuaren arteko banaketa. Estatuak ez zuen eliza gehiago finantzatuko.
• Probintziei gobernatzeko autonomia handia emango zien deszentralizazio politiko eta administratiboa.

Pi i Margallen gobernuak intrantsigenteen oposizioa izan zuen. Proposatutako programa berrian federalen aldarrikapen historiko batzuk ez baitzituzten sartu, besteak beste: tabakoaren estankoaren abolizioa, loteriarena, eta zerga judizialena.

Ministro intrantsigenteak zirela eta, gobernuaren lana blokeatuta zegoen. Hori dela eta, gorteetan proposamen bat aurkeztu zen zeinak botere exekutiboa zuen lehendakariari bere ministroak izendatzeko eta kargutik kentzeko aukera ematen zuen. Proposamen hori onartu zenean, Pik bere ministro intrantsigenteak kargutik kendu eta moderatuekin gobernua osatu zuen.

Hala eta guztiz ere, Pi i Margallek dimisioa eman behar izan zuen zeuden arazo larriei ezin erantzunez:

• Errepublikarren arteko zatiketak gero eta handiagoak ziren. Estremistenak, kantoi libre eta subiranoak elkartzean sortutako federazioaren aldekoak, Andaluzia eta Levanteko hainbat herritara hedatu zuten kantonalismoaren mugimendua
• Alcoi eta Bartzelonan langile anarkistek greba orokorrak egin zituzten lan baldintza hobeak eskatzeko.
• Hego Euskal Herrian, Katalunian eta Castellon Hirugarren Gerra Karlista hedatu zen.

Errepublika unitarioa

Valentziako kantoiaren armarria

1873ko uztailean, Nicolás Salmerón izendatu zuten presidente. Horrek bi arazori egin behar izan zion aurre, besteak beste Goardia Zibila eta armadaren laguntzaz: Fronte karlistak aurrera egitea (aurre egiteko soldadu gehiago erreklutatu behar izan zituzten) eta kantonalismoaren hedatzea. Ondorioz, Kantonalismoaren alde zeuden agintariak bota egin behar izan zituzten eta 1873ko uztaila eta iraila bitartean, Pavia eta Martinez Campos jeneralek Andaluzia eta Levanteko erresistentzia kantonalista zapaltzea lortu zuten. Cartagenako kantoiak, ordea, 1874ko urtarrila arte eutsi zuen.

1873ko irailean, Emilio Castelar izendatu zuten gobernuburu:

• Errepublikaren sektore kontserbadoreena ordezkatzen zuen, eta errepublika unitarioa ezarri zuen.
• Kantonalismoa indarrez deuseztatu zuen, Espainiako batasuna arriskuan jartzen zuelako.
• Ordena publikoaren berrezartzea eta gizarteko altxamenduen amaiera nahi zuten indarrak batu eta politika errepresibo gogorra egin zuen. Askatasunak asko mugatu zituen.
• Vatikanoranzko hurbiltzea hasi zuen.

Federalistak, kantonalistak, anarkistak, sozialistak… eskuinerako aldaketa horren aurka agertu ziren. Hori aprobetxatuz, 1874ko urtarrilean Manuel Pavia jeneralak estatu kolpea jo zuen:

Urtarrilaren 2an kongresuak egindako bileran Castelar gobernutik bota zuten. Errepublika federala ezartzea eztabaidatzen ari zirela, Pavia hainbat guardia zibilekin ganberan indarrez sartu zen eta gorteak desegin zituen. Bien bitartean, aldeko indarrak Madril hartzen ari ziren.

Paviaren estatu kolpearen ondoren, Serrano jenerala izan zen gobernuburu eta ezohiko botereak izan zituen. 1874 urterako:

• Asmo errepublikanoak bizirik zirauen arren, haren gainbehera begi-bistakoa zen.
• Errepublikaren esperientzia okerraren ondoren, gizarteko sektore asko Alfontsoren alde jarri zen.

1874ko abenduan, Martinez Campos jenerala eta beste militar batzuk altxatu egin ziren eta Alfontso Borboikoa izendatu zuten Espainiako errege. Hala:

• 1868an hasitako ziklo iraultzailea amaitu zen.
• Errestaurazioaren garaia hasi zen.

Ikus, gainera

• Espainiako Lehen Errepublikaren gobernuak
• Seiurteko demokratikoa
• Espainiako Bigarren Errepublika

Kanpo estekak

• Datuak: Q497777
• Multimedia: First Spanish Republic / Q497777