Wikipedia

Zikloi operazioa

(«Cyclone operazioa» orritik birbideratua)

Zikloi Operazioa (ingelesez: Operation Cyclone) Ameriketako Estatu Batuetako Inteligentzia Agentzia Zentralaren (CIA) programaren izena izan zen, 1979tik 1989ra bitartean Afganistanen afganistango mujahidinak armatu eta finantzatzeko, SESBek Afganistango Errepublika Demokratikoari laguntzeko egindako esku-hartze militarraren aurretik eta bitartean. Mujahidinek MI6 britainiarraren laguntza ere jaso zuten, ezkutuko ekintza bereiziak egin baitzituen. Programak, batez ere, talde islamista militanteei lagundu zien, baita lotura jihadistak zituzten taldeei ere, bereziki Pakistanen Muhammad Zia-ul-Haq lotutakoei, eta ez Afganistango Errepublika Demokratiko Sobietarraren aurkako beste erresistentzia-talde ez hain ideologizatu batzuei.[1]

Zikloi operazioa
Irudia
Motaoperazio militar
Honen parte daGerra Hotza eta Afganistango gerra
Denbora-tarte1979 - 1989
HerrialdeaAmeriketako Estatu Batuak, Afganistan eta Pakistan

Zikloi Operazioa izan zen CIAren operaziorik luze eta garestienetako bat.[2] Finantzaketa ofizialki 1979an hasi zen, 695.000 dolarrekin[3][4]; 1980an, 20– 30 milioi dolarrera igo zen; 1987an, berriz, 630 milioi dolarrera igo zen urtean[1][5][6], eta honela deskribatu zen: "Hirugarren Munduko edozein insurjentziari inoiz egindako laguntzarik handiena"[7]. Finantzaketak aurrera egin zuen (baina gutxitu egin zen) 1989ko sobietar erretiroaren ondoren, Mohammad Najibullah presidentearen armadaren kontra borrokan jarraitu zutenean eta Agfanistango Gerra Zibila (1989-1992) hasi zenean.[8]

Aurrekariak aldatu

Komunisten iritsiera boterera aldatu

 
Nekazariak lurrak jasotzen, Tarakiren Nekazaritza Erreformaren baitan.

Nur Muhammad Tarakiren zuzendaritzapean, 1978ko apirilaren 27an komunistek boterea hartu zuten Afganistanen. Erregimen berriak, Tarakiren Khalq fakzio estremistaren eta Parcham moderatuaren artean banatua zegoenak, urte hartako abenduan Sobietar Batasunarekin adiskidetasun-itun bat sinatu zuen[9][10]. Tarakik hezkuntza sekularra hobetzeko eta lurra birbanatzeko egin zituen ahaleginak exekuzio masiboak (buruzagi erlijioso kontserbadore asko barne) eta Afganistango historian aurrekaririk ez zuen zapalkuntza politikoa izan zituen, eta muyahidin matxinatuen errebolta eragin zuen.[9]

1979ko apirilean altxamendu orokorra egin ondoren, Khalqen bere aurkaria zen Hafizullah Amin-ek Taraki kanporatu zuen irailean. Atzerriko behatzaileek "psikopata bortiztzat" hartu zuten Amin; sobietarrak bereziki kezkatuak zeuden Khalq-en erregimen azken aldiko bortizkeriagatik, eta susmatu zuten Amin Estatu Batuetako Inteligentzia Agentzia Zentraleko (CIA) agente bat zela, nahiz eta hori ez horrela izan[9][10][11].

Pakistanen presioa aldatu

1970eko hamarkadaren erdialdean, Pakistango inteligentzia-funtzionarioak AEB eta bere aliatuak pribatuan presionatzen hasi ziren islamiar matxinatuei laguntza materiala bidaltzeko. Pakistango lehendakariak, Muhammad Zia-ul-Haqek, AEBrekin zituen loturak murriztu zituen Jimmy Carterren lehendakaritzan zehar, Pakistango programa nuklearra eta 1979ko apirilean Zulfikar Ali Bhuttoren exekuzioa zirela eta. Baina Carterrek Zbigniew Brzezinski segurtasun-aholkulari nazionalari eta Cyrance Vance estatu-idazkariari esan zion 1979ko urtarrilean "Pakistanekin ditugun harremanak hobetzea" beharrezkoa zela, Iranen zegoen egoeraren ondorioz[5].

Robert Gates CIAko ofizial ohiaren arabera, "Carter administrazioak CIAra jo zuen Hirugarren Munduko eraso sobietar eta kubatarrari aurre egiteko, bereziki 1979ko erdialdetik aurrera". 1979ko martxoan, "CIAk ezkutuko zenbait ekintza-aukera bidali zizkion Afganistani Estatu Batuetako Segurtasun Kontseilu Nazionalaren Koordinazio Batzorde Bereziari. Martxoaren 30eko bilera batean, Walter B. Slocombe AEBko Defentsa Saileko ordezkariak, "galdetu zuen ea baliagarria ote zen Afganistango insurjentzia elikatzea, sobietarrak 'Vietnamgo putzu batean sartuz'"[4]. Ohar hori argitzeko eskatu zitzaionean, Slocombek hauxe azaldu zuen: "Beno, sobietarrek mundrun-putzu horri [Afganistani, alegia] eraso egitea erabakitzen bazuten, trabatu egingo zirela ziurtatzeko interes guztia genuen".[12] Baina Arnold Horelick Inteligentziako Ofizial Nazionalaren apirilaren 5eko ohar batek ohartarazi zuen: "Ezkutuko ekintzak sobietarrei operazioa garestituko lieke eta herrialde askotan musulmanen iritzia euren aurka jarri. Arriskua zen AEBetako ezkutuko laguntza-programa garrantzitsu bat martxan jarriz gero, arriskuak areagotu eta sobietarrak nahi zena baino modu zuzenago eta sendoagoan esku hartzera bultzatuko zuela"[4].

1979ko maiatzean, Estatu Batuetako funtzionarioak buruzagi matxinatuekin biltzen hasi ziren, Pakistango gobernuaren harremanen bidez. Pakistango funtzionario militar ohi batek ziurtatu zuen hilabete horretan berak aurkeztu ziola Gulbuddin Hekmatyarri CIAko funtzionario bat (bilera horiek deskribatzen zituzten dokumentu ofizialen eskaerak ukatu egin dira).[13] Bilera gehigarriak egin ziren apirilaren 6an eta uztailaren 3an, eta, bigarren bileraren egun berean, Carterrek "memorandum presidentziala" sinatu zuen, eta "baimena eman zion CIAri $500,000" baino gehiago gastatzeko mujahidinentzako laguntza ez-hilgarrian, "une hartan hasiera txiki bat zirudiena"[4][5][6].

Sobietar inbasioa aldatu

1979ko abenduan, Aminen gobernuak Afganistanen zati handi baten kontrola galdu zuen, eta horrek eraman zuen Sobietar Batasuna herrialdea inbaditu, Amin exekutatu eta Parchameko liderra zen Babrak Karmalen presidente gisa ezartzera[9][10].

Brzezinskiren esanetan, "ez genituen errusiarrak esku hartzera bultzatu, baina nahita handitu genituen hori egiteko aukerak".[14][15][16] Brzezinskiren arabera, 1979. urtearen erdialdean konbentzitu zen sobietarrek Afganistan inbadituko zutela, AEBko politika edozein izanda ere, Carter administrazioak porrot egin baitzuen Afrikako sobietar jarduerari modu oldarkorrean erantzuteko. Ustekabeko ondorioak izan arren, mujahidinentzako laguntza modu eraginkorra izan liteke Afganistandik haratagoko (bereziki Brzezinskiren jaioterria zen Polonian) eraso sobietarrari aurrea hartzeko[12]. Inbasioa baino lehen mujahidineei laguntza bidaltzeak duen garrantzia ikerlarien artean eztabaidagai da oraindik ere. Batzuek diote horrek zuzenean eta nahita eragin zuela sobietarrek tropak bidaltzea.[17][18][19][20][21]

Bruce Riedelek, ordea, AEBren ekimenaren helburu nagusia Pakistanekin zituen harremanak hobetzea zela uste du. Steve Coll-ek hauxe dio: "Inteligentzia txosten garaikideen arabera, bereziki sobietarren inbasioaren ondorengo lehen egunetan idatzitakoak, argi uzten dute Brzezinski Afganistanen sobietarrei ekintza ezkutuen bidez aurre egiteko prest zegoen arren, balitekeela sobietarrek ere irabaztea". Hori dela eta, eta inbasioak Carter administrazioari ezarri zizkion kostu politiko eta segurtasun koste ikaragarri handiak kontuan hartuta, Brzezinskik sobietarrak Afganistanera erakarri zituelako baieztapen orok eszeptizismo sakona merezi du"[5][6]. Carterrek berak adierazi zuen sobietarren inbasioa ez zela "nire asmoa"[22]. Gatesek hau esan zuen: "Carter Administrazioan inork ez zuen nahi sobietarrek Afganistan inbadi zezaten, eta inork ez zuen, gutxienez gogoan izan dudanaren arabera, haiek inbaditzera animatzen saiatu nahi izan". Sobietarren inbasioaren ondoren, sobietarrak euren Vietnameko odol galdera propioa izatearen alde agertu ziren batzuk".[12]

Carterrek ezustekoa adierazi zuen 1979ko abenduko inbasioagatik. Riedelen arabera, 1978an eta 1979an Estatu Batuetako inteligentzia-komunitatearen adostasuna —1979ko irailaren 29an berretsi zen— hauxe izan zen: "Mosku ez litzateke indarkeriaz sartuko, nahiz eta Khalq-en gobernua kolapsatzeko zorian egon". Hain zuzen, 1979ko azarotik abenduaren amaierako sobietarren inbasiora arteko tartean, Carterren egunerokoek Afganistani buruzko bi aipamen labur baino ez dituzte, eta arreta gehiago eskaintzen diote Iranen zuten bahituen krisiari[5].

Mendebaldearen erantzuna aldatu

 
Britainiarrek emandako Lee-Enfield errifle batekin.

Mendebaldean, Afganistanen inbasio sobietarra munduko segurtasunarentzako mehatxutzat hartu zen, baita Persiako Golkoko petrolio-hornidurarako ere[10]. Gainera, sobietar asmoak zehaztasunez ez aurreikustearen ondorioz, AEBetako funtzionarioek berriro aztertu zuten sobietar mehatxua, bai Iranentzat bai Pakistanentzat, nahiz eta gaur egn badakiten beldur horiek gehiegizkoak zirela. Adibidez, estatubatuar inteligentziak hurbiletik jarraitu zituen sobietar ariketak Iranen inbasio baterako 1980an; Brzezinskiren aurreko ohar batek, berriz, "sobietarrak Afganistan menderatzera iritsiko balira, Balutxistan banandu bat susta zezaketen... [hala] Pakistan eta Iran deseginez", beste garrantzi bat hartu zuen[5][11].

Inbasioaren ondoren, Carterrek indarrez erantzutea erabaki zuen. Telebistaz emandako hitzaldi batean, Sobietar Batasunari zehapenak iragarri zizkion, Pakistani laguntza berri bat agindu eta AEBak konprometitu zituen Persiako Golkoaren defentsan[4][5]. Carterrek, halaber, boikot bat eskatu zien 1980ko Udako Olinpiar Jokoei Moskun, eta eztabaida gogorra eragin zuen[23]. Margaret Thatcher britainiar lehen ministroak gogo biziz babestu zuen Carterren jarrera irmoa, nahiz eta britainiar inteligentziak uste zuen "CIA alarmistegia zela Pakistanen aurkako mehatxu sobietarrari buruz".[5]

Nahiz eta Gatesek esan zuen CIAko Stansfield Turner Inteligentzia Zentraleko Zuzendariaren (DCI) eta Jarduera Zuzendariaren (DO) txostenetan "hobekuntza aukera batzuk" ikusten zituztela -tartean AEBko armen banaketa mujahidinei-, 1979ko abuztuaren amaieran[24] Brzezinskik eta bere laguntzaile anonimo batek elkarrizketa bat izan zuten Selig S. Harrisonekin zera azaltzeko; AEBk mujahidinei bidali behar zien laguntza "ez hilgarriak", nominalki, hirugarrengoen bidez armak bidaltzea barne hartzen zuela[25]. Bitartean, Harrison, Riedel eta Ekialde Hurbileko eta Hegoaldeko Asiako dibisioko nagusia zen Charles Coganek diote ez zitzaizkiela eman AEBko armarik mujahidinei Pakistanen bidez 1980ko urtarrilean iritsi zirenak baino lehenago, Carterrek 1979ko abenduan memoranduma sinatu ondoren[26][25][27][28].

Carterrek 1980aren hasieran zehaztu zuen gerra horretan AEBetako politikaren bultzada: mujahidinak Pakistango ISIren bidez armatzeko programa bati ekin zion Carterrek, eta Saudi Arabiaren promesa bat ziurtatu zuen AEBen finantzaketa berdintzeko. Ronald Reaganek, Carterren ondorengoak, mujahidinei emandako laguntza handitu zuen. AEBentzako kostua, amaieran, 3.000 milioi dolar ingurukoa izan zen. AEBen laguntza Pakistanen bidez bideratzeko erabakiak iruzur masiboa eragin zuen, Karatxira bidalitako armak askotan saldu baitziren tokiko merkatuetan, afganiar matxinatuei eman ordez; Karatxi laster bihurtu zen munduko hiri bortitzenetako bat. Pakistanek ere kontrolatu zuen zer matxinatuk jasoko zuten laguntza: Ziaren gobernuak lagundutako zazpi muyahidin-taldeetatik lauk sineste fundamentalista islamiarrak defendatzen zituzten, eta fundamentalista horiek jaso zituzten funts gehienak[10]. Hala ere, Carterrek ez du inolako damurik adierazi Afganistanen izandako paperaren inguruan, oraindik ere "askatasunaren aldeko borrokalaritzat" jotzen baititu mujahidin horiek[5].

Programa aldatu

 
Muyahidinen erresistentziako borrokalari bat SA-7 batekin tiro egiten, 1988.

Hauek izan ziren hasierako programa proposatu zuten izen nagusiak: Texasko Charlie Wilson kongresukidea; Michael G. Vickers, CIAko ofizial paramilitar gaztea; eta Gust Avrakotos, CIAko eskualdeko burua, Wilsonekin harreman estua izan zuena. Haien estrategia arma, taktika eta logistika konbinazio zabala eskaintzea zen, prestakuntza programekin batera, matxinatuek sobietarren aurkako gerrillak hobetzeko. Hasieran, AEBen parte-hartzea atzematea saihesteko, programak arma sobietarrez soilik hornitzen zituen matxinatuak. Israelgo isilpeko laguntzak eman zuen plan hori; izan ere, Yom Kippurren gerran sobietar arma-kopuru handiak harrapatu zituen Israelek eta CIAri ezkutuan saltzea erabaki zuen, baita Egiptok ere, zuela gutxi modernizatu baitzuen armada, Mendebaldeko nazioei erositako armekin, eta sobietar fabrikazioko arma zaharrenak muyahidinengana bideratu zituen.[29][30] 1985etik aurrera, Reagan administrazioak iragarri zuenean mundu osoko erresistentzia-mugimendu antisobietarren alde egingo zuela (orain Reagan Doktrina deritzona), ez zen beharrezkoa armamentuaren jatorria ezkutatzea; Pentagonoko goi-mailako funtzionarioa, Michael Pillsbury, Estatu Batuek egindako armak ematearen alde agertu zen, misil kopuru handi bat barne[31].

Armamentuaren banaketa, neurri handi batean, Zia-ul-Haq presidente pakistandarraren mende zegoen, Wilson kongresukidearekin harreman pertsonala baitzuen. Haren Zerbitzuen Arteko Inteligentzia (ISI) bitartekaria zen funtsak banatzeko, armak transferitzeko, gaitasun militarrerako eta Afganistango erresistentzia-taldeei finantza-laguntza emateko. Britainia Handiko MI6 eta SAS programen, Saudi Arabiaren eta Txinako Herri Errepublikaren finantziazioarekin batera[32], ISIk 100.000 matxino baino gehiago armatu eta trebatu zituen 1978 eta 1992 artean. Estatu arabiarretako boluntarioak bultzatu zituzten Afganistanen egoitza zuten tropa sobietarren aurkako borrokan Afganistango erresistentziarekin bat egitera[31].

 
Gerrillari afganiar bat, Ameriketako Estatu Batuetako ospital batean, sobietarrek egindako zaurien berri ematen, 1986an.

MI6k Ahmad Shah Massoud-ek gidatutako lerro gogorreko talde islamiarretako bati lagundu zion, borrokalari eraginkorra zela uste baitzuten. CIAk Massoud-i buruz zalantzak izan arren, MI6ren aliatu giltzarri bihurtu zen[33]; MI6k bi ofizialen urteko misioa bidali zuen, baita instruktore militarrak ere Massoud-i eta haren borrokalariei. Ezkutuan emandako armetatik, gehienak armada britaniarraren Lee Enfields zaharrak ziren, eta horietako batzuk Indiako Armadari erosi zizkioten. Armategi hori estimatua izan zen Afganistango erresistentzia-taldeen artean. Minak, lehergailuak, irratiak, gerra-informazioa eta 300 misil-jaurtitzaile inguru bidali ziren Afganistango erresistentziara[27]. Bitartean, Aireko Zerbitzu Bereziak trebakuntza funtsezkoa eman zuen Afganistan barruan eta kanpoan[34].

Txostenek erakusten dutenez, Estatu Batuetako Estatu Departamentuko langile zibilek eta CIAk maiz bisitatu zuten Afganistan eta Pakistan arteko mugaldea, eta Estatu Batuek laguntza handia eman zuten Afganistango errefuxiatuei laguntzeko. CIAko zuzendari William Casey Pakistanera joan zen, ezkutuan, mujahidinak kudeatzen dituzten ISIko ofizialekin elkartzeko[35], eta, pertsonalki, gerrillaren entrenamendua behatu zuen behin gutxienez.[36] Collek jakinarazi zuenez:

« Caseyk Pakistango anfitrioiak izutu zituen, proposatu baitzuen Afganistango gerra etsaien lurraldera eraman zezatela, Sobietar Batasunera. Caseyk propaganda subertsiboa bidali nahi zuen Afganistanen bidez Sobietar Batasuneko hegoaldeko errepubliketara, nagusiki musulmanetara. Pakistandarrak ados egon ziren, eta CIAk milaka Koran eman zituen laster, baita Uzbekistango sobietar gehiegikeriei buruzko liburuak eta nazionalismo uzbekiarreko heroi historikoei buruzko eskuorriak ere, Pakistango eta Mendebaldeko funtzionarioen arabera. »


Estatu Batuetako gobernuaren eta mujahidinen arteko beste harreman zuzeneko puntu batzuk ere izan ziren. Hekmatyar Estatu Batuetara eraman zuen CIAk, Zalmay Khalizad Estatuko Departamentuko funtzionarioak han hartu baitzuen ostatu.[37][38] Hekmatyar Reagan presidentearekin biltzera gonbidatu zuten, baina uko egin zion, eta Etxe Zurian 1985eko urriko biltzarrean Younis Khalis mujahidinak ordezkatu zuen, publikoki Reagan Islamera bihurtzeko eskatu zuena[39]. Howard Hart CIAko Islamabadeko buruak, harreman pertsonala garatu zuen Abdul Haq-ekin, Harten oinordekoak, William Piekneyk, jarraitu zuena. Horren ondorioz, afgandarrak Reagan eta Margaret Thatcherrekin biltzea lortu zuen[40][41]. Richard Armitage Defentsa Idazkariordea muyahidinekin bildu zen aldizka, bereziki Burhanuddin Rabbanirekin. Jakina da, halaber, CIAko agenteek zuzeneko ordainketak egin zizkiotela Jalaluddin Haqaniri[42].

 
Sobietar hegazkin baten zatiak, 1984an bota eta gero, AEBk emandako armei esker.

Stinger aire-kontrako misilak, Estatu Batuek eraikiak, kolpe erabakigarria eman zion 1986tik aurrera muyahidinineen Sobietar Batasunaren aurkako gerra ahaleginari, aukera eman baitzien afganiar armatuei eremu estrategikoetan helikoptero sobietarren lurreratzeen kontra eraginkortasunez defendatzeko. Stingerrak hain ziren ospetsuak eta hilgarriak, ezen 1990eko hamarkadan AEBk berrerosketa operazio bat egin zuela, erabili gabeko misilak terrorista antiestatubatuarren esku gera ez zitezen. Baliteke berrerosketa programa hau ezkutuan berritu izana ere, 2001eko Afganistanen aurkako gerraren hasierarekin, gainerako Stingerrak Estatu Batuetako indarren aurka erabiltzeko beldurrez.[43]

« Ameriketako Estatu Batuek hornitutako Stinger misilek, orokorrean mujahidinak bezala ezagutzen diren afganiar gerrillariei, sobietarrek Afganistanen kontrola ezartzeko zabaldutako Mi-24D borroka helikoptero beldurgarriak suntsitzea ahalbidetu zien. Tiro egin zuten lehen lau Stingerretatik hiruk borrokarako helikoptero bat bota zuten. Gerrillariek, orain, gudu zelaiaren gaineko aire espazioaren sobietar kontrolari aurre egin ziezaioketen. »

—— CIA


Reaganen programak Afganistanen sobietarren okupazioari amaiera ematen lagundu zuen, insurjentzia baretzeko gai ez ziren sobietarrekin.[44][45] 1987ko uztailaren 20an, sobietar gudarosteak erretiratu egingo zirela iragarri zen, 1988ko Genevako Akordioetara eraman zituzten negoziazioen ondorioz, 1989ko otsailaren 15ean egin zuten alde azken sobietarrek.[46] Sobietar indarrek 14.000 hildako eta desagertu eta 50.000 zauritu baino gehiago jasan zituzten. Erretiratzeak Sobietar Batasunaren beraren disoluzioa azkartu zuen[5].

Finantzaketa aldatu

 
Muhajidinak Pakistan eta Afganistan arteko muga zeharkatzen, 1985ean.

Estatu Batuetako gobernuak bi laguntza sorta eskaini zituen, alde ekonomikoak eta militarrak barne hartzen zituztenak, Pakistanek Sobietar Batasuneko tropen aurkako gerran Afganistanen zuen zeregina babesteko. Sei urteko lehen laguntza-multzoa (1981-1987) 3.200 milioi dolarrekoa izan zen, eta bitan banatu zen: laguntza ekonomikoa eta salmenta militarrak. Estatu Batuek F-16 motako 40 aireontzi saldu zizkioten Pakistani 1983-87 bitartean, eta laguntza-paketetik kanpo 1,2 bilioi ordaindu zituzten. Sei urteko bigarren laguntza-paketea (1987-1993) 4.200 milioi dolarrekoa izan zen. Zenbateko horretatik, 2.280 milioi dolar esleitu ziren laguntza ekonomikorako, diru-laguntza edo mailegu gisa, eta % 33ko interes-tasa zuten. Esleipenaren gainerakoa (1.780 milioi dolar) erosketa militarretarako kredituak ziren[47]. Guztira, AEBek, Arabiak eta Txinak mujahidinei ematen dieten laguntza konbinatua 6 eta 12 bilioi bitartekoa da[6].

Programaren finantzaketa urtero handitu zen Estatu Batuetako gobernuko politikari eta funtzionario garrantzitsuek egindako presioaren ondorioz, hala nola Charles Wilson, Gordon Humphrey, Fred Ikle eta William Casey. Reaganen babespean, Afganistango mujahidinak AEBen kanpo-politikaren ardatz bihurtu ziren, Reagan doktrina izenekoa, non AEBk laguntza militarra eta beste mota batekoa eman zien Afganistanen, Angolan eta Nikaraguan erresistentzia antikomunistako mugimenduei.

Estatu Batuen, Saudi Arabiaren, Pakistanen, Erresuma Batuaren eta beste nazio musulman batzuen kanpo-laguntza militarra jaso zuten mujahidinek. Saudi Arabiak, nabarmenki, erabaki zuen dolarrez dolar berdintzea CIA mujahidinetara bidaltzen ari zen dirua. Saudien ordainketak berandutzen zirenean, Wilsonek eta Avrakotosek Saudi Arabiara bidaiatzen zuten, monarkiari beren konpromisoak bete behar zituztela gogorarazteko.[8]

Afganistango fakzioei emandako laguntza mailak aldakorrak izan ziren. ISIk islamista indartsuen alde egin zuen, hala nola Hekmatyar-eko Hezb-i-Islamia eta Haqqani. Estatubatuar batzuk ados egon ziren.[48] Beste batzuek, ordea, Ahmed Shah Massoud eta antzeko moderatu erlatiboei lagundu zieten. Besteak beste, Heritage Fundazioko kanpo-politikako bi analistak, Michael Johnsek eta James A. Phillipsek, Massoud defendatu zuten, Reagan dokrinaren pean AEBen babesa merezi zuen erresistentzia afganistarraren buru gisa.[49][50][51]

Ondorioak aldatu

Tropa sobietarrek herrialdea utzi ondoren, AEBek Afganistanen interesa galdu zuen. Hekmatyarren eta haren Hezb-i-Islami alderdiaren finantziazio estatubatuarra berehala eten zen.[52] Estatu Batuek ere gutxitu egin zuten Pakistango Afganistango errefuxiatuentzako laguntza.

1990eko urrian, Estatu Batuetako presidenteak, George H. W. Bushek, uko egin zion Pakistanek lehergailu nuklearrik ez zuela ziurtatzeari, eta horrek Pakistanen aurkako zigorrak ezartzea ekarri zuen, Pressler Zuzenketaren bidez (1985), Atzerri Laguntzaren Legearen bidez (1961). Horrek eraldatu egin zuen 1987an eskainitako bigarren laguntza-multzoa, eta eten egin zituen Pakistanerako laguntza ekonomikoa eta salmenta militarrak, Pakistanerako bidean zegoen laguntza ekonomikoa izan ezik. Salmenta eta entrenamendu militarreko programak ere bertan behera utzi ziren, eta Estatu Batuetan trebaketan ari ziren militar pakistandar batzuei etxera itzultzeko eskatu zitzaien.

1991n, Charlie Wilsonek Ganberako Inteligentzia Batzordeari eskatu zion mujahidinen finantziazioarekin jarrai zezala, eta 1992ko zerga-urterako 200 milioi dolar eman zitzaizkien. Saudi Arabiako funtsekin, 400 milioi dolar izan ziren urte hartan. Afganistango tribuek estatu Batuek Iraketik Golkoko Gerran harrapatu zituzten armak ere jaso zituzten[53].

Kritikak aldatu

 
Kritikek diote muyahidinen finantzaketak eragina izan zuela irailaren 11ko erasoen kausan.

AEBetako gobernuak kritika gogorrak jaso ditu, Pakistanen finantzaketaren ondorioz Hekmatyar polemikoari neurriz kanpoko kopuru bat bideratzen uzteagatik; izan ere, Pakistango funtzionarioek uste izan zuten "beren gizona" zela.[54][55] Hekmatyar kritikatu dute beste mujahidin batzuk hil eta biztanleria zibilari eraso egiteagatik, Kabuleko bonbardaketa barne, Estatu Batuek emandako armekin, 2.000 biktima eraginez. Esan zen Hekmatyar Osama bin Ladenen laguna zela, al-Kaidaren sortzailea. Afganistanen borrokatzen ziren Maktab al-Khadamat izeneko boluntario "arabiar afganistarrei" laguntzeko operazio bat zuzentzen ari zenean. Pakistango buruzagiak, Ziak, bere portaeraz kezkaturik, Hekmatyar ohartarazi zuen: "Pakistan izan zen lider afganiar bihurtu zuena, eta Pakistanek suntsitu ere egin dezake oker jokatzen jarraitzen baldin badu".[56]

CIA eta Estatu Departamentua kritikatu egin dituzte testuliburuak argitaratzeagatik, haurrak atzerritarrekiko eta afganiar ez-musulmanekiko arrazismoz eta gorrotoz doktrinatzeko.[54] CIA eta Estatu Departamentua kritikatu egin dituzte Hekmatyarrekin duten harreman zuzenagatik, ISIrekin duen harremanaz haratago, nahiz eta heroina-trafikatzaile nagusietako bat izan eskualdean.[37][38]

1980ko hamarkadaren amaieran, Benazir Bhutto pakistango lehen ministroak, mugimendu islamistaren indar gero eta handiagoaz arduratuta, George H. W. Bush presidenteari hau esan zion: "Frankenstein bat sortzen ari zara".[57]

Beste batzuek esan dute mujahidinen finantzaketak irailaren 11ko erasoetan eragina izan zuela. Zenbait iruzkingile politikok Al-Qaedaren erasoak "leherketa" gisa edo Estatu Batuek muyahidinei emandako laguntzaren ustekabeko ondorio gisa deskribatu dituzte.

CIAk Bin Laden lagundu zuenaren salaketa aldatu

Batzuek alegatu dute Bin Laden eta Al Kaida CIAren laguntzaren onuradun zirela. Hori zalantzan jartzen dute zenbait adituk, hala nola Collek —CIAko erregistro desklasifikatuek eta CIAko ofizialekin egindako elkarrizketek ez dutela baieztapen horien alde egiten[6]— eta Peter Bergenek, zeinak argudiatzen baitu: "merezi du hemen aipatzea ez dagoela ebidentziarik Bin Laden eta haren arabiar afganistarrak CIAk diruz lagundu zituelako mito zabalduan. Era berean, ez dago CIAko funtzionarioak, edozein mailatan, bin Ladenekin edo beste edozeinekin bildu direlako frogarik"[58]. Bergenek behin eta berriz dio finantzaketa Afganistango mujahidinei bideratui zela, eta ez haiek laguntzeko etorri ziren boluntario arabiarrei[59].

Hala ere, Sir Martin Ewansek adierazi zuen Afganistango arabiarrek "CIAren finantzaketaz zeharka baliatu zirela, ISIren eta erresistentzia-erakundeen bidez"[60], eta "kalkulatu da 35.000 "arabiar afganiar" izan zitezkeela entrenamendu militarra jaso zutenak Pakistanen, aurreko urteetan eta 1988ra arte 800 milioi dolarreko kostuarekin"[61]. CIAren onuradun handienetako batzuk komandante arabiarrak izan ziren, hala nola Haqani eta Hekmatyar, urte askoan bin Ladenen aliatu giltzarri izan zirenak.[62] Haqqanik —1980ko hamarkadan Bin Ladenen bazkide hurbilenetako batek— zuzeneko ordainketak jaso zituen CIAko agenteen eskutik, ISIren bitartekaritzarik gabe[63][64]. Finantziazio-iturri independente horrek neurriz kanpoko eragina eman zion Haqaniri muyahidinengan. Haqqani eta haren sareak zeregin garrantzitsua izan zuten Al Qaedaren prestakuntzan eta hazkundean, eta Jalalhuddin Haqqani esker, Bin Ladenek boluntario muyahidinak gaitu zituen Haqani eskualdean, eta han azpiegitura zabal bat eraiki zuen.[42] Milton Bearden CIAko Islamabadeko buruak[65], 1986ko erdialdetik 1989ko erdialdera, une hartan Bin Ladenen ikuspegi miresgarria izan zuen[6].

Zikloi operazioa kulturan aldatu

Charlie Wilson's War (euskaraz Charlie Wilsonen Gerra), 2007ko Mike Nichols estatubatuar zinema zuzendariak zuzendutako biografia drama-komedia film bat da. 2003ko George Crile kazetariaren Charlie Wilson's War: The Extraordinary Story of the Largest Covert Operation in History liburuan oinarritua dago, Charlie Wilson politikariak eta Gust Avrakotos CIAko agenteak operazio honetan izandako papera aztertzen duena. Tom Hanks, Julia Roberts, Philip Seymour Hoffman, Amy Adams eta Ned Beatty aktoreek antzeztu zuten.

Rambo III 1988ko Peter MacDonald estatubatuar zinema zuzendariaren ekintza filma bat da. Sylvester Stallone eta Richard Crenna aktoreek antzeztu zuten. Afganistango gerran sobietarrek Trautman kolonela atzeman dutela jakitean Rambok (Sylvester Stallone) bere adiskidea askatzea erabakiko du. Horretarako Afganistanera joan eta afganistandar erresistentzia talibanarekin kontaktuan jarri eta sobietarren kontrolpeko lurraldean barneratuko da. Filmaren amaieran Afganistango jende galantari esaten duen eskaintza bat irakur daiteke[66], meme baten ondorioz mujahidin borrokalariei gisa agertu izan dena Interneten[67][68].

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b Bergen, Peter, Holy War Inc., Free Press, (2001), p.68
  2. ↑ (Ingelesez) Barlett, Donald L.; Steele, James B.. (2003-05-13). «The Oily Americans» Time ISSN 0040-781X. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  3. ↑ «Foreign Relations of the United States, 1977–1980, Volume XII, Afghanistan - Office of the Historian» history.state.gov (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  4. ↑ a b c d e Gates, Robert Michael. (1996). From the shadows : the ultimate insider's story of five presidents and how they won the Cold War. Simon & Schuster ISBN 0-684-81081-6. PMC 33947302. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  5. ↑ a b c d e f g h i j Riedel, Bruce. (2014). What We Won : America's Secret War in Afghanistan, 1979-89. Brookings Institution Press ISBN 978-0-8157-2585-5. PMC 881029965. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  6. ↑ a b c d e f Coll, Steve. (2004). Ghost wars : the secret history of the CIA, Afghanistan, and bin Laden, from the Soviet invasion to September 10, 2001. Penguin Press ISBN 1-59420-007-6. PMC 52814066. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  7. ↑ Pentz, Peter. (1988-01-01). «The Mujahidin Middleman: Pakistan's Role in the Afghan Crisis and the International Rule of Non-Intervention» Penn State International Law Review 6 (3): 377–402. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  8. ↑ a b Crile, p 519
  9. ↑ a b c d Kaplan, Robert D.. (2001). Soldiers of God : with Islamic warriors in Afghanistan and Pakistan. Vintage Books ISBN 978-0-307-54698-2. PMC 712795797. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  10. ↑ a b c d e Kepel, Gilles. (2006). Jihad : the trail of political Islam. (4th ed. argitaraldia) I.B. Tauris ISBN 1-84511-257-1. PMC 68710293. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  11. ↑ a b Becoming enemies : U.S.-Iran relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers 2012 ISBN 978-1-4422-0832-2. PMC 797846976. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  12. ↑ a b c White, John Bernell. The Strategic Mind of Zbigniew Brzezinski: How A Native Pole Used Afghanistan To Protect His Homeland. .
  13. ↑ Evans, Michael. Afghanistan: Lessons from the Last War. .
  14. ↑ David N. Gibbs, "Afghanistan: The Soviet Invasion in Retrospect" International Politics 37:233 - 246, June 2000
  15. ↑ cf. The Afghan war and the 'Grand Chessboard' Pt2. .
  16. ↑ (Ingelesez) «Brzezinski's Afghan War and the Grand Chessboard (2/3)» The Real News Network 2010-01-15 (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  17. ↑ Riaz, Ali. (2008). Faithful education : madrassahs in South Asia. Rutgers University Press ISBN 978-0-8135-4562-2. PMC 289932396. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  18. ↑ Shipley, Tyler. Empire's Ally: Canada and the War in Afghanistan, Jerome Klassen and Greg Albo , eds., Toronto: University of Toronto Press, 2012, pp. 432..  doi:10.1017/S0008423914000055..
  19. ↑ Bacevich, Andrew J.. (2016). America's war for the greater Middle East : a military history. (First edition. argitaraldia) ISBN 978-0-553-39393-4. PMC 923665923. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  20. ↑ (Ingelesez) Shipley, Tyler. (2014-03). «Empire's Ally: Canada and the War in Afghanistan, Jerome Klassen and Greg Albo , eds., Toronto: University of Toronto Press, 2012, pp. 432.» Canadian Journal of Political Science/Revue canadienne de science politique 47 (1): 201–202.  doi:10.1017/S0008423914000055. ISSN 0008-4239. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  21. ↑ Kepel, Gilles. (2002). Jihad : the trail of political Islam. Harvard University Press ISBN 0-674-00877-4. PMC 48851110. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  22. ↑ (Ingelesez) Alterman, Eric. (2001-10-25). 'Blowback,' the Prequel. ISSN 0027-8378. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  23. ↑ Toohey, Kristine. (2007). The Olympic games : a social science perspective. (2nd ed. argitaraldia) CABI Pub ISBN 978-1-84593-355-5. PMC 181372823. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  24. ↑ Gates, Robert Michael. (1996). From the shadows : the ultimate insider's story of five presidents and how they won the Cold War. Simon & Schuster ISBN 0-684-81081-6. PMC 33947302. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  25. ↑ a b Cordovez, Diego. (1995). Out of Afghanistan : the inside story of the Soviet withdrawal. Oxford University Press ISBN 1-60129-761-0. PMC 559910293. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  26. ↑ Coll, Steve. (2004). Ghost wars : the secret history of the CIA, Afghanistan, and bin Laden, from the Soviet invasion to September 10, 2001. Penguin Press ISBN 1-59420-007-6. PMC 52814066. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  27. ↑ a b Riedel, Bruce. (2014). What We Won : America's Secret War in Afghanistan, 1979-89. Brookings Institution Press ISBN 978-0-8157-2585-5. PMC 881029965. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  28. ↑ Becoming enemies : U.S.-Iran relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers 2012 ISBN 978-1-4422-0832-2. PMC 797846976. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  29. ↑ Crile, George (2003). Charlie Wilson's War: The Extraordinary Story of the Largest Covert Operation in History. Atlantic Monthly Press, page 246, 285 and 302
  30. ↑ "Sorry Charlie this is Michael Vickers's War", Washington Post, 27 December 2007
  31. ↑ a b Heymann, Philip B.. (2008). Living the policy process. Oxford University Press ISBN 978-0-19-972423-9. PMC 213394046. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  32. ↑ Interview with Dr. Zbigniew Brzezinski-(13/6/97). Part 2. Episode 17. Good Guys, Bad Guys. 13 June 1997.
  33. ↑ Davies, Philip H. J.. (2004). MI6 and the machinery of spying. Frank Cass ISBN 978-0-203-50372-0. PMC 1086490160. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  34. ↑ Smith, Michael, May 1-. (2002). The spying game. (Updated and expanded ed. argitaraldia) Politico's ISBN 1-84275-004-6. PMC 59390846. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  35. ↑ Schaffer, Howard B.. (2011). How Pakistan negotiates with the United States : riding the roller coaster. ISBN 978-1-60127-075-7. PMC 665064480. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  36. ↑ Coll, Steve. ANATOMY OF A VICTORY: CIA'S COVERT AFGHAN WAR. .
  37. ↑ a b Anna Mulrine, "Afghan Warlords, Formerly Backed By the CIA, Now Turn Their Guns On U.S. Troops" U.S. News & World Report, July 11, 2008
  38. ↑ a b Mashal, Mujib. Hekmatyar's never-ending Afghan war. .
  39. ↑ (Ingelesez) Khalilzad, Zalmay. (2016-03-22). The Envoy: From Kabul to the White House, My Journey Through a Turbulent World. St. Martin's Publishing Group ISBN 978-1-250-08301-2. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  40. ↑ Kaplan, Robert D.. (2001). Soldiers of God : with Islamic warriors in Afghanistan and Pakistan. Vintage Books ISBN 978-0-307-54698-2. PMC 712795797. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  41. ↑ Tomsen, Peter. (2011). The wars of Afghanistan : messianic terrorism, tribal conflicts, and the failures of great powers. PublicAffairs ISBN 9781610394123. PMC 741492572. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  42. ↑ a b Brown, Vahid. (2013). Fountainhead of jihad : the Haqqani nexus, 1973-2012. ISBN 978-0-19-936537-1. PMC 884544315. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  43. ↑ Afghanistan: Kabul Confirms New Effort To Buy Back U.S.-Built Stinger Missiles. .
  44. ↑ Anatomy of a Victory: CIA's Covert Afghan War – Global Issues. .
  45. ↑ Victory: The Reagan Administration's Secret Strategy That Hastened the Collapse of the Soviet Union (Paperback) by Peter Schweizer, Atlantic Monthly Press, 1994 page 213
  46. ↑ United Nations Good Offices Mission in Afghanistan and Pakistan - Background. .
  47. ↑ The Oxford encyclopedia of American military and diplomatic history. 2013 ISBN 978-0-19-975926-2. PMC 827742558. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  48. ↑ Edward Girardet, Killing the Cranes, 2010, Chelsea Green
  49. ↑ "Winning the Endgame in Afghanistan," by James A. Phillips, The Heritage Foundation Backgrounder #181, 18 May 1992.. .
  50. ↑ Charlie Wilson's War Was Really America's War. .
  51. ↑ Corgey, Hillary. Think tank fosters bloodshed, terrorism. .
  52. ↑ Kepel, Jihad, (2002)
  53. ↑ The mammoth book of covert ops. 2014 ISBN 978-0-7624-4938-5. PMC 862033872. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  54. ↑ a b Bergen, Peter, Holy War Inc., Free Press, (2001), p.67
  55. ↑ Graham Fuller in interview with Peter Bergen, Bergen, Peter, Holy War Inc., Free Press, (2001), p.68
  56. ↑ Henry S. Bradsher, Afghan Communism and Soviet Interventions, Oxford University Press, 1999, p.185
  57. ↑ "The Road to September 11". Evan Thomas. Newsweek. 1 October 2001.
  58. ↑ (Ingelesez) Bergen, Peter L.. (2021-08-03). The Rise and Fall of Osama Bin Laden. Simon and Schuster ISBN 978-1-9821-7052-3. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  59. ↑ Bergen, Peter. (2006). The Osama bin Laden I know : an oral history of al-Qaeda's leader. Free Press ISBN 978-0-7432-9592-5. PMC 1245630388. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  60. ↑ Ewans, Martin, Sir. (2005). Conflict in Afghanistan : studies in asymmetric warfare. Routledge ISBN 0-203-31254-6. PMC 648145101. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  61. ↑ Ewans, Sir Martin. (2013). Afghanistan - A New History. (2nd. argitaraldia) ISBN 978-1-136-80339-0. PMC 919302992. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  62. ↑ The Haqqani History: Bin Ladin's Advocate Inside the Taliban. .
  63. ↑ Talibanistan : negotiating the borders between terror, politics and religion. Oxford University Press 2013 ISBN 0-19-989309-8. PMC 838790779. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  64. ↑ «The Haqqani History: Bin Ladin's Advocate Inside the Taliban» nsarchive2.gwu.edu (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  65. ↑ (Ingelesez) University, © Stanford; Stanford; Complaints, California 94305 Copyright. «MMP: Haqqani Network» cisac.fsi.stanford.edu (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  66. ↑ (Ingelesez) Howe, Desson. (1988-05-27). «'RAMBO III' SHOOTING, SITTING DUCKS, REDUX» Washington Post ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  67. ↑ (Ingelesez) Prorokova, Tatiana. (2019-05-01). Docu-Fictions of War: U. S. Interventionism in Film and Literature. U of Nebraska Press ISBN 978-1-4962-1444-7. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).
  68. ↑ (Ingelesez) Davidson, Christopher. (2016-10-06). Shadow Wars: The Secret Struggle for the Middle East. Simon and Schuster ISBN 978-1-78607-002-9. (Noiz kontsultatua: 2021-08-16).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zikloi_operazioa&oldid=9413491"(e)tik eskuratuta