Münster

Münster; Münster
	Hanseatic city (en)
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Ipar Renania-Westfalia
Eskualdea	Münster
Alkatea	Markus Lewe (en)
Izen ofiziala	Münster
Jatorrizko izena	Münster
Posta kodea	48143–48167
Udalerri kodea	05515000
Geografia
Koordenatuak	51°57′45″N 7°37′32″E / 51.9625°N 7.6256°E
Azalera	303.28 km²
Altuera	60 m
Mugakideak	Senden, Steinfurt (en) , Coesfeld (en) , Warendorf District (en) eta Drensteinfurt
Demografia
Biztanleria	320.946 (2022ko abenduaren 31); 3.233 (2021)
Dentsitatea	1.058,25 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	0251
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Lublin, Vinnytsia, York, Mühlhausen, Orléans, Kristiansand, Monastir (en) , Rishon LeZion, Fresno, Riazan eta Enschede
Matrikula	MS
	muenster.de

Münster Alemaniako Ipar Renania-Westfalia estatu federaleko hiri independentea da. Westfaliako iparraldean kokatzen da eta Münster eskualdeko hiriburu eta gune kultural nagusia kontsideratzen da.

Geografia eta klima aldatu

Aa ibaiaren ertzean dago, Ems ibaiarekin bat egiten duen puntutik 15 kilometro hegoaldera. Münsterländer Kiessandzug mendizerrak zeharkatzen du hiria, baina muinorik altuena den Mühlenberg-ek 96 metrotako garaiera baino ez du. Azalerari dagokionez Alemaniako metropoli eremu handienetakoa da, izan ere etxeak baxuak izateaz gain nekazal eremuak ere hirian txertaturik baitaude. Hiriak 302'89 km²-ko azalera badu ere, nekazal eremuek 156'61 km² estaltzen dute, etxeek 57'54 km², basoek 56'69 km², garraiobideek 25'73 km² eta urak 8.91 km².

Esaera zahar batek dio Entweder es regnet oder es läuten die Glocken. Und wenn beides zusammen fällt, dann ist Sonntag (Edo euria egiten du edo kanpaiek jotzen dute. Biak batera gertatzen badira igandea da). Euri asko egitearen fama du, baina batezbestekoa (urteko 758 mm) Alemania osoaren antzekoa da, hala ere aipatzekoa da egun euritsuak asko izaten direla. Batazbesteko tenperatura 9'4 °C da eta neguak suabeak dira, ez baitu normalean elurrik egiten.

Datu klimatikoak (Münster)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	3	4	8	13	18	21	22	22	19	14	8	4	13
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-2	-2	0	3	7	10	12	12	9	6	2	-1	4.6
Pilatutako prezipitazioa (mm)	65	48	60	50	64	74	67	66	63	54	71	77	758
Iturria: http://www.holidaycheck.de/klima-wetter_Muenster-ebene_oid-id_11030.html Holidaycheck webgunea

Historia aldatu

Sorrera eta garapena aldatu

793 urtean Karlomagnok Frisiako Ludger bidali zuen Münsterland kristautzera. Hasieran monasterioa sortu zuen baina inguruak zituen baldintza egokiek herriaren zabalkuntza azkarra ekarri zuten eta 803rako katedrala eraikitzen hasiak ziren. 805ean Ludger bera bihurtu zen Münsterreko lehen apezpiku. Katedrala 850an bukatu zuten eta honekin batera liburutegia, eskola eta elizaren administrazio gunea sortu ziren. 1040an Henrike III.a Münsterreko lehenengo errege bihurtu zen. Hain garrantzitsua zen hiria 1046rako Henrike III.a Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadore izendatu zutela. Hansa Ligan sartu zen 1441ean.

Münsterreko matxinada aldatu

1534 eta 1535. urteetan Münsterreko matxinada izenaz ezagutzen dena gertatu zen. Anabaptista erradikalek teokrazia komunal bat ezartzeko saiakera egin zuten. Jan Matthysen gidaritzapean txanpona ezeztatu, jabegoa elkarbanatu eta gizakien arteko berdintasuna aldarrikatu zuten, gerora "kristautasun komunista" deitu izan dena. Hiria, esku anabaptistetan egon zen 18 hilabetez, 1534ko otsailean udaletxea hartu eta Bernhard Knipperdolling alkate izendatu zenetik, 1535. urtean setio-indarrak hirian sartu ziren arte. Iraultzaile guztiak exekutatu eta hirian zehar eskegi zituzten.

Münsterreko bakea, (Gerard Terborch 1648)

Aro modernoa aldatu

Münster berehala errekuperatu zen eta 1580rako Westfaliako hiri nagusia zen berriz ere. 1648ko urtarrilaren 30ean Espainiako Erresumak eta Herbeheretar Errepublikak bertan eta Osnabrücken sinatu zuten Westfaliako bakea.

1780an Münsterreko Unibertsitatea (Westfälische Wilhelms-Universität, WWU) sortu zen. 1802an Napoleonen gerren ondoren Prusiak konkistatu zuen eta Westfaliako probintziako hiriburu ezarri zuen.

XX mendea aldatu

Münsterreko apezpikua zen Clemens August Graf von Galen 1940 urtean Nazien aurka sutsuki mintzatu zen. Bigarren Mundu Gerran hiria izugarri gotortu zen arren 1944eko bonbaketek alde zaharraren %91 eta hiri guztiaren %63a suntsitu zuten. 1945ean estatu batuarrek hartu zuten Münster. Gerra ondoren britainiarren okupazio eremuan gelditu zen eta 50. hamarkadan hiriaren alde zaharra berreraiki zen.

Ondasun nabarmenak aldatu

Münsterreko udaletxea

San Paulo katedrala (Münster) (St.-Paulus-Dom): XIII mendeko katedral erromanikoa da.
Merkatu plaza nagusia (Prinzipalmarkt): Bertan dago XIV mendeko udaletxe gotikoa (Rathaus), Westfaliako bakea sinatu zen tokia.
Münsterreko Unibertsitatea (Westfälische Wilhelms-Universität, WWU):

Ekonomia aldatu

Hiriaren ekonomia unibertsitatean eta estatu administraziotan oinarriturik dago gaur egun. Parke teknologiko aurreratua ere badu, bertan informatika, nanoteknologia eta bioteknologia enpresak daudelarik besteak beste.