Wikipedia

Bioteknologia

Bioteknologia izaki bizidunetan oinarritzen den teknologia mota da.

intsulinaren kristalak.

Bioteknologiak organismoak (mikroorganismoak, batez ere) erabiltzen ditu gizakiarentzat onuragarriak diren produktuak edo zerbitzuak eskuratzeko. Aplikazioak ditu: nekazaritzan, farmazia-industrian, elikagaien zientzietan, medikuntzan eta ingurugiroan, besteak beste.

Estreinakoz, Karl Ereky hungariar ingeniariak erabili zuen hitza, 1919an, bere Biotechnologie der Fleisch-, Fett- und Milcherzeugung im landwirtschaftlichen Grossbetriebe (Bioteknologia, nekazaritza eta abeltzaintzako ustiategi handi bateko haragi- eta esne-ekoizpena) liburuan sartu zuenean[1][2].

Bioteknologia hainbat zientziatan oinarritzen da: mikrobiologian, biokimikan, genetikan, botanikan eta ingeniaritza puruan, esaterako. Mikroorganismoak erabiltzen ditu haiengandik etekin industriala lortzeko.

Bioteknologia barruan, bi atal edo sasoi erabat ezberdin bereizten dira: Bioteknologia tradizionala edo klasikoa eta Bioteknologia modernoa.

1992ko Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren arabera, bioteknologia honela defini daiteke: «Erabilera espezifikoetarako produktuak edo prozesuak sortzeko edo aldatzeko sistema biologikoak eta organismo biziak edo horien deribatuak erabiltzen dituen aplikazio teknologiko oro»[3][4].

Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren Biosegurtasunaren Cartagenako Protokoloak[5] honela definitzen du bioteknologia modernoa:

  • Azido nukleikoko in vitro teknikak, azido desoxirribonukleiko (DNA) birkonbinazio genetiko eta azido nukleikoaren injekzio zuzena zeluletan edo organuluetan.
  • Zelulak familia taxonomikotik haratago fusionatzea, ugalketaren edo birkonbinazioaren oztopo fisiologiko naturalak gainditzea eta ugalketa eta hautaketa tradizionalean erabiltzen ez diren teknikak ez izatea.
  • Oraintsuko esperientziak erakutsi duenez, probabilitate txikiarekin lor daitezke genea aldatzeko prozesuan erreproduzitu ezin diren ausazko emaitzak. Hori dela eta, komunitate zientifikoa eskatzen ari da produktu mota horren sailkapen espezifikoarentzat eta ustezko ezusteko emaitza probable guztien segurtasuna bermatuko duen protokolo bat sortzea.

Bioteknologia tradizionala aldatu

Bioteknologia klasikoa ohituretan eta esperientzi aurre zientifikoan oinarritzen zen, elikadura arlora soilik zuzenduz. Jarduera horren adibide bat da edariak edo elikagaiak eskuratzeko (ardoa, esnekiak...) gizakiak aspalditik erabiltzen dituen tekniken multzoa: XIX. mendera arte prozedura horien atzean zegoen oinarri biokimikoa ezagutu gabe eta Pasteur-en garaitik aurrera mikrobio aukeratuak erabiliz.

Bioteknologia mota hori, beraz, mikrobioez baliatzen da (mikrobioen metabolismoaz, zehatzago esanda) onuragarriak diren produktuak eta zerbitzuak lortzeko (elikagaiak, edariak, produktu kimikoak eta farmazeutikoak, bio-intsektizidak, hondakin-uren arazketa...)

Bioteknologia modernoa aldatu

Bioteknologia modernoak XX. mendearen 80ko hamarkadan hasi zuen bere bidea, ingeniaritza genetikoarekin batera. Izan ere, bioteknologia mota honek ingeniaritza genetikoa du oinarri, geneak sartzen baititu —era artifizialean— mikrobioengan haien ezaugarriak aldatzeko, produktu interesgarri bat ekoiztu dezaten, adibidez. Bioteknologia erabiliz, esaterako, bakterioek edo legamiek giza-intsulina ekoizten dute hormona horrekiko kodetzen duten giza-geneak mikrobio horiengan txertatuz. Egun, merkaturatzen den intsulina gehiena bioteknologiaren bidez lortzen da.

Genetikoki eraldatutako organismoak sortzen ditu bioteknologia modernoak, organismo naturalen aldean onuragarriagoak direnak produktu bat ekoizteko.

Bioteknologiaren historia aldatu

Bioteknologiaren hastapenak nekazaritzaren agerpenarekin lotuta daude, duela 10.000 urte inguru. Nekazariak laster ohartu ziren posible zela uzten etekina hobetzea, landare hoberenak eta erresistenteenak aukeratuz.

Duela 8.000 urte sumertarrek eta babiloniarrek garagardoa ekoizten zutelako zantzuak ditugu. Era berean, txinatarrek gazta eta jogurta egiten zuten orain dela 6.000 urte, eta ogiaren lehen aipamenak K.a. 3.000. urte inguruan azaltzen dira Egipton. Elikagaiak eta edariak lortzeko prozesu hauetan guztietan bakterioek edo legamiek parte hartzen dute, lehengaiak hartzituz. Elikagai horiek sortzen dituzten hartzidurak kasualitatez gertatuko ziren hasieran, baina gizakiak laster ikasiko zuen prozesu horiek kontrolatzen, bere oinarri biokimikoa ezagutu ez arren.

XIX. mendea erabakiorra izan zen bioteknologiaren bilakaeran, mende horretan genetika, biokimika eta mikrobiologiaren oinarri teorikoak finkatu baitziren. Mende horren erdialdean, Gregor Mendelek herentziari buruzko lehen ikerketa zientifikoak osatu zituen, eta 1876an Louis Pasteurek frogatu zuen mikroorganismoak direla hartzidura laktiko eta alkoholikoaren eragileak.

XX. mendean, industriaren garapena eta biologiaren aurrerapenei esker, mikroorganismoak erabiltzen hasi ziren industrian. Mikroorganismoen ustiapena, gizakiarentzat interesgarriak diren substantziak eta produktuak eskuratzeko, areagotu egin zen XX. mendean zehar: 1910. urte inguruan, mikrobioen lehenengo ekarpen industriala gauzatu zen, azetona, butanola eta glizerolaren ekoizpena hasi zenean. Bioteknologiaren garapenean, XX. mendeko mugarri garrantzitsuenak, besteak beste, hauek izan dira:

Adibideak aldatu

Bioteknologiak lau industria-eremu handitan ditu aplikazioak: osasun-laguntza (medikuntza); laboreen ekoizpena eta nekazaritza; laboreen eta beste produktu ez-elikagarri (industriala) batzuen erabilera (adibidez, plastiko biodegradagarriak, landare-olioa, bioerregaiak); eta ingurumen-erabilerak.

Adibidez, bioteknologiaren aplikazio bat mikroorganismoak produktu ekologikoak fabrikatzeko erabiltzea da (adibidez, garagardoa eta esnekiak). Beste adibide bat da meatzaritzak biolixibiatuetan berezkoak diren bakterioen erabileran. Bioteknologia birziklatzeko ere erabiltzen da: hondakinak tratatzeko, industria-jarduerek kutsatutako lekuak garbitzeko (bioremediazioa), eta baita arma biologikoak ekoizteko ere.

Zenbait termino sortu dira bioteknologiaren hainbat adar identifikatzeko, adibidez:

  • Bioinformatika (urrezko bioteknologia ere deitua) diziplina arteko eremu bat da, arazo biologikoak teknika konputazionalak erabiliz jorratzen dituena eta antolaketa azkarra eta datu biologikoen analisia ahalbidetzen dituena. Eremuari, biologia konputazionala ere dei dakioke, eta honela defini daiteke: «molekulei dagokienez, biologia kontzeptualizatzea, eta, gero, teknika informatikoak aplikatzea molekula horiei lotutako informazioa ulertzeko eta antolatzeko eskala handian»[6]. Bioinformatikak funtsezko zeregina du hainbat arlotan, hala nola genomika funtzionalean, genomika estrukturalean eta proteomikan, eta funtsezko osagaia da bioteknologia eta farmazia sektorean[7].
  • Bioteknologia urdina itsasoko baliabideen ustiapenean oinarritzen da produktuak eta aplikazio industrialak sortzeko[8]. Bioteknologiaren adar hori gehien erabiltzen dena da fintze eta errekuntza industrietarako, nagusiki mikroalga fotosintetikoekin bioolioak ekoizteko[8][9].
  • Bioteknologia berdea nekazaritza prozesuei aplikatutako bioteknologia da. Adibide bat landareak mikrougalketaren bidez hautatu eta etxekotzea litzateke. Beste adibide bat da landare transgenikoak ingurune espezifikoetan haz daitezen produktu kimikoen presentzian (edo absentzian). Bioteknologia berdeak nekazaritza industrial tradizionalak baino irtenbide ekologikoagoak sortzea espero da. Horren adibidea da landare baten ingeniaritza pestizida bat adieraztea, horrela pestizidak kanpotik aplikatzeko premiari amaiera emanez. Horren adibidea Bt artoa litzateke. Hori bezalako produktu bioteknologiko berdeak azken batean ekologikoagoak diren ala ez eztabaida gai garrantzitsua da[8]. Iraultza berdearen hurrengo fasetzat hartu ohi da, eta munduko gosea desagerrarazteko plataforma gisa ikus daiteke estres biotiko eta abiotikoaren aurrean, landareekiko eta ingurumena errespetatzen duten ongarriak aplikatzeko eta bioplagizidak erabiltzeko teknologia emankorragoak eta erresistenteagoak sortzea ahalbidetuko duten teknologiak erabiliz[8]. Bestalde, bioteknologia berdearen erabilera batzuek mikroorganismoak inplikatzen dituzte hondakinak garbitu eta murrizteko[10][8].
  • Bioteknologia gorria medikuntza eta farmazia industrietan eta osasun zainketan erabiltzen den bioteknologia da[8]. Adar horretan, txertoak eta antibiotikoak, terapia birsortzaileak, organo artifizialak eta gaixotasunen diagnostiko berriak sortzen dira[8], baita hormonen, zelula amen, antigorputzen, siRNAren eta diagnostiko-proben garapena ere[8].
  • Bioteknologia zuria, bioteknologia industriala izenez ere ezaguna, prozesu industrialei aplikatutako bioteknologia da. Adibide bat da organismo bat diseinatzea produktu kimiko erabilgarri bat sortzeko. Beste adibide bat da entzimak katalizatzaile industrial gisa erabiltzea produktu kimiko baliotsuak ekoizteko edo produktu kimiko arriskutsu/kutsagarriak suntsitzeko. Bioteknologia zuriak ondasun industrialak ekoizteko erabiltzen diren prozesu tradizionalek baino baliabide gutxiago kontsumitzeko joera du[11][12].
  • Bioteknologia horia dagokio elikagaien ekoizpenean (elikagaien industria) bioteknologia erabiltzeari, adibidez, ardoa (ardogintza), gazta (gaztagintza) eta garagardoa (garagardogintza) hartzidura bidez egitean[8]. Intsektuei aplikatutako bioteknologiari erreferentzia egiteko ere erabili izan da. Horrek barne hartzen ditu bioteknologian oinarritutako ikuspegiak intsektu kaltegarriak kontrolatzeko, ikerketarako osagai aktiboak edo intsektuen geneak karakterizatzeko eta erabiltzeko edo nekazaritzan eta medikuntzan eta beste hainbat ikuspegitan aplikatzeko[13].
  • Bioteknologia grisa ingurumen-aplikazioetan aritzen da, eta biodibertsitatea mantentzean eta kutsatzaileak berriz mugitzean mugatzen da[8].
  • Bioteknologia marroia lur idorren eta basamortuen kudeaketarekin lotuta dago. Aplikazioetako bat da berrikuntzarekin, nekazaritza-tekniken sorrerarekin eta baliabideen kudeaketarekin zerikusia duten hazi indartuak sortzea eskualde idorren muturreko ingurumen-baldintzei aurre egiteko[8].
  • Bioteknologia morea zuzenbidearekin lotuta dago, bioteknologiaren inguruko gai etiko eta filosofikoekin[8].
  • Bioteknologia iluna bioterrorismoarekin edo arma biologikoekin eta biogerrarekin lotutako kolorea da, eta mikroorganismoak eta toxinak erabiltzen ditu gizakietan, abeltzaintzan eta uztetan gaixotasunak eta heriotza eragiteko[14][8].

Medikuntza aldatu

Medikuntzan, bioteknologia modernoak aplikazio asko ditu botiken aurkikuntzetan eta ekoizpen farmazeutikoan, farmakogenomikan eta proba genetikoetan (edo baheketa genetikoan). 2021ean, mundu osoko bioteknologia farmazeutikoko enpresen balio osoaren % 40 inguru Onkologian ari zen lanean, Neurologia eta Gaixotasun Arraroak beste bi aplikazio handiak izanik[15].

 
ADN txipa batzuek milioi bat odol-azterketa egin ditzakete aldi berean.

Farmakogenomika (farmakologiaren eta genomikaren konbinazioa) da konposizio-genetikoak nola eragiten duen gizabanako batek botikei ematen dien erantzunean aztertzen duen teknologia[16]. Ikertzaileek aldakuntza genetikoak zer eragin duen pazienteengan botiken erantzunetan aztertzen dute, gene-adierazpen korrelazionatuaren bidez edo nukleotido bakarreko polimorfismoen bidez, sendagai baten eraginkortasunarekin edo toxikotasunarekin[17]. Farmakogenomiaren helburua baliabide arrazionalak garatzea da, pazienteen genotipoari dagokionez farmakoterapia optimizatzeko eta ahalik eta eraginkortasun handiena bermatzeko ondorio kaltegarri minimoekin[18]. Horrelako planteamenduek medikuntza pertsonalizatuaren etorrera agintzen dute, non medikamentuak eta medikamentuen konbinazioak optimizatzen diren bakoitzaren konposizio-genetiko berezirako[19].

 
Ordenagailuz sortutako intsulina hexameroen irudia simetria hirukoitza, elkarrekin eusten duten zink ioiak eta zink lotzean parte hartzen duten histidina hondakinak nabarmentzen dira.

Bioteknologiak molekula txikiko farmako tradizionalak aurkitzen eta fabrikatzen lagundu du, baita bioteknologiaren –biofarmaziaren– ondorio diren botikak ere. Bioteknologia modernoa egungo sendagaiak erraz eta merke fabrikatzeko erabil daiteke. Genetikoki eraldatutako lehen produktuak giza gaixotasunak tratatzeko sendagaiak izan ziren. Adibide bat aipatzearren, 1978an, Genentechek intsulina sintetiko humanizatua garatu zuen bere genea Escherichia coli bakterioan txertatutako plasmido bektore batekin elkartuz. Lehenago, intsulina, diabetesa tratatzeko oso erabilia, hiltegiko animalien pankreatik (ganadua edo txerriak) ateratzen zen. Genetikoki injektatutako bakterioak gai dira giza intsulina sintetiko kantitate handiak ekoizteko kostu nahiko baxuan[20][21]. Bioteknologiak terapia berriak ere sortu ditu, hala nola terapia genetikoa. Bioteknologia oinarrizko zientzian aplikatzeak ere (adibidez, Giza Genoma Proiektuaren bidez) izugarri hobetu du biologiaren ulermena, eta, biologia normalari eta gaixotasunei buruz dugun ezagutza zientifikoa handitu den heinean, handitu egin da lehendik trata ezin zitezkeen gaixotasunak tratatzeko sendagai berriak garatzeko dugun gaitasuna ere[21].

Proba genetikoek ahultasunen diagnostiko genetikoa ahalbidetzen dute heredatutako gaixotasunentzat, eta haur baten gurasotasuna (ama eta aita genetikoa) edo, oro har, pertsona baten arbaso bat zehazteko ere erabil daitezke. Kromosomak geneen maila indibidualean aztertzeaz gain, proba genetikoek (zentzu zabalagoan) barne hartzen dituzte gaixotasun genetikoen balizko presentziarako proba biokimikoak edo desordena genetikoak garatzeko arrisku handiagoarekin lotutako geneen forma mutatzaileak. Proba genetikoek kromosomen, geneen edo proteinen aldaketak identifikatzen dituzte[22]. Gehienetan, probak erabiltzen dira heredatutako desordenekin lotutako aldaketak aurkitzeko. Proba genetiko baten emaitzek kondizio genetiko susmagarri bat baieztatu edo baztertu dezakete, edo pertsona batek gaixotasun genetiko bat garatzeko edo pasatzeko aukerak zehazten lagun dezakete. 2011tik aurrera, ehundaka proba genetiko erabiltzen ziren[23][24]. Proba genetikoek arazo etiko edo psikologikoak eragin ditzaketenez, proba genetikoek aholkularitza genetikoa izaten dute lagun.

Nekazaritza aldatu

Genetikoki eraldatutako laboreak (labore transgenikoak edo labore bioteknologikoak) nekazaritzan erabiltzen diren landareak dira, eta horien DNA ingeniaritza genetikoko teknikekin aldatua izan da. Gehienetan, espeziean berez gertatzen ez den ezaugarri berri bat sartzea da helburu nagusia. Enpresa bioteknologikoek etorkizuneko elikagaien segurtasuna lortzen lagun dezakete, hiri-nekazaritzaren elikadura eta bideragarritasuna hobetuz. Gainera, jabetza intelektualaren eskubideak babesteak sektore pribatuak agrobioteknologian inbertitzera bultzatzen du.

Elikagaien laborantzako adibideen artean, honako hauek daude: izurriteei aurre egitea[25], gaixotasunak[26], ingurumen-baldintza estresagarriak[27], tratamendu kimikoei aurre egitea (esaterako, herbizida[28] bati aurre egitea), hondamena murriztea[29] edo laborearen elikadura-profila hobetzea. Elikadurakoak ez diren laboreen adibide dira[30], besteak beste: farmazia-agenteak[31], bioerregaiak[32] eta industrialki erabilgarriak diren beste ondasun batzuk ekoiztea[33], bai eta biorremediaziorako ere[34][35].

Nekazariek teknologia transgenikoa zabalik onartu dute. 1996 eta 2011 artean, labore transgenikoekin landatutako lurren azalera osoa 94 bider handitu zen, 17.000 kilometro karratutik 1.600.000 km2-ra[36]. Munduko laborantza lurren % 10 transgenikoekin landatu ziren 2010ean[36]. 2011tik aurrera, 11 labore transgeniko desberdin landu ziren, komertzialki, 160 milioi hektarea, esaterako, 29 herrialdetan: AEB, Brasil, Argentina, India, Kanada, Txina, Paraguai, Pakistan, Hegoafrika, Uruguai, Bolivia, Australia, Filipinak, Myanmar, Burkina Faso, Mexiko eta Espainia[36].

Genetikoki eraldatutako elikagaiak beren DNAn ingeniaritza genetikoaren metodoekin aldaketa zehatzak izan dituzten organismoetatik sortutako elikagaiak dira. Teknika horiei esker, laborantza-ezaugarri berriak sartu ahal izan dira, bai eta elikagai baten egitura genetikoaren gaineko kontrol askoz handiagoa ere, lehen hazkuntza selektiboa eta mutazio-hazkuntza[37] bezalako metodoek ematen zutena baino. Elikagai transgenikoen salmenta komertziala 1994an hasi zen; Calgenek bere Flavr Savr lehen aldiz merkaturatu zuenean, tomatea bere heldutasunera heltzea atzeratu zuen[38]. Orain arte, elikagaien eraldaketa genetiko gehienak, hala nola soja, artoa, koltza eta kotoi haziaren olioa, nekazarien eskari handiko uztetan zentratu dira. Horiek patogenoei eta herbizidei aurre egiteko diseinatu dira. Ganadu transgenikoa ere garatu da esperimentalki; 2013ko azaroan ez zegoen merkatuan[39], baina, 2015ean, FDAk, ekoizpen eta kontsumo komertzialerako, lehen izokin transgenikoa onartu zuen[40].

Badago adostasun zientifiko bat[41][42][43] esaten duena gaur egun labore transgenikoetatik eratorritako elikagaiek ez dutela gizakien osasunerako ohiko elikagaiek baino arrisku handiagorik[44][45][46][47][48][49]; aitzitik, elikagai transgeniko bakoitza kasuz kasu aztertu behar da sartu aurretik[50][51][52]. Hala ere, herritarrek zientzialariek baino aukera gutxiago dute elikagai transgenikoak segurutzat hartzeko[53][54][55][56]. Elikagai transgenikoen legezko eta erregelamenduzko estatusa aldatu egiten da herrialdeka, eta nazio batzuek debekatu edo murriztu egiten dituzte, eta beste batzuek, berriz, onartzen dituzte arautze-maila oso desberdinekin[57][58][59][60].

Labore transgenikoek, gainera, onura ekologiko batzuk ematen dituzte gehiegi erabiltzen ez badira[61]. Intsektuekiko erresistenteak diren laboreek pestizida gutxiago erabiltzen dutela frogatu da, eta, beraz, pestiziden ingurumen-inpaktua murriztu egin da[62]. Hala eta guztiz ere, aurkariek hainbat arrazoirengatik egin diete aurka labore transgenikoei: besteak beste, ingurumenarekiko kezkengatik, labore transgenikoetatik ekoitzitako elikagaiak seguruak ote diren, munduko elikadura-premiei aurre egiteko labore transgenikoak behar ote diren eta organismo horiek jabetza intelektualaren legearen mende egoteak sortzen dituen kezka ekonomikoengatik.

Bioteknologiak hainbat aplikazio ditu elikagaien segurtasunaren eremuan. Golden arroza laboreak, esaterako, nutrizio-eduki handiagoa izateko diseinatuta dira. Nekazaritzako bioteknologia mota bat ez bada ere, txertoek lagun dezakete animalien nekazaritzan aurkitzen diren gaixotasunak prebenitzen. Gainera, nekazaritzako bioteknologiak hazkuntza-prozesuak bizkortu ditzake emaitza azkarragoak lortzeko eta elikagai kopuru handiagoak eskaintzeko[63]. Zerealen biofortifikazio transgenikoa metodo esperantzagarritzat hartu da Indian eta beste herrialde batzuetan, desnutrizioari aurre egiteko[64].

Industria aldatu

Bioteknologia industriala (batez ere Europan, bioteknologia zuria esaten zaio) helburu industrialetarako erabiltzen da, baita hartzidura industrialerako ere. Bere baitan hartzen du Zelulak (mikroorganismoak) edo zelulen osagaiak (entzimak) erabiltzea produktu kimikoak, elikagaiak eta pentsuak, detergenteak, papera eta mamia, ehunak eta bioerregaiak bezalako sektoreetan industrialki erabilgarriak diren produktuak sortzeko[65]. Azken hamarkadetan, aurrerapen handiak egin dira genetikoki eraldatutako organismoen (GEO) sorreran industria-bioteknologiaren aplikazioen aniztasuna eta bideragarritasun ekonomikoa indartzeko. Lehengai berriztagarriak hainbat produktu kimiko eta erregai ekoizteko erabiltzean, bioteknologia industrialak aurrera egiten du berotegi-efektuko gasen emisioa murrizteko eta oinarri petrokimikoa duen ekonomia batetik aldentzeko[66].

Biologia sintetikoa bioteknologia industrialaren funtsezko ardatzetako bat da manufaktura-sektoreari egiten dion ekarpen finantzario eta iraunkorragatik. Bioteknologiak eta biologia sintetikoak berebiziko garrantzia dute produktu errentagarriak sortzeko, naturarekiko atseginak diren ezaugarriak dituztenak eta ekoizpena ez fosiletan oinarritutakoa[67]. Biologia sintetikoa Escherichia coli izeneko mikroorganismoen ereduetan erabil daiteke, genoma editatzeko tresnen bidez, biooinarrian dauden produktuak ekoizteko gaitasuna handitzeko, hala nola medikamentuen bioprodukzioa eta bioerregaiak[68]. Adibidez, partzuergo bateko Escherichia coli eta Saccharomyces cerevisiae mikrobio industrial gisa erabil daitezke taxol agente kimioterapeuten aitzindariak ekoizteko, ingeniaritza metabolikoa kokultibo ikuspegi batean aplikatuz bi mikrobioen onurak ustiatzeko[69].

Biologia sintetikoak industria-bioteknologian dituen aplikazioen beste adibide bat Escherichia coliren bide metabolikoen berringeniaritza da, CRISPR eta CRISPRi sistemen bidez, 1,4 butanediol izeneko produktu kimiko bat ekoizteko, zuntza fabrikatzeko erabiltzen dena. 1,4 butanediol sortzeko, autoreek Escherichia coliren araudi metabolikoa aldatzen dute CRISPRren bidez, gltA genean mutazio puntuala eragiteko gene tristearen galtzea eta sei geneen kolpea (cat1, sucD, 4hbd, cat2, bld eta bdh). CRISPRi sistemak, berriz, 1,4 butanediolaren biosintesi-bidean eragina duten hiru geneak (gabD, ybgC eta TESb) botatzen zituen. Ondorioz, butanediol 1,4ren errendimendua nabarmen igo zen 0,9tik 1,8 g/l-ra[70].

Ingurumena aldatu

Ingurumen-bioteknologiak hainbat diziplina hartzen ditu bere baitan, eta horiek funtsezkoak dira ingurumen-hondakinak murrizteko eta ingurumenaren aldetik seguruak diren prozesuak eskaintzeko, hala nola bioiragazketa eta biodegradagarritasuna[71][72]. Bioteknologiek eragina izan dezakete ingurumenean, bai modu positiboan, bai negatiboan. Vallerok eta beste batzuek argudiatu izan dute bioteknologia onuragarriaren (adibidez, biorremediazioa petrolio-isuria edo ihes kimiko arriskutsua garbitzean datza) eta enpresa bioteknologikoen ondorio kaltegarrien (adibidez, organismo transgenikoen material genetikoaren fluxua andui basatietara zabaltzea) arteko aldea aplikazio eta inplikazio gisa ikus daitekeela, hurrenez hurren[73]. Ingurumen-hondakinak garbitzea ingurumen-bioteknologiaren aplikazioaren adibide bat da; bioaniztasuna galtzea edo mikrobio kaltegarri bati eustea, berriz, bioteknologiaren ingurumen-inplikazioen adibide dira.

Araupetzea aldatu

Ingeniaritza genetikoaren araupetzea da: gobernuek ingeniaritza genetikoaren teknologia erabiltzearekin eta genetikoki eraldatutako organismoak (genetikoki eraldatutako laboreak eta arrain transgenikoak barne) garatu eta askatzearekin lotutako arriskuak ebaluatzeko eta kudeatzeko hartutako planteamenduei buruzkoa. Transgenikoen araupetzean, aldeak daude herrialdeen artean, eta AEBren eta Europaren artean gertatzen dira desberdintasun nabarmenenetako batzuk[74]. Araudia, herrialde jakin batean, aldatu egiten da ingeniaritza genetikoko produktuen erabileraren arabera. Adibidez, elikagaietarako ez den labore bat ez dute berrikusten elikagaien segurtasunaz arduratzen diren agintariek[75]. Europar Batasunak bereizi egiten ditu EBren barruko laborantzarako onarpena eta inportaziorako eta prozesamendurako onarpena. EBn transgeniko gutxi batzuk landatzea onartu den bitartean, transgeniko kopuru bat onartu da inportatzeko eta prozesatzeko[76]. Transgenikoen laborantzak transgenikoen eta transgenikoak ez diren laboreen arteko bizikidetzari buruzko eztabaida piztu du. Elkarbizitza-araudiaren arabera, labore transgenikoak landatzeko pizgarriak desberdinak dira[77].

Ikasten aldatu

1988an, Estatu Batuetako Kongresuak bultzatuta, Medikuntza Orokorreko Zientzien Institutu Nazionalak (National Institute of Health) (NIGMS) bioteknologiako prestakuntzarako finantzaketa-mekanismo bat ezarri zuen. Unibertsitate nazionalak lehian ari dira Bioteknologiako Prestakuntza Programak (BTP) ezartzeko. Aplikazio arrakastatsu bakoitza bost urterako finantzatzen da, eta, berriro, lehiaz berritu behar da. Graduondoko ikasleak, aldi berean, BTP batean onartuak izateko lehiatzen dira; onartuak badira, bi edo hiru urterako, ordaina, matrikula eta mediku-aseguruaren laguntza aurreikusten dira, doktorego-tesia egiten ari diren bitartean. Hemeretzi erakundek eskaintzen dute NIGMSren laguntza[78]. Bioteknologiako prestakuntza ere eskaintzen da graduondokoetan eta unibertsitate komunitarioetan.

Mikrobioen erabilera industrian aldatu

Bioteknologiaren aplikazioak mikrobioak erabiliz oso anitzak dira. Batzuk aipatzearren, hauek aipa daitezke[79]:

Industri-hartzitzaileetan edo bioerreaktoreetan produktu hauek lortzeaz gain, bioteknologia mikrobioez baliatzen da beste prozesu batzuetan:

Eragiten dion arloaren arabera, bioteknologia horrela sailka daiteke:

  • Bioteknologia gorria: farmazia eta medikuntza arloan aplikatzen dena (antibiotiko, txerto eta hormonen ekoizpena, antigorputz monoklonalak, terapia genetikoa...)
  • Bioteknologia zuria: industria arloari dagokiona
  • Bioteknologia berdea: nekazaritzan aplikazioak dituena (landare transgenikoak, biointsektizidak...)
  • Bioteknologia urdina: ur-ingurumenei eragiten diena

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Fári, M. G. y Kralovánszky, U. P. (2006) The founding father of biotechnology: Károly (Karl) Ereky. Orsós Ottó Laboratory, University of Debrecen, Centre of Agricultural Sciences, Department of Vegetable. International Journal of Horticultural Science-n argitaratua. 2008-01-15ean begiratua.
  2. ↑ [https://web.archive.org/web/20080112010450/http://usinfo.state.gov/journals/ites/0903/ijes/timeline.htm «"CRONOLOGIA DE LA BIOTECNOLOGIA VEGETAL" - "BIOTECNOLOGIA AGRICOLA" - Perspectivas Econ�micas - Departamento de Estado de Estados Unidos - septiembre de 2003»] web.archive.org 2008-01-12 (Noiz kontsultatua: 2023-04-18).
  3. ↑ Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren 2. artikulua. 2012-07-04an artxibatua Wayback Machinen. Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren Idazkaritza. Río de Janeiro, 1992
  4. ↑ «Agricultural Biotechnologies: Página de presentación de la Biotecnología» www.fao.org (Noiz kontsultatua: 2023-04-18).
  5. ↑ Protocolo de Cartagena sobre Seguridad de la Biotecnología del Convenio sobre la Diversidad Biológica Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren Idazkaritza. Montreal, 2000
  6. ↑ Gerstein, M. "Bioinformatics Introduction 2007-06-16an artxibatua Wayback Machinen." Yale University. 2007-05-08an begiratua
  7. ↑ Siam, R. (2009). Biotechnology Research and Development in Academia: providing the foundation for Egypt's Biotechnology spectrum of colors. Sixteenth Annual American University in Cairo Research Conference, American University in Cairo, Cairo, Egypt. BMC Proceedings, 31–35
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Kafarski, P. (2012). Rainbow Code of Biotechnology 2019-02-14an artxibatua, Wayback Machinen. CHEMIK. Wroclaw University
  9. ↑ Biotech: true colours. (2009). TCE: The Chemical Engineer, (816), 26–31.
  10. ↑ Aldridge, S. (2009). The four colours of biotechnology: the biotechnology sector is occasionally described as a rainbow, with each sub sector having its own colour. But what do the different colours of biotechnology have to offer the pharmaceutical industry. Pharmaceutical Technology Europe, (1). 12
  11. ↑ (Ingelesez) Frazzetto, Giovanni. (2003-09). «White biotechnology: The application of biotechnology to industrial production holds many promises for sustainable development, but many products still have to pass the test of economic viability» EMBO reports 4 (9): 835–837.  doi:10.1038/sj.embor.embor928. ISSN 1469-221X. PMID 12949582. PMC PMC1326365. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  12. ↑ Frazzetto, G. (2003). White biotechnology 2018-11-11n artxibatua Wayback Machinen. 2017-03-21, EMBOpress Sitio
  13. ↑ (Ingelesez) Yellow Biotechnology I.  doi:10.1007/978-3-642-39863-6. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  14. ↑ Edgar, J.D. (2004). The Colours of Biotechnology: Science, Development and Humankind. Electronic Journal of Biotechnology, (3), 01
  15. ↑ "Top Global Pharmaceutical Company Report" (PDF). The Pharma 1000. November 2021. Retrieved December 29, 2022
  16. ↑ Ermak G. (2013) Modern Science & Future Medicine (second edition)
  17. ↑ (Ingelesez) Wang, Liewei. (2010-01). «Pharmacogenomics: a systems approach» WIREs Systems Biology and Medicine 2 (1): 3–22.  doi:10.1002/wsbm.42. ISSN 1939-5094. PMID 20836007. PMC PMC3894835. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  18. ↑ Becquemont, Laurent. (2009-06-01). «Pharmacogenomics of adverse drug reactions: practical applications and perspectives» Pharmacogenomics 10 (6): 961–969.  doi:10.2217/pgs.09.37. ISSN 1462-2416. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  19. ↑ "Guidance for Industry Pharmacogenomic Data Submissions" (PDF). U.S. Food and Drug Administration. 2005 Martxoa. (PDF) originaletik artxibatua 202210-09an, 2008-08-27an begiratua.
  20. ↑ Bains, William. (1990). Genetic engineering for almost everybody. London : Penguin Books ; New York, N.Y. : Viking Penguin ISBN 978-0-14-013501-5. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  21. ↑ a b (Ingelesez) Feldbaum, Carl. (2002-02-08). «Some History Should Be Repeated» Science 295 (5557): 975–975.  doi:10.1126/science.1069614. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  22. ↑ «What is genetic testing? - Genetics Home Reference» web.archive.org 2006-05-29 (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  23. ↑ «Genetic Testing» medlineplus.gov (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  24. ↑ «EuroGentest - Definitions of Genetic Testing (Jorge Sequeiros and Bárbara Guimarães)» web.archive.org 2009-02-04 (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  25. ↑ «Lawrence Journal-World - Google News Archive Search» news.google.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  26. ↑ National Academy of Sciences (2001). Transgenic Plants and World Agriculture. Washington: National Academy Press.
  27. ↑ Paarlburg R (January 2011). "Drought Tolerant GMO Maize in Africa, Anticipating Regulatory Hurdles" (PDF). International Life Sciences Institute. Archived from the original (PDF) on December 22, 2014. Retrieved April 25, 2011.
  28. ↑ Carpenter J. & Gianessi L. (1999). Herbicide tolerant soybeans: Why growers are adopting Roundup Ready varieties 2012-11-19an artxibatua Wayback Machinen. AgBioForum, 2(2), 65–72.
  29. ↑ (Ingelesez) Haroldsen, V.; Paulino, G.; Chi-ham, C.; Bennett, A.. (2012-04-01). «Research and adoption of biotechnology strategies could improve California fruit and nut crops» California Agriculture 66 (2): 62–69.  doi:10.3733/ca.v066n02p62. ISSN 0008-0845. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  30. ↑ About Golden Rice 2012-11-02an artxibatua Wayback Machinen. Irri.org. 2013-03-20an begiratua.
  31. ↑ Gali Weinreb and Koby Yeshayahou for Globes May 2, 2012. FDA approves Protalix Gaucher treatment 2013-05-29an artxibatua Wayback Machinen
  32. ↑ (Ingelesez) Carrington, Damian. (2012-01-19). «GM microbe breakthrough paves way for large-scale seaweed farming for biofuels» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  33. ↑ (Ingelesez) van Beilen, Jan B.; Poirier, Yves. (2008-05). «Production of renewable polymers from crop plants» The Plant Journal 54 (4): 684–701.  doi:10.1111/j.1365-313X.2008.03431.x. ISSN 0960-7412. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  34. ↑ Strange, Amy (2011-09-20) Scientists engineer plants to eat toxic pollution The Irish Times. 2011-09-20an begiratua
  35. ↑ Microbial biodegradation : genomics and molecular biology. Norfolk, U.K. : Caister Academic Press 2008 ISBN 978-1-904455-17-2. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  36. ↑ a b c James C (2011). "ISAAA Brief 43, Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2011". ISAAA Briefs. Ithaca, New York: International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA). Retrieved June 2, 2012
  37. ↑ GM Science Review First Report 2013-10-16an artxibatua Wayback Machinen, Prepared by the UK GM Science Review panel (July 2003). Chairman Professor Sir David King, Chief Scientific Advisor to the UK Government, P 9
  38. ↑ James C (1996). "Global Review of the Field Testing and Commercialization of Transgenic Plants: 1986 to 1995" (PDF). The International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications. Archived (PDF) from the original on October 9, 2022. Retrieved July 17, 2010.
  39. ↑ "Consumer Q&A". Fda.gov. March 6, 2009. Retrieved December 29, 2012.
  40. ↑ (Ingelesez) Medicine, Center for Veterinary. (2023-03-07). «AquAdvantage Salmon» FDA (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  41. ↑ Nicolia, Alessandro; Manzo, Alberto; Veronesi, Fabio; Rosellini, Daniele (2013). "An overview of the last 10 years of genetically engineered crop safety research" (PDF). Critical Reviews in Biotechnology. 34 (1): 77–88. doi:10.3109/07388551.2013.823595 . PMID 24041244. S2CID 9836802. Archived (PDF) 2022ko urriaren 9an. Literatura zientifikoa berrikusi dugu GE Laborantza Segurtasunari buruzko azken 10 urteetan, GE landareak mundu osoan oso landu zirenean, eta ikerketa zientifikoa egin baitzuen ondorioztatu dezakegu Orain arte ez du GM laboreen erabilerarekin zuzenean lotutako arriskurik antzeman. Biodibertsitateari eta GE janari/elikagaien kontsumoari buruzko literaturak, batzuetan, animaziozko eztabaida sortu du diseinu esperimentalen egokitasunari dagokionez, metodo estatistikoen edo datuen irisgarritasun publikoa aukeratzeko. Eztabaida horrelakoak, komunitate zientifikoak berrikusteko prozesu natural positiboa eta zati bat izan arren, maiz hedabideek desitxuratu egin dute eta askotan politikoki eta modu desegokian erabiltzen dira GE laboreen aurkako kanpainetan.
  42. ↑ "State of Food and Agriculture 2003–2004. Agricultural Biotechnology: Meeting the Needs of the Poor. Health and environmental impacts of transgenic crops". Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundea. 2019ko abuztuaren 30a berreskuratua. Gaur egun, eskuragarri dauden labore transgenikoak eta haiek eratorritako elikagaiak jateko seguruak izan dira eta segurtasuna probatzeko erabilitako metodoak egokiak direla uste da. Ondorio hauek ICSUk (2003) inkestatutako froga zientifikoen adostasuna adierazten dute eta Osasunaren Mundu Erakundearen iritziekin bat datoz (2002an). Elikagai horiek gizakiaren osasunerako arriskuak areagotu dira, hainbat agintari arautzailetan (Elkarri, Argentina, Brasil, Txina, Txina, Erresuma Batua eta Estatu Batuak) beren elikagaien segurtasun prozedura nazionalak (ICSU) erabiliz. Orain arte ez da egiaztapenik gabeko efektu toxikoak edo elikadurarik gabeko efektuak, genetikoki eratorritako laboreetatik eratorritako elikagaien kontsumoa munduko edozein lekutan aurkitu dira (GM Science Review Panel). Milioi pertsona askok GM landareetatik eratorritako elikagaiak kontsumitu dituzte, batez ere artoa, soja eta olio-bortxaketa - ikusitako eraginik gabe (ICSU)".
  43. ↑ Ronald, Pamela (May 1, 2011). "Plant Genetics, Sustainable Agriculture and Global Food Security". Genetics. 188 (1): 11–20. doi:10.1534/genetics.111.128553. PMC 3120150 PMID 21546547 "Adostasun zientifiko zabala dago, gaur egun merkatuan dauden genetikoki diseinatutako laboreak seguruak direla. 14 urteko laborantza eta 2. bilioi hektarea landatu ondoren, osasun-efektu kaltegarririk ez da, genetikoki ingeniaritzako laboreak merkaturatzea (nekazaritza eta baliabide naturalak), landare transgenikoen merkaturatzearekin lotutako ingurumen-inpaktuen inguruko batzordea, ikerketa nazionala Kontseilua eta Dibisioa Lurrean eta Bizitza Ikasketen 2002an). Bai AEBetako Ikerketa Kontseilu Nazionala eta Ikerketa Zentro Bateratua (Europar Batasuneko ikerketa zientifiko eta teknikoko laborategian eta Europako Batzordearen zati bat) ondorioztatu dute genetikoki diseinatutako laborantzaren elikagaien segurtasunari modu egokian jorratzen dien ezagutza-organo integrala dagoela (Giza Osasunean eta 2004ko Ikerketa Kontseilu Nazionalaren inguruko genetikoki diseinatutako elikagaien nahigabeko efektuak identifikatu eta ebaluatzea; Europako Batzordearen Ikerketa Zentroa 2008). Azken txosten hauek eta berrienak dira, ingeniaritza genetikoaren eta ohiko hazkuntzaren prozesuak ez direla desberdinak gizakiaren osasunari eta ingurumenarekiko nahi gabeko ondorioei dagokienez (Europako Batzordea Ikerketa eta Berrikuntzarako Zuzendaritza Nagusia 2010)".
  44. ↑ Baina ikusi ere: Domingo, José L.; Bordonaba, Jordi Giné (2011). "A literature review on the safety assessment of genetically modified plants" (PDF). Environment International. 37 (4): 734–742. doi:10.1016/j.envint.2011.01.003. PMID 21296423. (PDF) 2022ko urriaren 9an, jatorrizkoa, hau da, GM landareen segurtasun ebaluazioan oinarritutako azterlan kopurua mugatua da oraindik. Hala ere, garrantzitsua da lehen aldiz, iradokitzen duten ikerketa-taldeen arabera, ikasketen arabera, GM produktuen (batez ere artoa eta soja) askotarikoak direla iradokitzen duten ikerketa-taldeen kopuruan. dagozkien ohiko GM landare gisa, eta oraindik kezka larriak izan zirenak, behatu ziren. Gainera, aipatzekoa da GMko elikagaiak ohiko hazkuntzaren arabera lortutakoak diren bezala, nutrizio eta seguruak direla frogatzen duten azterlan gehienak, Bioteknologiako Enpresek edo Bazkideek ere egin baitute, GM landare hauek merkaturatzeaz gain. Nolanahi ere, horrek aurrerapen nabarmena adierazten du azken urteetan argitaratutako azterketa faltarekin alderatuta, enpresa horiek aldizkari zientifikoetan argitaratutako ikasketen faltarekin alderatuta. Krimsky, Sheldon (2015). "An Illusory Consensus behind GMO Health Assessment". Science, Technology, & Human Values. 40 (6): 883–914. doi:10.1177/0162243915598381. S2CID 40855100. Zientzialari errespetatuen testigantzekin hasi nuen artikulu hau, hau da, ez dagoela eztabaida zientifikorik transgenikoek osasunean dituzten ondorioen inguruan. Literatura zientifikoari buruzko nire ikerketak beste istorio bat kontatzen du. Eta kontrastean, Panchin, Alexandro Y; Tuzhikov, Alexandro I. (2016ko urtarrilaren 14an). "Argitaratutako ikerketa transgenikoek ez dute kalte zantzurik aurkitzen konparazio askotarako zuzentzen direnean". Kritika kritikoak bioteknologian. 37 (2): 213 – 217. doi:10.3109/07388551.2015.1130684. ISSN 0738-8551. PMID 26767435. S2CID 11786594. Hemen, erakusten dugu zenbait artikuluk eragin handia eta negatiboa izan dutela uzta transgenikoei buruzko iritzi publikoan, eta ekintza politikoak ere eragin dituztela, hala nola transgenikoen enbargoa, eta akats komunak partekatzen dituztela datuen ebaluazio estatistikoan. Akats horiek zenbatuta, ondorioztatzen dugu artikulu horietan aurkeztutako datuek ez dutela transgenikoen kalteen funtsezko ebidentziarik ematen. Aurkeztutako artikuluek Gmosek kalte posibleak izan ditzakeen garrantzia jaso zuen. Hala ere, erreklamazioak izan arren, aztertzen diren GMOen baliokidetasun handiaren eta gabeziaren frogak ahultzen zituzten. Azpimarratzen dugu 1783 baino gehiagorekin GMOei buruzko artikuluak azken 10 urteetan argitaratutakoak. Horietako batzuek GMO eta ohiko laboreen arteko desberdintasunak izan behar zituztela azpimarratu behar da, nahiz eta ezberdintasunak errealitatean existitzen diren, eta Yang, Y.T.; Chen, B. (2016). "Governing GMOs in the USA: science, law and public health". Journal of the Science of Food and Agriculture. 96 (4): 1851–1855. doi:10.1002/jsfa.7523. PMID 26536836. Beraz, ez da harritzekoa etiketak eskatzeko eta transgenikoak debekatzeko ahaleginak gero eta arazo politiko handiagoa izatea AEBetan (Domingo eta Bordonaba aipatuz, 2011). Oro har, adostasun zientifiko zabal batek dio gaur egun merkaturatzen diren elikagai transgenikoek ez dutela ohiko elikagaiek baino arrisku handiagorik... Zientzia eta Medikuntzako Estatuko eta nazioarteko elkarte nagusiek adierazi dute gaur arte ez dela jakinarazi edo egiaztatu giza osasunaren kontrako ondoriorik, genetikoki eraldatutako elikagaiekin zerikusia duenik. Hainbat kezka gorabehera, gaur egun, Zientziaren Aurrerapenerako Ameriketako Elkartea, Osasunaren Mundu Erakundea eta nazioarteko zientzia erakunde independente asko bat datoz transgenikoak beste elikagai batzuk bezain seguruak direla esatean. Ohiko hazkuntza-teknikekin alderatuta, ingeniaritza genetikoa askoz zehatzagoa da eta, kasu gehienetan, ustekabeko emaitza sortzeko aukera gutxiago.
  45. ↑ "Statement by the AAAS Board of Directors On Labeling of Genetically Modified Foods" (PDF). American Association for the Advancement of Science. (PDF) 2012-10-20an artxibatua originaletik 2022-10-09an. 2019-08-30ean begiratua. "EBk, esaterako, 300 milioi euro baino gehiago inbertitu ditu transgenikoen biosegurtasunari buruzko ikerketan. Bere azken txostenak zera dio: "130 ikerketa-proiektu baino gehiagoren ahaleginetatik atera behar den ondorio nagusia, 25 urte baino gehiagoko ikerketetan eta 500 ikerketa-talde independente baino gehiagok parte hartzen dutenak, hauxe da: bioteknologia, eta bereziki transgenikoena, ez dira berez landareak hazteko ohiko teknologiak baino arriskutsuagoak". Osasunaren Mundu Erakundeak, Amerikako Mediku Elkarteak, AEBko Zientzien Akademia Nazionalak, Britainia Handiko Errege Elkarteak eta frogak aztertu dituzten beste erakunde errespetatu guztiek ondorio bera atera dute: transgenikoen laboreetatik eratorritako osagaiak dituzten elikagaiak kontsumitzea ez da arrisku handiagoa. landareak hobetzeko teknika konbentzionalekin aldatutako labore-landareetako osagaiak dituzten elikagai berdinak kontsumitzea baino". Pinholster, Ginger (October 25, 2012). "AAAS Board of Directors: Legally Mandating GM Food Labels Could "Mislead and Falsely Alarm Consumers"" (PDF). American Association for the Advancement of Science. Archived (PDF) from the original on October 9, 2022. Retrieved August 30, 2019.
  46. ↑ Directorate-General for Research and Innovation (European Commission). (2010). A decade of EU-funded GMO research (2001-2010). Publications Office of the European Union  doi:10.2777/97784. ISBN 978-92-79-16344-9. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  47. ↑ "AMA Report on Genetically Modified Crops and Foods". American Medical Association. January 2001. Retrieved August 30, 2019 – via International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications "REPORT 2 OF THE COUNCIL ON SCIENCE AND PUBLIC HEALTH (A-12): Labeling of Bioengineered Foods" (PDF). American Medical Association. 2012. Archived from the original (PDF) on September 7, 2012. Retrieved August 30, 2019.
  48. ↑ "Restrictions on Genetically Modified Organisms: United States. Public and Scholarly Opinion". Kongresuko Liburutegia. 2015eko ekainaren 30a. 2019ko abuztuaren 30ean berreskuratua. AEBko hainbat erakunde zientifikok azterketak edo adierazpenak egin dituzte transgenikoen segurtasunari buruz, eta adieraziz ez dago frogarik transgenikoek ohiko hazitako produktuekin alderatuta segurtasun arrisku berezia dutenik. Horien artean daude National Research Council, American Association for the Advancement of Science eta American Medical Association. AEBn transgenikoen aurka dauden taldeen artean ingurumen-erakunde batzuk, nekazaritza ekologikoko erakundeak eta kontsumitzaileen erakundeak daude. Lege akademiko kopuru handi batek kritikatu du AEBk GMOk arautzeko duten ikuspegia.
  49. ↑ National Academies Of Sciences, Engineering; Division on Earth Life Studies; Board on Agriculture Natural Resources; Committee on Genetically Engineered Crops: Past Experience Future Prospects (2016). Genetically Engineered Crops: Experiences and Prospects. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (US). p. 149. doi:10.17226/23395. ISBN 978-0-309-43738-7. PMID 28230933. 2019ko abuztuaren 30ean berreskuratua. GE laborantzatik eratorritako elikagaiek giza osasunean izan ditzaketen ustezko ondorio kaltegarriei buruzko aurkikuntza orokorra: Gaur egun merkaturatutako GEren eta GEtik kanpoko elikagaien arteko konparazioen azterketa zehatza oinarri hartuta, analisi konposatuetan, animalien toxikotasun akutuaren eta kronikoaren testetan, GE elikatutako abereen osasunari buruzko epe luzeko datuetan eta giza datu epidemiologikoetan, batzordeak ez zuen aurkitu GEtik kanpoko elikagaiek giza osasunerako duten arrisku handiagoa dakarren alderik.
  50. ↑ "Frequently asked questions on genetically modified foods". Munduko Osasun Erakundea. 2019ko abuztuaren 30ean berreskuratua. Organismo GM ezberdinek gene desberdinak barne hartzen dituzte modu ezberdinetan txertatuta. Horrek esan nahi du GM elikagai indibidualak eta haien segurtasuna kasuan-kasuan ebaluatu behar direla eta ezin dela elikagai transgeniko guztien segurtasunari buruzko adierazpen orokorrak egin. Gaur egun nazioarteko merkatuan eskuragarri dauden GM elikagaiek segurtasun-ebaluazioak gainditu dituzte eta ez dago arriskurik gizakien osasunerako. Horrez gain, ez da gizakien osasunean inolako eraginik frogatu onartutako herrialdeetako biztanleria orokorrak horrelako elikagaiak kontsumitzearen ondorioz. Segurtasun-ebaluazioak Codex Alimentarius printzipioetan oinarritutako etengabeko aplikazioak eta, hala badagokio, merkatuaren ondorengo jarraipen egokiak izan beharko lukete oinarri transgenikoen elikagaien segurtasuna bermatzeko.
  51. ↑ Haslberger, Alexander G. (2003). "Codex guidelines for GM foods include the analysis of unintended effects". Nature Biotechnology. 21 (7): 739–741. doi:10.1038/nbt0703-739. PMID 12833088. S2CID 2533628. Printzipio hauek merkatuaren aurreko kasuan kasuko ebaluazioa agintzen dute, zuzeneko eta nahi gabeko ondorioen ebaluazioa barne hartzen duena.
  52. ↑ Some medical organizations, including the British Medical Association, advocate further caution based upon the precautionary principle: "Genetically modified foods and health: a second interim statement" (PDF). Britainiar Mediku Elkartea. 2004ko martxoa. Jatorrizkotik 2022ko urriaren 9an artxibatuta (PDF). 2019ko abuztuaren 30ean berreskuratua. Gure ustez, GM elikagaiek osasunean eragin kaltegarriak izan ditzaketen ahalmena oso txikia da, eta adierazitako kezka asko indar berarekin aplikatzen dira. ohiko eratorritako elikagaiak. Hala ere, segurtasun-kezkak ezin dira, oraindik, erabat baztertu gaur egun dagoen informazioaren arabera. Onura eta arriskuen arteko oreka optimizatu nahi denean, zuhurtziaz erratea eta, batez ere, ezagutza eta esperientzia metatuz ikastea. Aldaketa genetikoa bezalako edozein teknologia berri aztertu behar da giza osasunerako eta ingurumenerako izan daitezkeen onura eta arriskuak ikusteko. Elikagai berri guztiekin bezala, elikagai transgenikoen inguruko segurtasun-ebaluazioak kasuan-kasuan egin behar dira. GM epaimahaiaren proiektuko kideei aldaketa genetikoaren hainbat alderdiren berri eman zitzaien, gaietan aditu ospetsuen talde ezberdin batek. GM epaimahaiak ondorioztatu zuen gaur egun dauden elikagai transgenikoen salmenta gelditu egin behar dela eta GM laboreen hazkuntza komertzialaren moratoria jarraitu behar dela. Ondorio hauek zuhurtzia-printzipioan eta edozein onuraren frogarik ezean oinarritzen ziren. Epaimahaiak kezka agertu du transgenikoen laboreek nekazaritzan, ingurumenean, elikagaien segurtasunean eta osasunean izan ditzakeen beste ondorio batzuen inguruan. Royal Society-ren berrikuspenak (2002) ondorioztatu zuen landare transgenikoen DNA birikoaren sekuentzia espezifikoak erabiltzearekin lotutako arriskuak arbuiagarriak direla eta elikagaien laboreetan alergeno potentzialak sartzerakoan zuhurtzia eskatu arren, frogarik ez dagoela azpimarratu zuen. komertzialki eskuragarri dauden GM elikagaiek manifestazio alergiko klinikoak eragiten dituzte. BMAk uste du ez dagoela froga sendorik GM elikagaiak seguruak ez direla frogatzeko, baina ikerketa eta zaintza gehiago egiteko deialdia onartzen dugu, segurtasunaren eta onuraren froga sinesgarriak emateko.
  53. ↑ Funk, Cary; Rainie, Lee (January 29, 2015). "Public and Scientists' Views on Science and Society". Pew Research Center. Retrieved August 30, 2019. Publikoaren eta AAASko zientzialarien arteko desberdintasun handienak genetikoki eraldatutako (GM) elikagaiak jatearen segurtasunari buruzko sinesmenetan aurkitzen dira. Ia hamarretik bederatzik (% 88) zientzialariek diote orokorrean segurua dela elikagai transgenikoen jatea publiko orokorraren % 37aren aldean, ehuneko 51 puntuko aldea
  54. ↑ (Ingelesez) Marris, Claire. (2001-07). «Public views on GMOs: deconstructing the myths: Stakeholders in the GMO debate often describe public opinion as irrational. But do they really understand the public?» EMBO reports 2 (7): 545–548.  doi:10.1093/embo-reports/kve142. ISSN 1469-221X. PMID 11463731. PMC PMC1083956. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  55. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2017-05-25 (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  56. ↑ (Ingelesez) Scott, Sydney E.; Inbar, Yoel; Rozin, Paul. (2016-05). «Evidence for Absolute Moral Opposition to Genetically Modified Food in the United States» Perspectives on Psychological Science 11 (3): 315–324.  doi:10.1177/1745691615621275. ISSN 1745-6916. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  57. ↑ «About this Collection | Legal Reports (Publications of the Law Library of Congress) | Digital Collections | Library of Congress» Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  58. ↑ «FDA and Regulation of GMOs» web.archive.org 2018-06-21 (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  59. ↑ (Ingelesez) «Over Half of E.U. Countries Are Opting Out of GMOs» Time 2015-10-03 (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  60. ↑ Lynch, Diahanna; Vogel, David (April 5, 2001). "The Regulation of GMOs in Europe and the United States: A Case-Study of Contemporary European Regulatory Politics". Council on Foreign Relations. Retrieved August 30, 2019.
  61. ↑ (Ingelesez) Pollack, Andrew. (2010-04-13). «Study Says Overuse Threatens Gains From Modified Crops» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  62. ↑ Brookes, Graham; Barfoot, Peter. (2017-07-03). «Farm income and production impacts of using GM crop technology 1996–2015» GM Crops & Food 8 (3): 156–193.  doi:10.1080/21645698.2017.1317919. ISSN 2164-5698. PMID 28481684. PMC PMC5617554. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  63. ↑ (Ingelesez) Sairam, R. V.; Prakash, C. S.. (2005-07-01). «OBPC Symposium: maize 2004 & beyond—Can agricultural biotechnology contribute to global food security?» In Vitro Cellular & Developmental Biology - Plant 41 (4): 424–430.  doi:10.1079/IVP2005663. ISSN 1475-2689. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  64. ↑ (Ingelesez) Kumar, Pankaj; Kumar, Arun; Dhiman, Karuna; Srivastava, Dinesh Kumar. (2021). Kumar Srivastava, Dinesh ed. «Recent Progress in Cereals Biofortification to Alleviate Malnutrition in India: An Overview» Agricultural Biotechnology: Latest Research and Trends (Springer Nature): 253–280.  doi:10.1007/978-981-16-2339-4_11. ISBN 978-981-16-2339-4. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  65. ↑ Industrial Biotechnology and Biomass Utilisation. 2013-04-05ean artxibatua Wayback Machinen
  66. ↑ «Willkommen, Welcome, Bienvenu» web.archive.org 2014-01-02 (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  67. ↑ Clarke, Lionel; Kitney, Richard. (2020-02-20). «Developing synthetic biology for industrial biotechnology applications» Biochemical Society Transactions 48 (1): 113–122.  doi:10.1042/bst20190349. ISSN 0300-5127. PMID 32077472. PMC PMC7054743. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  68. ↑ McCarty, Nicholas S.; Ledesma-Amaro, Rodrigo. (2019-02). «Synthetic Biology Tools to Engineer Microbial Communities for Biotechnology» Trends in Biotechnology 37 (2): 181–197.  doi:10.1016/j.tibtech.2018.11.002. ISSN 0167-7799. PMID 30497870. PMC PMC6340809. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  69. ↑ (Ingelesez) Zhou, Kang; Qiao, Kangjian; Edgar, Steven; Stephanopoulos, Gregory. (2015-04). «Distributing a metabolic pathway among a microbial consortium enhances production of natural products» Nature Biotechnology 33 (4): 377–383.  doi:10.1038/nbt.3095. ISSN 1546-1696. PMID 25558867. PMC PMC4867547. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  70. ↑ (Ingelesez) Wu, Meng-Ying; Sung, Li-Yu; Li, Hung; Huang, Chun-Hung; Hu, Yu-Chen. (2017-12-15). «Combining CRISPR and CRISPRi Systems for Metabolic Engineering of E. coli and 1,4-BDO Biosynthesis» ACS Synthetic Biology 6 (12): 2350–2361.  doi:10.1021/acssynbio.7b00251. ISSN 2161-5063. (Noiz kontsultatua: 2023-04-19).
  71. ↑ (Ingelesez) Pakshirajan, Kannan; Rene, Eldon R.; Ramesh, Aiyagari. (2014-04-23). «Biotechnology in Environmental Monitoring and Pollution Abatement» BioMed Research International 2014: e235472.  doi:10.1155/2014/235472. ISSN 2314-6133. PMID 24864232. PMC PMC4017724. (Noiz kontsultatua: 2023-04-20).
  72. ↑ Danso, Dominik; Chow, Jennifer; Streit, Wolfgang R. (October 1, 2019). "Plastics: Environmental and Biotechnological Perspectives on Microbial Degradation". Applied and Environmental Microbiology. 85 (19) Bibcode:2019ApEnM..85E1095D. doi:10.1128/AEM.01095-19. ISSN 1098-5336. PMC 6752018
  73. ↑ Daniel A. Vallero, Environmental Biotechnology: A Biosystems Approach, Academic Press, Amsterdam, NV; ISBN 978-0-12-375089-1. 2010
  74. ↑ (Ingelesez) Gaskell, George; Bauer, Martin W.; Durant, John; Allum, Nicholas C.. (1999-07-16). «Worlds Apart? The Reception of Genetically Modified Foods in Europe and the U.S.» Science 285 (5426): 384–387.  doi:10.1126/science.285.5426.384. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2023-04-20).
  75. ↑ «The History and Future of GM Potatoes» web.archive.org 2013-10-12 (Noiz kontsultatua: 2023-04-20).
  76. ↑ Wesseler J, Kalaitzandonakes N (2011). "Present and Future EU GMO policy". In Oskam A, Meesters G, Silvis H (eds.). EU Policy for Agriculture, Food and Rural Areas (2nd ed.). Wageningen: Wageningen Academic Publishers. pp. 23–332.
  77. ↑ Beckmann VC, Soregaroli J, Wesseler J (2011). "Coexistence of genetically modified (GM) and non-modified (non GM) crops: Are the two main property rights regimes equivalent with respect to the coexistence value?". In Carter C, Moschini G, Sheldon I (eds.). Genetically modified food and global welfare. Frontiers of Economics and Globalization Series. Vol. 10. Bingley, UK: Emerald Group Publishing. pp. 201–224.
  78. ↑ "Biotechnology Predoctoral Training Program". National Institute of General Medical Sciences. December 18, 2013. Retrieved October 28, 2014.
  79. ↑ Albero, Josu: Mikrobioen mundu liluragarria, EHUak argitaratuta (2019) 155-181 orr. ISBN: 978-84-1319-082-2

Ikus, gainera aldatu

Bibliografia aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Bioteknologia&oldid=9356038"(e)tik eskuratuta