Bioteknologia

Bioteknologia izaki bizidunetan oinarritzen den teknologia mota da.

intsulinaren kristalak.

Bioteknologiak organismoak (mikroorganismoak, batez ere) erabiltzen ditu gizakiarentzat onuragarriak diren produktuak edo zerbitzuak eskuratzeko. Aplikazioak ditu nekazaritzan, farmazia-industrian, elikagaien zientzietan, medikuntzan eta ingurugiroan, besteak beste.

Karl Ereky hungariar ingeniariak estreinakoz erabili zuen hitza 1919an.

Bioteknologia hainbat zientziatan oinarritzen da: mikrobiologian, biokimikan, genetikan, botanikan eta ingeniaritza puruan, esaterako. Mikroorganismoak erabiltzen ditu haiengandik etekin industriala lortzeko.

Bioteknologia barruan bi atal edo sasoi erabat ezberdin bereizten dira: Bioteknologia tradizionala edo klasikoa eta Bioteknologia modernoa.

Bioteknologia tradizionala

Bioteknologia klasikoa ohituretan eta esperientzi aurre zientifikoan oinarritzen zen, soilik elikadura arlora zuzenduz. Jarduera horren adibide bat edariak edo elikagaiak eskuratzeko (ardoa, esnekiak...) gizakiak aspalditik erabiltzen dituen tekniken multzoa da: XIX. mendera arte prozedura horien atzean zegoen oinarri biokimikoa ezagutu gabe, eta Pasteur-en garaitik aurrera mikrobio aukeratuak erabiliz.

Bioteknologia mota hau, beraz, mikrobioez baliatzen da (mikrobioen metabolismoaz, zehatzago esanda) onuragarriak diren produktuak eta zerbitzuak lortzeko (elikagaiak, edariak, produktu kimikoak eta farmazeutikoak, bio-intsektizidak, hondakin-uren arazketa...)

Bioteknologia modernoa

Bioteknologia modernoak XX. mendearen 80ko hamarkadan hasi zuen bere bidea, ingeniaritza genetikoarekin batera. Izan ere, bioteknologia mota honek ingeniaritza genetikoa du oinarri, geneak sartzen baititu -era artifizialean- mikrobioengan haien ezaugarriak aldatzeko, produktu interesgarri bat ekoiztu dezaten, adibidez. Bioteknologia erabiliz, esaterako, bakterioek edo legamiek giza-intsulina ekoizten dute, hormona horrekiko kodetzen duten giza-geneak mikrobio horiengan txertatuz. Egun, merkaturatzen den intsulina gehiena bioteknologiaren bidez lortzen da.

Genetikoki eraldatutako organismoak sortzen ditu bioteknologia modernoak, organismo naturalen aldean onuragarriagoak direnak produktu bat ekoizteko.

Bioteknologiaren historia

Bioteknologiaren hastapenak nekazaritzaren agerpenarekin lotuta daude, duela 10.000 urte inguru. Nekazariak laster ohartu ziren posible zela uzten etekina hobetzea, landare hoberenak eta erresistenteenak aukeratuz.

Duela 8.000 urte sumertarrek eta babiloniarrek garagardoa ekoizten zutelako zantzuak baditugu. Era berean, txinatarrek gazta eta jogurta egiten zuten orain dela 6.000 urte, eta ogiaren lehen aipamenak K.a. 3.000 urte inguru azaltzen dira Egipton. Elikagaiak eta edariak lortzeko prozesu hauetan guztietan bakterioek edo legamiek parte hartzen dute, lehengaiak hartzituz. Elikagai horiek sortzen dituzten hartzidurak kasualitatez gertatuko ziren hasieran, baina gizakiak laster ikasiko zuen prozesu horiek kontrolatzen, bere oinarri biokimikoa ezagutu ez arren.

XIX. mendea erabakiorra izan zen bioteknologiaren bilakaeran, mende horretan genetika, biokimika eta mikrobiologiaren oinarri teorikoak finkatu baitziren. Mende horren erdialdean Gregor Mendelek herentziari buruzko lehen ikerketa zientifikoak osatu zituen, eta 1876an Louis Pasteurek frogatu zuen mikroorganismoak direla hartzidura laktiko eta alkoholikoaren eragileak.

XX. mendean industriaren garapena eta biologiaren aurrerapenei esker mikroorganismoak industrian erabiltzen hasi ziren. Mikroorganismoen ustiapena gizakiarentzat interesgarriak diren substantziak eta produktuak eskuratzeko areagotu egin zen XX. mendean zehar: 1910. urte inguruan mikrobioen lehenengo ekarpen industriala gauzatu zen, azetona, butanola eta glizerolaren ekoizpena hasi zenean. XX. mendeko mugarri garrantzitsuenak bioteknologiaren garapenean, besteak beste, hauek izan dira:

• 1942an hasi zen penizilina lortzen Penicillium onddoaren andui ekoizleak hartzitzaile industrialetan haziz.

• 1953an James Watsonek eta Francis Crickek DNAren molekularen egitura azaldu zuten.

• 1970an laborategi batean gene oso bat sortu zuen lehenengo aldiz Har Gobind Khoranak

• 1973an DNAren birkonbinazio-teknika garatzen dute Stanley Cohen-ek eta Herbert Boyer-ek

• 1976an bioteknologiaren lehenengo enpresa agertzen da, A.E.B-etan (Genentech)

• 1982an intsulina lortzen da bioteknologiaren bidez, bakterioak eta ingeniaritza genetikoa erabiliz.

• 1983an lehenengo janari transgenikoak agertzen dira

• 2003an giza-genomaren sekuentzia osoa deszifratzen da.

Mikrobioen erabilera industrian

Bioteknologiaren aplikazioak mikrobioak erabiliz oso anitzak dira. Batzuk aipatzearren, hauek aipa daitezke :

• elikagaien industrian: gazta, jogurta, ozpina, ogia, proteina zelulabakarra, etab. mikrobioak erabiliz lortzen dira

• edari alkoholikoen industrian: ardoa, garagardoa, sagardoa, sake, etab. mikrobioen hartziduren bidez sortzen dira

• kimika industrialean: etanola, bitaminak (B12 bitamina eta erriboflabina), aminoazidoak, entzima batzuk, azido azetikoa eta laktikoa, azetona, butanola, etab. ekoizteko mikrobioak erabiltzen dira.

• farmazia eta medikuntza-industrian: antibiotikoak, txertoak eta hormonak eskuratzeko

Industri-hartzitzaileetan edo bioerreaktoreetan produktu hauek lortzeaz gain, bioteknologia mikrobioez baliatzen da beste prozesu batzuetan:

• hondakin-urak arazteko
• mikrobiar meatzaritzan (metal batzuk lortzen dira lixibiazio biologikoaren bidez)

• biointsektizidak egiteko, nekazaritzan aplikatzen direnak (Bacillus thuringiensis bakterioa erabiltzen da, intsektuen larbak akabatzen dituena)

• hondakin kimiko toxikoak eta petrolioa biodegradatzeko (biorremediazioa)

• nitrogenoa finkatzen duten bakterioak erabiltzen dira nekazaritzan, nekazal-ongarritzerako. Bakterio horien geneak ere ingeniaritza genetikoaren bidez sar daitezke landareetan.

Eragiten dion arloaren arabera, bioteknologia horrela sailka daiteke:

• Bioteknologia gorria: farmazia eta medikuntza arloan aplikatzen dena (antibiotiko, txerto eta hormonen ekoizpena, antigorputz monoklonalak, terapia genetikoa...)

• Bioteknologia zuria: industria arloari dagokiona

• Bioteknologia berdea: nekazaritzan aplikazioak dituena (landare transgenikoak, biointsektizidak...)

• Bioteknologia urdina: ur-ingurumenei eragiten diena

Ikus, gainera

• Ingeniaritza genetikoa

Bibliografia

• Biotecnología y posthumanismo 2007 Ballesteros, Jesús; Fernández Ruiz-Gálvez, María Encarnación editorial Editorial Aranzadi
• El fin del hombre: consecuencias de la revolución biotecnológica 2002 Fukuyama, Francis editorial = Ediciones B
• Henco, A. International Biotechnology Economics and Policy: Science, Business Planning and Entrepreneurship; Impact on Agricultural Markets and Industry; Opportunities in the Healthcare Sector. ISBN 978-0-7552-0293-5.
• Friedman, Yali. Building Biotechnology: Starting, Managing, and Understanding Biotechnology Companies. Logos Press, Washington, DC, 2008 ISBN 978-0973467635}}

Kanpo estekak

• National Center for biotechnology Information (Ingelesez)
• Biotechnology Industry Organization (Ingelesez)
• Centro Nacional de Biotecnología (Gaztelaniaz)

• Datuak: Q7108
• Multimedia: Biotechnology