Arnold von Harff (Harff gaztelua, Bedburg, 14711505eko urtarrila) XV. mendeko renaniar bidaiaria izan zen, jatorriz Kolonia hirikoa. Erromes joan zen herrialde askotara, eta tokian tokiko hizkuntzen eta kulturen berri jaso zuen, behe-alemanez. Bere bidaietan (1496-1499) hizkuntza hauen berri jaso zuen: euskara, bretoiera, esloveniera, turkiera, hebreera, arabiera, albaniera, hungariera, siriakoa, amharera eta armeniera.

Arnold von Harff
Bizitza
JaiotzaSchloss Harff (en) Itzuli, 1471 (egutegi gregorianoa)
HeriotzaSchloss Harff (en) Itzuli1505eko urtarrila (egutegi gregorianoa) (33/34 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzakalemana
Jarduerak
Jarduerakidazlea
Jasotako sariak
Graduazaldun
Arnold von Harffen liburuko orrialde bat, bretainiera-behe alemana hiztegitxoa duena, Nantesko jendearen janzkera nolakoa zen erakusten duen marrazkiarekin.

Euskal hiztegitxoa

aldatu

Euskarari dagokionez, Von Harffek hiztegitxo hau jaso zuen:[1][2][3][4]

Pascayshe spraich
Jatorrizko euskara Alemana Euskara batua
ogea[5] Broyt ogia
arduwa Wijn ardoa
oyra Wasser ura
aragui Fleysh haragia
gasta Keyss gazta
gaza Saltz gatza
oluwa Hauer oloa
huetza Stroe ahotza (lastoa)
norda Wer is dae nor da?
schambat War gilt dat zenbat da? (zenbat balio du?)
hytzokosanma Eyn wirt etxeko jauna
Gangon dissila Got gheuve dir Gudem morgen egun on dizula
schatuwa ne tu so gausa moissa Schoin junfrau kumpt bij mich laeffen neskatoa, nahi duzu gauza motza?
(neskatoa, ohera zaitez nirekin)a
bat Eyn bat
bij Tzwey bi
yron Drij hiru
lae Vier lau
boss Vunff bost
see Sees sei
sespe Seuen zazpi
tzortzey Acht zortzi
wedeatzey Nuyn bederatzi
hammer Tzien hamar

a Justo Garateren ustez (eta Julio Urkixo bat zetorren hipotesi horretan), schatuwa ne tu so gausa moissa esaldia, gaur egungo euskarara ekarrita, «neskatoa, nahi duzu gauza motza?» da. Esaldi horretan, aditzaren elipsia izango genuke («erabili» edo antzekoren bat), eta gauza motza «alua»ren sinonimo da.[4]

Bibliografia

aldatu
  • Émile Ernault, Le Breton d'Arnold von Harff, H. Champion, 1911.
  • Malcolm Henry Ikin Letts, Eberhard von Groote, The pilgrimage of Arnold von Harff, knight: from Cologne through Italy, Syria, Egypt, Arabia, Ethiopia, Nubia, Palestine, Turkey, France, and Spain, which he accomplished in the years 1496 to 1499, Hakluyt Society, 1946, 2 liburuki.
  • «Le breton d'Arnold Von Harff», Celticum, Nnn 22, 1975.
  • «Aux origines du breton: Le glossaire vannetais du Chevalier Arnold von Harff, voyageur allemand du XVème siècle», Ogam-Celticum, 1984, 26, Christian-J Guyonvarc'h.
  • Annie Faugère, «La vile chez Arnold Von Harff», in La Ville: du réel à l'imaginaire : actes du colloque de Rouen, 8-10 novembre 1988, Publications de l'Université de Rouen bildumako 162. liburua, ISBN 2-87775-020-5

Erreferentziak

aldatu
  1. Arnold von Harffen lexikoa, in Koldo Mitxelena, Textos Arcaicos Vascos, Madril, 1960, 63. orrialdea.
  2. Kirstin Nath: Die Sprachproben im Reisebericht Arnolds von Harff, Universität Hamburg, Historisches Seminar, Hauptseminar Prof. Dr. Jürgen Sarnowsky, Reiseberichte des 15. Jahrhunderts: Arnold von Harff, Sommersemester 2007.
  3. Saioa Oskoz Garde: Euskal Literaturaren bilakaera historikoa. Lehen lekukotasunetik XVIII. mendera, 2009.
  4. a b Justo Garate: «El texto vasco de von Harff»[Betiko hautsitako esteka].
  5. Egaña, Iñaki. (2009). Mil nuevas noticias insólitas del país de los vascos. Txalaparta, 65 or. ISBN 9788481365436..

Kanpo estekak

aldatu