Ustilago maydis
Ustilago maydis Ustilaginaceae familiako onddo espezie bat da.[1] Frantsesezko «artoaren ikatza» edo ingelesezko «artoaren ilintia» deitzen zaio onddo horri, patogeno batek eragindako artoaren gaixotasuna da.
| Ustilago maydis | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Fungi |
| Klasea | Ustilaginomycetes |
| Ordena | Ustilaginales |
| Familia | Ustilaginaceae |
| Generoa | Ustilago |
| Espeziea | Ustilago maydis Corda, 1842 |
Mexikon, infektatutako pikorrei «Huitlacoche» deitzen zaie, eta bilatutako jakitzat hartzen dira. Merkatuetan saltzen da, eta munduko beste leku batzuetan (Estatu Batuetan barne), berriz, elikagai hori baztertzen jarraitzen dute.
Sinonimoak: Mycosarcoma maydis, Ustilago zeae-maydis, Ustilago segetum var. mays-zeae. Uredo maydis, Licoperdon zeae, Caeoma zeae.
Deskribapena
aldatuUstilago maydis-ek artoa (Zea mays) zein inguruko teosinte generoari (Euchlaena mexicana) erasotzen dio. Nahiz eta landarearen edozein zati infektatzeko gai izan, erasorik ohikoenek obulutegiei eragiten diete eta arto-buruko ale normalak onddoen antzeko tumore zehaztugabe bihurtzen dituzte. Tumore horiek sortzen dituzten espora beltzek itxura ilehoria eta errea ematen diote arto-buruari. Hain zuzen, Ustilago generoaren izena latin ustilare (erre) aditzetik dator.
Karpoforoa: Irregularra, 10 cm edo gehiagokoa, gainazal fibrilar zurixka du, heldu ahala iluntzen joaten dena, heldu ahala ilundu egiten da, tonu grisak, moreak eta amaieran beltzak hartuz. Hazi ahala pitzatuz joaten da. Esporak heltzen direnean oso handiak izaten dira eta txokolate kolore iluna izaten dute. Teliomycetos generoa, ezkabia taldekoa. Intsektuek landarearen petaloetan jartzen dituzte esporak, eta hazten den bitartean luzatu egiten da, haren ugalketa eragozten duen tumore gisa jokatuz,[2]
Etimologia: Maydis epitetoa arto landarea parasitatzen duelako.
Errezetak
aldatu
Huitlacoche kontsumitzeko modurik ezagunena quesadillak, tipula salteatua eta tomatea da, saltsa minaz lagunduta.
Riviera Mayako beste maia plater bat huitlacoche gehitzea da tortillari. Berriro ere, haien lur zaporeak arrautzak egosten dituzten koipeekin bat egiten dute zaporeak leuntzeko boilur-zaporeraino.
Mexiko erara succotash sinple bat prestatu dezakezu txorizo, tipula, baratxuria, piper serrano, huitlacoche eta ganbak taquera saltsarekin.
Huitlacoche beste onddoek baino karbohidrato gehiago ditu, eta horrek zapore gozoa ematen dio; beste zapore batzuk bainilinatik (banilla) eta sotolonetik datoz (astigar-jarabearen ezaugarria).
Toxikotasuna
aldatuToxikoa.[3]
Nahasketa arriskua
aldatuBeste edozein espezierekin nahastezina da.
Sasoia eta lekua
aldatuUdan. Klima epeletan arto-soroak parasitatzen ditu.
Banaketa eremua
aldatuMexiko, Kanada, Ameriketako Estatu Batuak, Erdialdeko Amerika, Guyana frantsesa, Txile, Brasil, Boli Kosta, Hegoafrika, Txina, Japonia, Egipto, Tunisia, Errusia, Suedia, Danimarka, Estonia, Ukraina, Euskal Herria, Espainia, Frantzia, Belgika, Alemania, Herbehereak, Suitza, Austria, Errumania, Grezia.[4]
Erreferentziak
aldatu- ↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
- ↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 637 or. ISBN 84-282-0540-X (T. 2). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
- ↑ (Gaztelaniaz) Ubillos Javier. (2020). Curso de iniciación a la micología, fichas micológicas. Asociacion cultural “Baxauri” Kultur Elkartea Mikologia, Bajauri, Cofradia Vasca de Gastronomia.
- ↑ Ustilago maydis: GBIF—the Global Biodiversity Information Facility.
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q1430040
Multimedia: Ustilago maydis / Q1430040
Espezieak: Mycosarcoma maydis
