Laktosa

Laktosa

IUPAC izena β-D-galaktopiranosil-(1→4)-D-glukosa
Beste izen batzuk Esnearen azukrea 4-O-β-D-galaktopiranosil-D-glukosa
Identifikadoreak
CAS zenbakia	63-42-3^Y
PubChem	6134←←
ChemSpider	5904^Y
UNII	3SY5LH9PMK^N
EC-zbka.	200-559-2
ChEBI	CHEBI:36218^Y
ChEMBL	CHEMBL417016^N
SMILES C([C@@H]1[C@@H]([C@@H]([C@H]([C@@H](O1)O[C@@H]2[C@H](O[C@H]([C@@H]([C@H]2O)O)O)CO)O)O)O)O
InChI InChI=1S/C12H22O11/c13-1-3-5(15)6(16)9(19)12(22-3)23-10-4(2-14)21-11(20)8(18)7(10)17/h3-20H,1-2H2/t3-,4-,5+,6+,7-,8-,9-,10-,11-,12+/m1/s1^Y Key: GUBGYTABKSRVRQ-DCSYEGIMSA-N^Y InChI=1/C12H22O11/c13-1-3-5(15)6(16)9(19)12(22-3)23-10-4(2-14)21-11(20)8(18)7(10)17/h3-20H,1-2H2/t3-,4-,5+,6+,7-,8-,9-,10-,11-,12+/m1/s1 Key: GUBGYTABKSRVRQ-DCSYEGIMBP
Propietateak
Formula molekularra	C₁₂H₂₂O₁₁
Masa molarra	342.30 g/mol
Itxura	Solido zuria
Dentsitatea	1.525 g/cm³
Fusio puntua	202.8 °C, 476 K, 397 °F
Irakite-puntua	668.9 °C, 942 K, 1236 °F
Disolbagarritasuna uretan	21.6 g/100 mL^[1]
Termokimika
Errekuntza entalpia estandarra Δ_cH^o₂₉₈	5652 kJ/mol, 1351 kcal/mol, 16.5 kJ/g, 3.94 kcal/g
Arriskuak
EU Indizea	Ez du
NFPA 704	0 1 0
Kontrakoa esaten ez bada, emandako datuak baldintza normaletan (25 °C, 100 kPa) hartuak dira.
Erreferentziak

Laktosa esnearen azukrea da, hortik bere izena, latinez lactis esnea da eta honi azukreen -osa atzizkia gehitzen zaio. Ugaztunen esneetako gluzidorik garrantzitsuena, %4-5 artean agertuz emeen esnean. Glukosaz eta galaktosaz osatutako disakaridoa da.

HistoriaAldatu

Fabrizio Bartoletti (1576-1630) mediku italiarrak isolatu zuen eta baina bere lanak 1633 urtean argitaratu zen, jadanik hila zela. 1700 urtean Lodovico Testi botikari veneziarrak esnearen azukrearen (saccharum lactis) onurak azaltzen zituen liburua plazaratu zuen^[2], bereziki artritisaren eraginak lasaitzeko duen gaitasuna goraipatuz. 1715 urtean Testik laktosa isolatzeko erabili zuen teknika argitaratu zuen Antonio Vallisnerik.^[3] Laktosa Carl Wilhelm Scheelek identifikatu zuen 1780 urtean.^[4]

Heinrich Vogelek 1812an laktosa hidrolisatuz glukosa lortzen dela ikusi zuen, eta Louis Pasteurrek 1856an beste osagaia kristalizatzea lortu zuen, galaktosa.^[5] 1894an Hermann Emil Fischerrek laktosaren egitura molekularra finkatu zuen.^[6]

EgituraAldatu

Laktosaren formula enpirikoa ${\ce {C12H22O11}}$ da, eta bere pisu molekularra 342,30 g/mol. β-galaktosa eta glukosa (α edo β) monosakarido bana lotzen dira β-1→4 Lotura O-glukosidikoaren bidez eta ur molekula bat askatzen da. Horrela beraz laktosaren izen sistematikoa honako hau da:

β-D-galaktopiranosil-(1→4)-D-glukopiranosa

Glukosaren karbono anomerikoan dagoen hidroxilo taldea aske dagoenez ahalmen erreduzitzailea duen azukrea da.

MetabolismoaAldatu

Laktosa ongi digeritzeko gizakiak laktasa (β-D-galaktosidasa) entzima behar du. Entzima horrek laktosa hidrolizatzen du, glukosa eta galaktosa sortuz; bi monosakarido horien zurgapena heste meharraren mukosan gertatzen da. Laktosak kaltzioaren zurgapena ere errazten du eta hezurralen mineralizazio egokian laguntzen du. Hesteetako florarentzat onuragarriak diren eragin probiotikoak ere baditu^[7].

Laktosarekin beste hainbat aldaketa ere egiten dituzte entzimek. Disoluzio alkalinoan isomerizatuegiten dute laktulosa bihurtuz (idorreriaren aurkako botika). Bestalde erreduzitu ere egin daiteke, laktitol izeneko polialkohola lortuz^[8].

ErabilerakAldatu

Elikagaien industrian erabiltzen da batez ere^[9].

Esnekien industria antzinatik ezagutzen diren hamaika produkturen ekoizpenean oinarritzen da, hala gazta, jogurta, gatzatua eta beste hainbat elikagai. Mundu mailan garrantzia handia duen jarduera ekonomikoa da.
Legamia gehienek ez dute laktosaren hartzidurarik egiten eta garagardo beltzetan erabili izan da textura krematsua emateko^[8].
Kluyveromyces generoko legamiak laktosaren hartzidura egiteko gaitasuna du eta etanola ekoizten du.BIoerregai gisa erabiltzeko frogak egiten ari dira.
Laktosaren lurrin suabea eta erabilterraztasuna dela eta, farmazia produktuen aromak estabilizatzeko erabiltzen da^[9].

IntolerantziaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Laktosarekiko intolerantzia»

Laktasaren gabeziak laktosarekiko intolerantzia izeneko gaitza sortzen du, zenbait tokitan (Asian, adibidez) oso zabaldua dena.

ErreferentziakAldatu

↑ Machado, José J. B.; Coutinho, João A.; Macedo, Eugénia A. (2001) «Solid–liquid equilibrium of α-lactose in ethanol/water» Fluid Phase Equilibria 173 (1): 121–34 doi:10.1016/S0378-3812(00)00388-5.. ds
↑ (Ingelesez) Testi, Lodovico (1700) De novo Saccharo Lactis ... iudicia . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.
↑ (Ingelesez) «Academiae Caesareo-Leopoldinae naturae curiosorum ephemerides, sive Observationum medico-physicarum ... Cent. 3-4.» HathiTrust . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.
↑ (Suedieraz) Kungl. Svenska vetenskapsakademiens handlingar 1780 . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.
↑ (Frantsesez) Académie des sciences (France) (1856) Comptes rendus Academie des sciences 0042 http://gallica.bnf.fr/+. Noiz kontsultatua: 2018-11-09.
↑ (Frantsesez) texte, Deutsche chemische Gesellschaft. Auteur du (1891-01) «Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin» Gallica . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.
↑ (Ingelesez) Grenov, Benedikte; Briend, André; Sangild, Per T.; Thymann, Thomas; Rytter, Maren H.; Hother, Anne-Louise; Mølgaard, Christian; Michaelsen, Kim F. (2016-02-18) «Undernourished Children and Milk Lactose» Food and Nutrition Bulletin (1): 85–99 doi:10.1177/0379572116629024 ISSN 0379-5721 . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.
↑ ^a ^b Linko, P. (1982) Lactose and Lactitol London & New Jersey: Applied Science Publishers 109–132. or. ISBN 0-85334-997-5.
↑ ^a ^b (Ingelesez) Westhoff, Gerrit M.; Kuster, Ben F.M.; Heslinga, Michiel C.; Pluim, Hendrik; Verhage, Marinus (2014-01-31) Lactose and Derivatives Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA 1–9. or. doi:10.1002/14356007.a15_107.pub2 ISBN 9783527306732 . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

Ikus, gaineraAldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Laktosa

[1] Machado, José J. B.; Coutinho, João A.; Macedo, Eugénia A. (2001) «Solid–liquid equilibrium of α-lactose in ethanol/water» Fluid Phase Equilibria 173 (1): 121–34 doi:10.1016/S0378-3812(00)00388-5.. ds

[2] (Ingelesez) Testi, Lodovico (1700) De novo Saccharo Lactis ... iudicia . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[3] (Ingelesez) «Academiae Caesareo-Leopoldinae naturae curiosorum ephemerides, sive Observationum medico-physicarum ... Cent. 3-4.» HathiTrust . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[4] (Suedieraz) Kungl. Svenska vetenskapsakademiens handlingar 1780 . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[5] (Frantsesez) Académie des sciences (France) (1856) Comptes rendus Academie des sciences 0042 http://gallica.bnf.fr/+. Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[6] (Frantsesez) texte, Deutsche chemische Gesellschaft. Auteur du (1891-01) «Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin» Gallica . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[7] (Ingelesez) Grenov, Benedikte; Briend, André; Sangild, Per T.; Thymann, Thomas; Rytter, Maren H.; Hother, Anne-Louise; Mølgaard, Christian; Michaelsen, Kim F. (2016-02-18) «Undernourished Children and Milk Lactose» Food and Nutrition Bulletin (1): 85–99 doi:10.1177/0379572116629024 ISSN 0379-5721 . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[:0-8] Linko, P. (1982) Lactose and Lactitol London & New Jersey: Applied Science Publishers 109–132. or. ISBN 0-85334-997-5.

[:1-9] (Ingelesez) Westhoff, Gerrit M.; Kuster, Ben F.M.; Heslinga, Michiel C.; Pluim, Hendrik; Verhage, Marinus (2014-01-31) Lactose and Derivatives Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA 1–9. or. doi:10.1002/14356007.a15_107.pub2 ISBN 9783527306732 . Noiz kontsultatua: 2018-11-09.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]