Wikipedia

Gizarte psikologia

pertsonek gizarte-ingurune eta -egoeretan izaten dituzten portaerak eta prozesu psikologikoak aztertzen dituen diziplina

Gizarte psikologia XX. mende hasieratik finkatutako psikologiaren adar garrantzitsua da. Ameriketako Estatu Batuetan garatu izan da nagusiki. Gizarte psikologiaren hastapenak psikologia beraren sorrerarekin loturik doaz, XIX. mendeko bigarren erdialdean.

Zein lerro dator bat lehen lerroarekin, A, B edo C? Asch-en adostasun-esperimentuetan, jendeak sarritan jarraitu zuen gehiengoaren epaiketa, nahiz eta gehiengoak objektiboki oker egon.

Gizarte-psikologia edo psikologia soziala gizabanakoen pentsamenduak, sentimenduak eta jokaerak besteen presentziak nola eragiten duten zientifikoki aztertzen du, baita gizakiak barneratzen dituen gizarte-arauak ere, nahiz bakarrik egon.[1] Gizarte psikologoek normalean giza jokabidea, egoera mentalaren eta egoera sozialaren arteko erlazioaren ondorioz azaltzen dute, pentsamenduak, sentimenduak eta jokaerak zein baldintza sozialetan gertatzen diren, aldagai horiek gizarte-interakzioetan nola eragiten duten aztertuz.

Gizarte-psikologia, soziologiaren eta psikologiaren arteko tartea ixteko sortu zen neurri batean, oraindik ere bi eremuen arteko tartea baitago. Soziologiaren ikuspegi psikologikoak ohiko ikerketa psikologikoaren kontraparte garrantzitsua izaten jarraitzen dute.[2] Psikologiaren eta soziologiaren arteko zatiketaz gain, gizarte psikologoa amerikarren eta europarren artean enfasia-alde bat dago, lehenak tradizioz norbanakoari arreta handiagoa ematen diolako, bigarrenak berriz talde mailako fenomenoei arreta handiagoa bideratuz.[3]

Historia aldatu

Gizarte-psikologiaren gaiak filosofian eztabaidatu baziren ere giza historiaren zati handi batean - Al-Farabi filosofo islamikoaren idatzietan adibidez -,[4] 1879an, Wilhelm Wundt psikologoak eta Leipzigeko (Alemania) lehen psikologia laborategiak gizarte psikologiara gerturatzen diren lehen lanak burutu zituzten. Gizarte psikologia, diziplina akademiko gisa, Floy Allport estatubatuarrarekin sortu zen. Gizarte psikologia modernoari, halaber, Kurt Lewin alemaniarrak eman zion hasiera.

Gizarte psikologiaren diziplina zientifikoa formalki Estatu Batuetan hasi zen 1905ean Amerikako Soziologia Elkartea sortu zenean.[5]

XIX. mendea aldatu

XIX. mendean, gizarte-psikologia psikologiaren eremu zabalagotik sortzen zegoen alor bat zen. Garai hartan, psikologo asko giza izaeraren alderdi ezberdinei buruzko azalpen zehatzak garatzeaz arduratu ziren. Elkarrekintza sozialak azaltzen zituzten kausa-ondorio harreman zehatzak aurkitzen saiatu ziren.[6] Horretarako, metodo zientifikoa aplikatu zioten giza jokabideari. Arloan argitaratutako lehen ikerketa Norman Triplett-ek 1898an “Gizarte erraztearen” fenomenoari buruzko esperimentua izan zen. Esperimentu psikologiko hauek XX. mendeko aurkikuntza psikologiko sozial askoren oinarria osatu zuten.[7]

 
Elkarreragin soziala eta adierazpen sortzailea giza jokabidearen formak dira.

XX. mendearen hasiera aldatu

Bigarren Mundu Gerran, psikologo sozialak AEBetako armadako pertsuasio eta propaganda azterketez arduratu ziren batez ere (ikus gerra psikologikoa ere). Gerra ostean, ikerlariek gizarte-arazo ezberdinetan interesatu ziren, besteak beste, generoaren eta arraza-aurreiritzien inguruko gaietan. Bigarren Mundu Gerraren ondorengo urteetan, psikologo eta soziologoen arteko elkarlanak ugaritu egin ziren. Bi diziplinak, ordea, gero eta espezializatuagoak eta elkarrengandik isolatuagoak bihurtu dira azken urteotan, soziologoak orokorrean makro ezaugarrietan zentratzen diren bitartean, psikologoek, oro har, mikro ezaugarrietan jartzen dute arreta.[2]

XX. mendearen amaiera eta modernitatea aldatu

1960ko hamarkadan, gero eta interes handiagoa zegoen disonantzia kognitiboa, ikusleen esku-hartzea eta erasoa bezalako gaietan. 1970eko hamarkadan, psikologia sozialaren zenbait erronka kontzeptual sortu ziren, hala nola, laborategiko esperimentazioari buruzko kezka etikoak, jarrera portaerak zehaztasunez iragartzea, eta kultura testuinguruan zenbat zientzia egin zitekeen.[8] Egoerak psikologian norberaren eta nortasunaren garrantzia zalantzan jartzen zuen garaia ere izan zen.[9] 1980ko eta 1990eko hamarkadetan, psikologia sozialak hainbat irtenbide garatu zituen teoriari eta metodologiari dagokionez arazo horietarako. Gaur egun, estandar etikoek ikerketa arautzen dute, eta gizarte zientzien ikuspegi pluralistak eta kulturaniztunak sortu dira. Fenomenoetan, bereziki atribuzioan, ezagutza sozialean eta autokontzeptuan dute interesa ikertzaile modernoek.[10] Psikologo sozialak, gainera, psikologia aplikatuaz arduratzen dira, osasunaren, hezkuntzaren, zuzenbidearen eta lantokiaren gizarte-psikologian egindako ekarpenekin.[11]

Fenomeno intra-pertsonalak aldatu

Jarrerak aldatu

Gizarte-psikologian, jarrera bat pentsamendu eta ekintza eragiten duen ebaluazio global eta ikasia da.[12] Jarrerak onespenaren eta gaitzespenaren edo gustuko eta ez atseginaren oinarrizko adierazpenak dira. Esate baterako, txokolate izozkiaz gozatzea edo alderdi politiko jakin baten baloreak onartzea, jarreren adibide dira. Pertsonei egoera jakin batean beste faktore batzuk eragiten dietenez, jarrera orokorrak ez dira beti portaera zehatzen iragarle onak. Adibidez, pertsona batek ingurumena baloratu dezake, baina baliteke plastikozko botilarik ez birziklatzea egun jakin batean.[13]

 
Gizarte-psikologoek taldeen arteko elkarrekintzak aztertzen dituzte, bai taldeen eta bai gizabanakoen artean emandakoak.

Jarrerei buruzko ikerketek jarrera tradizionalak, norberak adierazitakoak eta jarrera inkontziente inplizituak nola bereizten diren aztertu du. Elkarte inplizituaren proba erabiltzen duten esperimentuek, adibidez, aurkitu dute jendeak maiz erakusten duela beste arraza batzuen aurkako alborapen inplizitua, nahiz eta erantzun esplizituak pentsamendu berdina adierazten duten.[14] Era berean, ikerketa batek aurkitu zuen arraza arteko interakzioetan jarrera esplizituak hitzezko portaerekin erlazionatzen direla, eta jarrera inplizituak hitzik gabeko portaerekin.[15]

Jarrerak nola eratzen diren aztertzeko hipotesi bat, Abraham Tesser-ek 1983an proposatu zuen lehen aldiz, eta gure osaera genetikoan gogoko eta ez-gogo sendoak errotuta daudela zioen. Tesser-ek azaldu zuen gizabanakoak jarrera sendo batzuk edukitzeko prest daudela, berezko nortasunaren ezaugarrien eta gaitasun fisiko, sentsorial eta kognitiboen ondorioz. Era berean, jarrerak esperientzia, ingurune eta ikasketa prozesu ezberdinen esposizioaren ondorioz ere eratzen dira. Ikerketa ugarik frogatu dute jendeak jarrera sendoak sor ditzakeela nolabait lotuta dauden objektu neutroekiko, emozioz kargatutako estimuluekin.[16]

Jarrerek diziplinako beste hainbat arlotan ere parte hartzen dute, hala nola, adostasuna, pertsonen arteko erakarpena, pertzepzio soziala eta aurreiritziak.

Pertsuasioa aldatu

Pertsuasioa, eragiteko metodo aktibo bat da, pertsonak jarrera, ideia edo portaera bat hartzera bideratzen saiatzen dena, bide arrazional edo emozionalez. Pertsuasioa errekurtsoetan oinarritzen da, presio edo hertsitze handietan baino. Pertsuasio-prozesuan, oro har, bost kategoria nagusietako batean sartzen diren aldagai ugarik eragiten dute:[17]

1. Komunikatzailea: sinesgarritasuna, esperientzia, fidagarritasuna eta erakargarritasuna ditu.

2. Mezua: hainbat arrazoi, emozio (adibidez, beldurra), alde bakarreko edo bi aldeetako argudioak, eta bestelako informazio-edukiak.

3. Audientzia: hainbat datu demografiko, nortasun-ezaugarri eta lehentasun biltzen ditu.

4. Kanala/euskarria: inprimatutako hitza, irratia, telebista, internet edo aurrez aurreko elkarrekintzak.

5. Testuingurua: ingurunea, talde dinamika eta mezuaren aldez aurreko informazioa hartzen ditu.[18]

Gizarte ezagutza aldatu

Gizarte ezagutzak pertsonek besteei buruzko informazioa nola hautematen, pentsatzen eta gogoratzen duen aztertzen du.[19] Ikerketa askoren oinarria honakoa da: pertsonek beste pertsona batzuengan pentsatzen dutela helburu ez sozialekin alderatuta. Williamsen sindromea eta autismoa duten pertsonen gabezia soziokognitiboetan oinarritzen da baieztapen hori. Pertsonen pertzepzioa jendeak besteenganako inpresioak nola sortzen dituen aztertzea da. Pertsonen arteko pertzepzioa, elkarreragineari buruz sinesmenak nola sortzen dituzten aztertzea da.[20]

Heuristika aldatu

Heuristikak lasterbide kognitiboak dira. Erabakia hartzerakoan froga guztiak neurtu beharrean, jendea heuristiketan oinarritzen da denbora eta energia aurrezteko. Erabilgarritasun heuristikoa jendeak emaitza baten probabilitatea kalkulatzen duenean gertatzen da, emaitza hori imajinatzea zer erraza den kontuan hartuta. Hori dela eta, aukera biziak edo oso gogoangarriak probabilitate handiagoak dituzte errazago hautemateko, irudikatzeko zailagoak edo ulertzeko zailak direnak baino, dagokion alborapen kognitiboan eraginez. Errepresentagarritasun heuristika, pertsonek erabiltzen duten lasterbide bat da, aurretik ezagutzen duten prototipo baten antzekoa denaren arabera zerbait sailkatzeko. Beste alborapen ugari aurkitu dituzte gizarte kognizioaren ikertzaileek. Atzera begirako alborapena, gertakariak aurreikusi izanaren oroitzapen faltsua da, edo benetako iragarpenen gehiegikeria, emaitzaz jabetu ondoren. Berrespen-alborapena norberaren aurreiritziak baieztatzen duen informazioa bilatzeko edo interpretatzeko joera duen alborapen mota bat da.[21]

 
Milgram-en esperimentua: esperimentatzaileak (E) parte-hartzailea (T) konbentzitzen du parte-hartzaileak deskarga elektriko mingarriak direla uste duen beste parte-hartzaile bati (L) emateko, benetan aktorea dena. Parte-hartzaile askok astinduak ematen jarraitu zuten aktoreak errukia eskatu arren.

Eskemak aldatu

Gizarte ezagutzan funtsezko beste kontzeptu bat da, errealitatea konplexuegia dela erraz bereizteko. Ondorioz, mundua errealitatearen eskema edo irudi sinplifikatuen arabera ikusteko joera dugu. Eskemak ezagutza antolatu eta informazioaren prozesamendua gidatzen duten irudikapen mental orokortuak dira.[22] Eskemek sarritan automatikoki eta nahi gabe funtzionatzen dute, eta pertzepzioan eta memorian alborapenak sor ditzakete. Eskemen bidez, existitzen ez den zerbait ikustera eramaten gaituzten itxaropenak sor daitezke.[23]

Autokontzeptua aldatu

Autokontzeptua pertsonek bere buruaz dituzten sinesmen guztien batura da. Autokontzeptua auto-eskema izeneko alderdi kognitiboek osatzen dute, hots, pertsonek beren buruaz dituzten sinesmenek, auto-erreferentziazko informazioaren prozesamendua bideratuz.[24] Adibidez, unibertsitateko kirolari batek “ni” anitz izango lituzke, bakoitzari dagokion informazio ezberdina prozesatuko lukeena: horrela bat ikaslearena izango litzateke, ikasle bati dagokion informazioa prozesatuz (klasean oharrak hartzea, etxeko lanak egitea, etab.); beste bat kirolariarena, kirolaria izatearekin lotutako gauzei buruzko informazioa prozesatzen duena (pase bat antzematea, jaurtiketa apuntatzea, etab.). “Ni” horiek norberaren identitatearen parte dira, eta auto-erreferentziazko informazioa bera prozesatzeko eta erreakzionatzeko oinarritzen dena. “Ni”a norberaren identitatearen parte ez bada, orduan askoz zailagoa da erreakzionatzea. Esate baterako, zibil batek ez du jakingo etsai baten mehatxua nola kudeatu, entrenatuta dagoen soldadu batek bezala. [25]

“Ni”a gure arretaren objektu berezi bat da. Oroitzapen batean, elkarrizketa batean, usain gaizto batean, buruan itsatsita dagoen abestian edo esaldi baten adimenean zentratuta badago, kontzientzia foku bat bezalakoa da. Foku honek objektu bakarrean distira dezake aldi berean, baina azkar alda daiteke objektu batetik bestera. Foku honetan ni-a lehen eta erdi-erdian dago: niri dagozkion gauzek maizago dute fokua.[26]

“Ni”a-ren ABCak honako hauek dira:

- Afektibitatea (hau da, emozioa): nola baloratzen du jendeak bere burua, nola hobetzen du bere buruaren irudia eta identitate-sentsazio segurua mantendu?

- Jokabidea: Nola erregulatzen dituzte pertsonek beren ekintzak, eta nola aurkezten dituzte besteen aurrean pertsonen arteko eskakizunak?

- Ezagutza: nola bilakatzen dira pertsonak bere baitan, nola eraikitzen dute auto-kontzeptua, eta nortasun zentzu egonkorra mantendu?[27]

Pertsonen arteko fenomenoak aldatu

 
Pennsylvaniako Unibertsitatea AEBetan psikologia klinikoan hezkuntza formala eskaini zuen lehen erakundea izan zen.

Eragin soziala aldatu

Eragin soziala pertsonek elkarrengan dituzten ondorio limurtzaileak adierazten dituen termino orokorra da. Gizarte-psikologian oinarrizko balio bezala ikusten da. Horren azterketa nabarmen gainjartzen da jarreren eta pertsuasioaren ikerketarekin. Eragin sozialaren hiru eremu nagusiak adostasuna, betetzea eta obedientzia dira. Eragin soziala oso lotuta dago baita talde-dinamikaren azterketarekin, eraginaren efektu gehienak talde sozialetan gertatzen direnean indartsuenak izaten baitira.[28]

Talde dinamikak aldatu

Talde bat gizarte-harremanen bidez elkarren artean lotuta dauden bi pertsona edo gehiago bezala defini daiteke. Taldeek elkarrekintzan jarduten dute, elkarri eragiten diote eta nortasun komun bat partekatzen dute. Aldi baterako elkarretaratze kointzidentzialetatik bereizten dituzten ezaugarri emergente batzuk dituzte, gizarte agregatuak deitzen direnak:[29]

- Arauak: taldekideek bete beharreko arau eta itxaropen inplizituak (adibidez, eskerrak ematea, eskua ematea).

- Rolak: taldeko kide zehatzentzako arau eta itxaropen inplizituak (adibidez, anai-arreba zaharrena, familian ardura osagarriak izan ditzakeena).

- Harremanak: taldearen barruko gustuko ereduak, eta prestigio edo baita estatus ezberdintasunak (adibidez, liderrak, jende ezaguna).

Aldi baterako taldeek eta agregatuek ezaugarri horietako gutxi edo bat ere ez dute partekatzen, eta ez dira benetako gizarte talde bezala sailkatzen. Adibidez autobus batera igotzeko ilaran zain dauden pertsonak, ez dute talde bat osatzen.[30]

Pertsonen arteko erakarpena aldatu

Pertsonek elkarren arteko harremanak aztertzeko alor nagusi bat pertsonen arteko erakarpena da, hau da, pertsonak elkar gustatzera, harremanak ezartzera eta (zenbait kasutan) maitemintzera eramaten dituzten indar guztiei dagokiena. Erakarpenaren hainbat printzipio orokor aurkitu dituzte gizarte psikologoek. Pertsonen arteko erakarpenean faktore garrantzitsuenetako bat da zein antzekoak diren bi pertsona partikular. Zenbat eta antzekoagoak izan bi pertsonen jarrera orokor, jatorri, ingurune, mundu-ikuskera eta beste ezaugarri batzuetan, orduan eta aukera handiagoa izango da elkar erakartzen dutela sentitzeko.[31]

 
Epaiketa objektu berria, lehendik dagoen kategoria batera egokitzen den ala ez jakiteko.

Ikerketa aldatu

Metodoak aldatu

Gizarte-psikologia zientzia enpirikoa da, hipotesiak probatuz giza jokabideari buruzko galderei erantzuten saiatzen dena, bai laborategian bai landa-lanean. Garrantzitsua da ikerketaren diseinuari, laginketari eta analisi estatistikoari arreta handia ematea. Emaitzak parekideek ebaluatutako aldizkarietan argitaratzen dira, hala nola:[32]Gizarte-psikologia esperimentalaren aldizkaria, Nortasunaren eta gizarte-psikologiaren buletina eta Nortasun eta gizarte psikologia aldizkaria. Gizarte-psikologia azterketak zientzia orokorreko aldizkarietan ere agertzen dira, hala nola Zientzia psikologikoak eta Zientziak. [33]

Metodo esperimentaletan, ikertzaileak inguruneko aldagai bat aldatzea eta beste aldagai batean duen eragina neurtzea dakar. Adibide bat haur talde biri bideo-joko bortitz edo baketsua jolasten uztea litzateke, eta ondoren jolas libreko garaian ondorengo eraso-maila behatzea. Baliozko esperimentu bat kontrolatzen da, eta ausazko esleipena erabiltzen du.[34]

Metodo korrelazionalek, naturan gertatzen diren bi aldagaien arteko asoziazio estatistikoa aztertzen dute. Esaterako, haurrek etxean ikusten dituzten telebista-saio bortitzen kopurua erlazionatu liteke haurrek eskolan parte hartzen duten istilu bortitzen kopuruarekin. Kontuan izan ikerketa honek ez lukeela frogatuko telebista bortitzak umeengan erasoak eragiten dituenik: oso posible da ume oldarkorrek telebista bortitzagoa ikustea aukeratzea.[34]

Behaketa metodoak, deskribatzaile hutsak dira eta behaketa naturalista, behaketa asmatua, behaketa parte-hartzailea eta artxibo-analisia barne hartzen ditu. Hauek ez dira hain ohikoak gizarte-psikologian, baina batzuetan fenomeno bat lehenengoz ikertzen denean erabiltzen dira. Adibide bat litzateke jolastokian haurrak oharkabean behatzea (bideokamera batekin, agian) eta bistaratzen diren ekintza erasokorren kopurua eta motak grabatzea.[35]

Esperimentu ospetsuak aldatu

Asch-en adostasun-esperimentuak aldatu

Solomon Asch-en adostasun-esperimentuek talde txikietan adosteko bulkadak duen ahalmena frogatu zuten, partaideak linea baten luzera asmatu behar zuelako, beste partehartzaileak nahita erantzun okerrak ematen zituzten bitartean. Proben heren baten baino gehiagotan, partaidea gehiengoarekin bat etorri zin, nahiz eta gehiengoaren epaia okerra izan nabarmen. Partaideen ehuneko hirurogeita hamabost gutxienez, behin adostasuna erakutsi zuten saiakuntzan zehar.[32] Esperimentuaren manipulazio gehigarriek erakutsi zuten partaideen adostasuna murriztu egiten zela gutxienez beste pertsona bat konformatzen ez zenean, baina handitu egiten zela partaidea konformatzen hasten zenean edo esperimentutik erretiratzen zenean. Gainera, partaidearen adostasunak nabarmen egiten zuen gora beste partehartzaile "desegokien" kopurua batetik hirura igo ahala, eta gora egin zuen gehiengo okerra handitu ahala. Beste hiru partehartzaile oker zituzten partaideak % 31,8 akats egin zituzten, eta aldiz okerreko bat edo bi partehartzaile egonda, % 3,6an eta % 13,6an bakarrik egin zituen akatsak, hurrenez hurren.[36]

 
Bost nortasun-ezaugarri handienak.

Festinger (disonantzia kognitiboa) aldatu

Leon Festinger-en disonantzia kognitiboaren esperimentuan, bi ordainsari-taldetan taldetan banatu ondoren, parte-hartzaileei zeregin aspergarri bat egiteko eta gero zereginari buruzko gezurrezko iritzia emateko eskatu zitzaien. Azterketaren amaieran, parte-hartzaile batzuei $ 1 ordaintzen zitzaien zeregina gustatu zitzaiela esateko, eta beste parte-hartzaile taldeari 20 $ ordaindu zizkieten gezur bera esateko. Lehenengo taldeak geroago esan zuen lana bigarren taldeak baino gehgiago gustatzen zitzaiela.[37] Festingerren azalpena izan zen lehenengo taldeko pertsonentzat $ 1 bakarrik ordaintzea ez zela gezurretan aritzeko pizgarri nahikoa, eta $ 1 ordaindu zutenek disonantzia izan zuten. Disonantzia hori beren gezurrak justifikatuz baino ezin zuten gainditu, zereginari buruz aurretik zituzten jarrera desegokiak aldatuz. 20 $ ordaintzeak disonantziarik ez duen zeregin aspergarria egiteko arrazoia ematen zuen.[38]

Milgram esperimentua aldatu

Stanley Milgram-en esperimentua pertsona bat autoritate-figura bati obeditzean noraino iritsiko zen aztertzeko diseinatua zegoen. Bigarren Mundu Gerran Holokaustoaren gertakarien ondoren, esperimentuak erakutsi zuen amerikar hiritar normalak aginduak betetzeko gai zirela, baita pertsona errugabe bat sufritzea edo hiltzea eragiten ari zirela uste zutenean ere.[39]

Stanfordeko espetxeko esperimentua aldatu

Philip Zimbardoren Stanfordeko espetxeko azterketa simulatu batean, espetxeko preso edo guardia bezala aritu ziren ikasleek hartu zuten parte, eta nabarmen erakutsi zuen jendeak zeregin hori zenbateraino beteko zuen. Egun gutxitan, guardiak bortitz eta gupidagabe bilakatu ziren, eta presoak errukarri eta esaneko. Hori, hasiera batean, berehalako gizarte-egoeraren botereak, nortasun-ezaugarri normalak gainditzeko gaitasunaren froga garrantzitsua zela argudiatu zen.[40] Ondorengo ikerketek zalantzan jarri dituzte ikerketaren hasierako ondorioak. Adibidez, adierazi da parte-hartzaileen auto-hautaketak eragina izan dezakeela erakutsitako bere portaeran,[41] eta parte-hartzaileen nortasunak hainbat modutan eragin zuela haien erreakzioetan, eta baita azterketan jarraitzea aukeratu zuten denborak ere. Bestalde, 2002ko BBCren azterlanak, Stanforden azterlanean baldintzak errepikatzeko diseinatuak, hasierako ondorioen ordez erabat desberdinak ziren beste batzuk eman zituen.[42]

 
Zientzia irekiaren oinarriak.

Lapurren kobazuloaren esperimentua aldatu

Muzafer Sherif-en lapurren kobazuloaren azterketak bi talde lehian banatu zituen mutilak, zenbat etsai eta oldarkortasuna sortuko zen aztertzeko. Sherif-ek emaitzen azalpena talde gatazka errealistaren teoria bezala ezagutu zen, taldeen arteko gatazka baliabideen lehiaren bidez sortu zelako. Kooperazioa eta superordinazioko helburuek gerora eragin hori alderantzikatu zuten.[43]

Lapurren haitzuloko esperimentua aldatu

Muzafer Sherif haitzuloko lapurren ikerketak, mutilak kontrako bi taldetan banatu zituen, sortuko ziren etsaitasun eta oldarkotasun aztertzeko. Sherif-en emaitzen azalpenari talde-gatazkei buruzko teoria errealista esaten zitzaion, taldeen arteko gatazka baliabideen lehiaren bidez sortu zelako. Gerora baina, lankidetzaren indukzioak eta helburuen gain-antolaketak eragin hori aldatu egin zuten.

Banduraren Bobo panpina aldatu

Albert Banduraren Bobo panpinaren esperimentuak, agresibitatea imitazioz nola ikasten den frogatu zuen.[44]

Etika aldatu

Gizarte-psikologiaren helburua, ezagutza eta portaera gizarte testuinguru baten berez gertatzen diren bezala ulertzea da, baina pertsonak behatzeak berak eragina izan dezake, portaera aldatzeraino. Horregatik, gizarte-psikologiako esperimentu askok engainua erabiltzen dute ikerketaren alderdi batzuk ezkutatu edo desitxuratzeko. Iruzurrak azaleko istorio faltsuak, parte-hartzaile faltsuak (konfederatuak edo aktoreak), paraideei emandako iruzkin faltsuak, eta abar izan daitezke.[45]

Iruzurra edozein egoeratan erabiltzea anti-etikoa dela diote hainbat psikologok, eta horren ordez beste ikerketa-estrategia batzuk erabili behar direla, adibidez rol-jokoa. Baina zoritxarrez, ikerketek frogatu dute rol-azterketek ez dituztela engainu-ikerketen emaitzak sortzen, eta horrek zalantzan jarri du haien baliozkotasuna. Iruzurraz gain, batzuetan, esperimentatzaileek egoera deseroso edo lotsagarrietan jarri dituzte partaideak (adibidez, Milgram esperimentua eta Stanfordeko espetxeko esperimentua), eta hori ere kritikatu egin dute arrazoi etikoengatik.[46]

Ikerketako parte-hartzaileen eskubideak eta ongizatea babesteko, eta aldi berean, pertsonen giza jokabideari buruzko emaitza esanguratsuak eta ikuspegiak ezagutzeko, ia gizarte-psikologiako ikerketa guztiek azterketa etiko bat gainditu behar dute. Ikastetxe eta unibertsitate gehienetan, etika-batzorde batek edo Instituzio Berrikuspen Batzorde batek egiten du, proposatutako ikerketa aztertuz, ziurtatzeko parte-hartzaileei kalterik ez zaiela egingo, eta azterketaren onurak, pertsonentzat izan daitezkeen arriskuak edo ondoezak baino handiagoak direla.[47]

Nerabeak aldatu

Gizarte-psikologiak nerabeen garapenean zeregin gakoak zeintzuk diren ere aztertzen du. Denbora horretan, nerabeek beren garapen sozialean eragina izan dezaketen arazo eta erabaki askorekin aurkitzen dira. Aurre egiteko, autoestimu arazoak, kideen presioa, drogak, alkohola, tabakoa, sexua eta sare sozialak dituzte. [48]

Gaur egungo psikologoak ez dira guztiz jabetzen sare sozialen eraginaz. Sare sozialak mundu osoan daude, eta ondorioz bizitza errealean inoiz topatuko ez duen zerbaiten eraginpean egon daitezke. 2019an, sare sozialak nerabeen eta adineko batzuen bizitzan, jarduera garrantzitsuena bihurtu ziren.[49]

Errepikapen krisia aldatu

Gizarte-psikologiako ikerketetako aurkikuntza asko errepikatzeko zaila dela frogatu dute, eta batzuek argudiatu dute gizarte-psikologia errepikapen krisian dagoela. Baina erreplikazio porrotak ez dira gizarte-psikologiakoak soilik, eta zientziaren arlo guztietan daude. Faktore batzuk identifikatu dira gizarte-psikologiako ikerketan, gaur egungo krisi eremura eraman dutenak.[50]

Lehenik eta behin, zalantzazko ikerketa praktikak ohikotzat bezala identifikatu dira. Praktika horiek, iruzurrezkoak nahita izan ez arren, gustuko ez diren emaitza estatistikoak bilatzen diren emaitzetara bilakatzea dakar, analisi estatistikoen, lagin-tamainen edo datuak kudeatzeko sistemen manipulazioaren bidez, normalean esanguratsuak ez diren aurkikuntzak esanguratsu bihurtzeko. Zenbait ikerketek iradoki dute praktika horien bertsio arinak nagusiagoak direla.[51]

Bigarrenik, gizarte-psikologo batzuek akademia orokorrean sartu diren iruzurrezko ikerketak argitaratu dituzte, batez ere Diederik Stapelek onartutako datuen fabrikazioa eta beste batzuen aurkako salaketak. Iruzurrezko ikerketa ez da errepikapen krisiaren eragile nagusia.

Halaber, gizarte-psikologian hainbat efektu errepikatzea zailak zela ikusi zen, egungo errepikapen krisiaren aurretik ere. Esaterako, Epaiak eta erabakiak hartzea aldizkari zientifikoak, “pentsamendu inkontzientearen teoria”ri laguntzarik ematen ez dioten hainbat ikerketa argitaratu ditu urteetan zehar. Errepikapenak bereziki zailak agertzen dira ikerketa-saiakuntzak aurrez erregistratuta daudenean, eta zalantzan jartzen den teorian inbertitzen ez diren ikerketa taldeek egiten dituztenean.[52]

Hiru elementu hauek batera Daniel Kahneman-ek lagundutako erreplikaren arreta berritu dute. Efektu askoren azterketak erakutsi du oinarrizko hainbat uste errepikatzea zaila dela. Gizarte-psikologiaren 2014ko edizio berezi bat errepikapen azterketetan ardaztu zen, eta aurretik izandako hainbat uste errepikatzeko zailak zirela ikusi zen.[53]

Garrantzitsua da errepikapen krisi honek ez duela esan nahi gizarte-psikologia ez-zientifikoa denik. Aitzitik, berrazterketa hau prozesu zientifikoaren zati osasuntsu bat bada ere, batzuetan desatsegina da, ideia zaharrak edo azterketa zorrotza jasan ezin dutenak baztertu egiten direlako. Ondorioa da garai batean sendotzat jotako gizarte-psikologiaren arlo batzuk, hala nola gizarte-prestaketa, miatze handiagoa izan dutela aurkikuntzak errepikatu ez direlako.[54]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Ingelesez) Allport, G. W. (1985). "The Historical Background of Social Psychology". In G. Lindzey and E. Aronson (ed.). The Handbook of Social Psychology. New York: McGraw Hill, 5 or..
  2. ↑ a b (Ingelesez) Sewell, W. H. (1989). "Some reflections on the golden age of interdisciplinary social psychology". Annual Review of Sociology. 15, 1-17 or. ISBN doi:10.1146/annurev.so.15.080189.000245. S2CID 143901573...
  3. ↑ (Ingelesez) Moscovici, S; Markova, I. (2006). The Making of Modern Social Psychology. . Cambridge, UK: Polity Press.
  4. ↑ (Ingelesez) Amber Haque. (2004). "Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists". Journal of Religion and Health. 43 (4), 357–377 or. ISBN doi:10.1007/s10943-004-4302-z. JSTOR 27512819. S2CID 38740431..
  5. ↑ (Ingelesez) Cartwright, Dorwin. (1979). "Contemporary Social Psychology in Historical Perspective". Social Psychology Quarterly. 42 (1), 82–93 or. ISBN doi:10.2307/3033880. ISSN 0190-2725. JSTOR 3033880..
  6. ↑ (Ingelesez) Gergen, K. J.. (1973). "Social Psychology as History". Journal of Personality and Social Psychology. 26 (2), 309–320 or. ISBN doi:10.1037/h0034436..
  7. ↑ (Ingelesez) Triplett, Norman. (1898). "The dynamogenic factors in pacemaking and competition". American Journal of Psychology. 9 (4), 507–533 or. ISBN doi:10.2307/1412188. JSTOR 1412188. S2CID 54217799..
  8. ↑ (Ingelesez) Gergen, Kenneth J. (1973). "Social psychology as history". Journal of Personality and Social Psychology. 26 (2), 309–320 or. ISBN doi:10.1037/h0034436..
  9. ↑ (Ingelesez) "Social Psychology". Psychology. iResearchNet.
  10. ↑ (Ingelesez) Gecas, Viktor. (1982). "The Self-Concept". Annual Review of Sociology. 8, 1-33 or. ISBN doi:10.1146/annurev.so.08.080182.000245. ISSN 0360-0572. JSTOR 2945986..
  11. ↑ (Ingelesez) Kassin, Saul, Steven Fein, and Hazel R. Markus. (2017). Social Psychology (10th ed.). Belmont, CA: Cengage Learning ISBN 978-1-305-58022-0..
  12. ↑ (Ingelesez) Sison, Erick Louie A.. (2008). The Dynamics of Persuasion. New York: Lawrence Erlbaum.
  13. ↑ (Ingelesez) Bem, D. (1970). Beliefs, Attitudes, and Human Affairs. Belmont, CA: Brooks/Cole.
  14. ↑ (Ingelesez) McConnell, Allen. (2001). "Relations among the Implicit Association Test, Discriminatory Behavior, and Explicit Measures of Racial Attitudes". Journal of Experimental Social Psychology. 37 (5), 435–442 or. ISBN doi:10.1006/jesp.2000.1470. S2CID 31010334..
  15. ↑ (Ingelesez) Heider, J. D; Skowronski, J. J. (2007). "Improving the Predictive Validity of the Implicit Association Test". North American Journal of Psychology. 9, 53–76 or..
  16. ↑ (Ingelesez) Kassin, Saul, Steven Fein, and Hazel R. Markus, (2008). Kassin, Saul M.; Fein, Steven; Markus, Hazel Rose. (2008). Social Psychology. Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning ISBN 9780618868469. LCCN 2007-926779..
  17. ↑ (Ingelesez) Myers, David. (2010). Social Psychology (10th ed.). New York: McGraw-Hill, 234–253 or. ISBN 978-0-07-337066-8..
  18. ↑ (Ingelesez) Austen, Jane. (1919). Northanger Abbey & Persuasion. J.M. Dent ISBN 0-665-83283-4. OCLC 1111908588..
  19. ↑ (Ingelesez) DeLamater, John D.; et al.. (2014). Social Psychology. ISBN 978-0-8133-4951-0. OCLC 883566075..
  20. ↑ (Ingelesez) Moskowitz, Gordon B. (2005). Social Cognition: Understanding Self and Others. Texts in Social Psychology. Guilford ISBN 978-1-59385-085-2..
  21. ↑ (Ingelesez) "Availability Bias, Source Bias, and Publication Bias in Meta-Analysis". Methods of Meta-Analysis: Correcting Error and Bias in Research Findings, SAGE Publications, Ltd, 513–551 or. ISBN doi:10.4135/9781483398105.n13, ISBN 978-1-4522-8689-1..
  22. ↑ (Ingelesez) Correll, Joshua; Park, Bernadette; Judd, Charles M; Wittenbrink, Bernd. (2002). "The police officer's dilemma: Using ethnicity to disambiguate potentially threatening individuals". Journal of Personality and Social Psychology. 83 (6), 1, 314–1, 329 or. ISBN CiteSeerX 10.1.1.466.7243. doi:10.1037/0022-3514.83.6.1314. ISSN 0022-3514. PMID 12500813..
  23. ↑ (Ingelesez) Sternberg, Robert J.; Funke, Joachim. (2019). The Psychology of Human Thought: An Introduction. BoD – Books on Demand ISBN 978-3-947732-35-7..
  24. ↑ (Ingelesez) Bem, Daryl J.. (1972). "Self-Perception Theory". Self Perception Theory. Advances in Experimental Social Psychology. Vol. 6. Academic Press, 1–62 or. ISBN doi:10.1016/S0065-2601(08)60024-6. ISBN 978-0-12-015206-3..
  25. ↑ (Ingelesez) Hazel, Markus. (1977). "Self-Schemata and Processing Information". Journal of Personality and Social Psychology. 35 (2), 63–78 or. ISBN doi:10.1037/0022-3514.35.2.63. S2CID 16756658..
  26. ↑ (Ingelesez) Forgas, Scientia Professor of Psychology Joseph P.; Forgas, Joseph P.; Williams, Kipling D.; PhD, Professor of Psychological Sciences Kipling D. Williams. (2002). The Social Self: Cognitive, Interpersonal, and Intergroup Perspectives. Psychology Press ISBN 978-1-84169-062-9..
  27. ↑ (Ingelesez) Wilson, Timothy D.; Gilbert, Daniel T. (2003). "Affective Forecasting". Advances in Experimental Psychology. Vol. 35. Academic Press, 345–411 or. ISBN doi:10.1016/S0065-2601(03)01006-2. ISBN 9780120152353..
  28. ↑ (Ingelesez) Aronson, Elliot. (2008). The Social Animal (10th ed.). Worth Publishers ISBN 978-1-4292-0316-6..
  29. ↑ (Ingelesez) Forsyth, Donelson R. (2006). Group Dynamics (4th ed.). Belmont, CA: Thomson-Wadworth ISBN 9780495007296. OCLC 1035146459...
  30. ↑ (Ingelesez) "Social Groups and Organizations: Groups, Aggregates, and Categories". SparkNotes.
  31. ↑ (Ingelesez) Byrne, Donn. (1961). "Interpersonal attraction and attitude similarity Paywall.". Journal of Abnormal and Social Psychology 62(3), 713–15 or. ISBN doi:10.1037/h0044721. PMID 13875334..
  32. ↑ a b (Ingelesez) Henrich, Joseph; Heine, Steven J.; Norenzayan, Ara. (2010). "The weirdest people in the world?" (PDF). Behavioral and Brain Sciences. Cambridge University Press. 33 (2–3), 61–83 or. ISBN doi:10.1017/S0140525X0999152X. hdl:11858/00-001M-0000-0013-26A1-6. PMID 20550733...
  33. ↑ (Ingelesez) Sears, David O. (1986). "College Sophomores in the Laboratory: Influences of a Narrow Data Base on Social Psychology's View of Human Nature" (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. APA. 51 (3), 515–530 or. ISBN doi:10.1037/0022-3514.51.3.515. S2CID 14408635..
  34. ↑ a b (Ingelesez) Anderson, Craig A.; Allen, Johnie J.; Plante, Courtney; Quigley-McBride, Adele; Lovett, Alison; Rokkum, Jeffrey N. (2018). "The MTurkification of Social and Personality Psychology" (PDF).. Personality and Social Psychology Bulletin. 45 (6), 842–50 or. ISBN doi:10.1177/0146167218798821. PMID 30317918. S2CID 52981138..
  35. ↑ (Ingelesez) "Social Psychology: Definition, History, Methods, Applications". IResearchNet.
  36. ↑ (Ingelesez) Asch, Solomon E. (1955). "Opinions and Social Pressure" (PDF). Scientific American. 193 (5), 31–35 or. ISBN Bibcode:1955SciAm.193e..31A. doi:10.1038/scientificamerican1155-31...
  37. ↑ (Ingelesez) McLeod, Saul. (2018). "Cognitive Dissonance". Simply Psychology.
  38. ↑ (Ingelesez) Festinger, Leon; Carlsmith, James M. (1959). "Cognitive consequences of forced compliance".. Journal of Abnormal and Social Psychology. 58 (2), 203–11 or. ISBN doi:10.1037/h0041593. PMID 13640824...
  39. ↑ (Ingelesez) Milgram, Stanley. (1975). Obedience to Authority: An Experimental View. New York: Harper & Row ISBN 9780060904753..
  40. ↑ (Ingelesez) Haney, Craig; Banks, Curtis; Zimbardo, Philip G. (1973). "Interpersonal Dynamics in a Simulated Prison". International Journal of Criminology and Penology. 1, 69–97 or..
  41. ↑ (Ingelesez) Carnahan, Thomas; McFarland, Sam. (2007). "Revisiting the Stanford prison experiment: Could participant self-selection have led to the cruelty?" (PDF). Personality and Social Psychology Bulletin. 33 (5), 603–14 or. ISBN doi:10.1177/0146167206292689. PMID 17440210. S2CID 15946975...
  42. ↑ (Ingelesez) Reicher, S; Haslam, S. A. (2006). "Rethinking the Psychology of Tyranny: The BBC Prison Study". British Journal of Social Psychology. 45 (1), 1–40 or. ISBN doi:10.1348/014466605X48998. PMID 16573869..
  43. ↑ (Ingelesez) Sherif, Muzafer. (1954). "Experiments in group conflict". Scientific American. 195 (5), 54–58 or. ISBN doi:10.1038/scientificamerican1156-54..
  44. ↑ (Ingelesez) Bandura, Albert; Ross, D; Ross, S.A. (1961). "Transmission of aggression through imitation of aggressive models" (PDF). Journal of Abnormal and Social Psychology. 63 (3), 575–82 or. ISBN doi:10.1037/h0045925. PMID 13864605. S2CID 18361226..
  45. ↑ (Ingelesez) "APA PsycNet". psycnet.apa.org.
  46. ↑ (Ingelesez) Miller, Arthur G. (1972). "Role Playing: An Alternative to Deception? A Review of the Evidence". ResearchGate. 27 (7), 623–636 or. ISBN doi:10.1037/h0033257...
  47. ↑ (Ingelesez) Committee on Associate and Baccalaureate Education. (2016). "The Institutional Review Board (IRB): A College Planning Guide" (revised ed.). American Psychological Association.
  48. ↑ (Ingelesez) Cleveland Clinic Health Library. (2014). "Social Development During the Teen Years". Cleveland Clinic.
  49. ↑ (Ingelesez) Griffiths, Mark D. (2019). "Adolescent Social Media Use". Psychology Today. Sussex Publishers.
  50. ↑ (Ingelesez) Open Science Collaboration. (2015). "Estimating the reproducibility of psychological science" (PDF). Science. American Association for the Advancement of Science, 349 or. ISBN doi:10.1126/science.aac4716. hdl:10722/230596. PMID 26315443. S2CID 218065162..
  51. ↑ (Ingelesez) Shea, Christopher. (2011). "Fraud Scandal Fuels Debate Over Practices of Social Psychology". The Chronicle of Higher Education.
  52. ↑ (Ingelesez) Social Psychology 45(3) Open access. Hogrefe Publishing ISBN ISSN 1864-9335..
  53. ↑ (Ingelesez) Perspectives on Psychological Science 7(6) Open access.. Association for Psychological Science . ISBN 1745-6924..
  54. ↑ (Ingelesez) Coyne, J. C. (2016). "Replication initiatives will not salvage the trustworthiness of psychology". BMC Psychology. 4 (1), 28 or. ISBN doi:10.1186/s40359-016-0134-3. PMC 4886400. PMID 27245324..

Ikus, gainera aldatu

(Ingelesez) Taldeen arteko harremanak

Kanpo estekak aldatu

(Ingelesez) Gizarte-psikologia Informazioa eta baliabideen orria

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gizarte_psikologia&oldid=9588103"(e)tik eskuratuta