Donegal konderria

Donegal konderria
	County Donegal; Contae Dhún na nGall; Coonty Donegal
;	;
	Island of Ireland location map Donegal.svg
Geografia
Hiriburua	Lifford; 54°50′8″N 7°28′40″W
Azalera	4841
Mugakideak	Leitrimeko konderria, Fermanagheko konderria, Tyroneko konderria, Derryko konderria eta Ipar Irlanda
Administrazioa
Legebiltzarra	legislative body of Donegal County Council (en)
Demografia
Biztanleria	161.137
Dentsitatea	33,15 bizt/km²
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Irlandako gaelera;
Bestelako informazioa
	donegal.ie

Donegal konderria (gaeleraz Dún na nGall) Irlandako ipar-mendebaldean dago kokatuta, Ulsterreko probintzian. 1920an Irlandako Errepublikaren parte izatea erabaki zuen. 4.841 km2-ko azalera dauka eta 161.137 biztanle zituen 2011an (33,28 biz./km2).

Geografia aldatu

Natura aldatu

Ulsterreko konderririk handiena eta menditsuena da. Bi mendizerrak zeharkatzen dute konderria, Derryveagh mendiak iparraldean eta Bluestack mendiak hegoaldean. Mount Errigal (749 m) da mendirik garaiena. Kostalde bihurria du, itsas golko aipagarrienak Swilly eta Foyle aintzirak dira, eta bien artean Inishowen penintsula dago.

Hiriak eta herriak aldatu

Lifford/Leifear dauka hiriburu eta Letterkenny/Leitir Ceanainn hiri nagusi . Hauek dira beraz hiri eta herri handienak:

Letterkenny/Leitir Ceanainn (19.588 biztanle)
Buncrana/Bun Cranncha (6.839)
Lifford/Leifear (4.837), hiriburua
Ballybofey/Bealach Féich (4.176)
Donegal/Dún na nGall (2.339)

Historia aldatu

Sarritan Tirconaill konderria (irlanderaz Contae Thír Chonaill) izena eman izan zaio, izan ere bertako antzinako erregea Thír Chonaill izan baitzen. Dena den irlandako leinurik ezagunenetakoaren lurrak izan dira historian zehar, O'Donnell leinuarenak (Clann Ó Domhnail) hain zuzen ere. 1600 inguruan Irlandako leinurik aberats eta indartsuena izan zen, Tyroneko konderrian zegoen O'Neill leinuarekin batera. O'Donnelldarrek beren Donegalgo gaztelutik Ulsterreko erresuma gaeliko bakarrean mendeetan zehar ezarri zuten beren agintea harik eta 1607an britainiarrek eskuratu zuten arte. Konderria bera 1585ean eratu zuten ingelesek baina hogei urtetan ez ziren gai izan kontrola ezarri eta O'Donnelldarrak kanporatzeko. 1610tik aurrera kolonizazio gogorra pairatu zuen konderriak.

1841-45 urte arteko Gosete Handiak gogor jo zuen Donegalen eta jende askok lurra utzi zuen Derryko kaira joan eta atzerrira emigratu zutelarik. Eskoziar jatorriko pertsona asko beren sorterrira itzuli ziren, Glasgowra hain zuzen ere. Hainbat herri betirako despopulatu ziren.

Irlandako zatiketa gertatu zenean Donegaldarrek Irlandako Errepublikan sartzea erabaki zuten. Erabaki honek ekonomikoki eragin handia izan zuen konderrian, izan ere mendeetan zehar konderriaren metropoli lanak egin izan zituen Derryrengandik banatuta gelditu baitzen. Honetaz gain isolaturik ere gelditu zen, izan ere kilometro gutxi batzutako lotura baino ez baitu Irlandako Errepublikarekin. "Ahazturiko konderria" ezizena eman izan zaio sarritan.

Kultura aldatu

Hizkuntzak aldatu

Irlanda osoan bezala, Donegalgo hizkuntza nagusia ingelesa den arren, gaelerak pisu handia du. Horrez gain, konderri horretan Ulsterko eskozieraren hiztunak ere badira.

Gaeltacht aldatu

Gaeltachteko zati garrantzitsua da lurralde hau, eta gaeleraren hainbat hiztun biltzen ditu. Alde horretatik, nabarmentzekoa da Gaoth Dobhair/Gweedore herria (1.400 biztanle inguru 2002an), Irlanda osoko udalerri gaelikorik handiena baita.

Hurrengo herriek ere gaelikodun kopuru esanguratsua daukate:

Ondasun nabarmenak aldatu

Grianan Aileachkoa, k.a. V mendeko gotorlekua
Slieve League, 600 metrotako garaierako itsaslabarra
Inishowen penintsula
Glenveagh Parke Nazionala
Glenveagh gaztelua
Donegal gaztelua
Malin Head, iparralderen dagoen lurmuturra
Swilly aintzira
Foyle aintzira
The Rosses eskualdea
Inishbofin uhartea
Toraigh uhartea
Arranmore uhartea
Gola uhartea

Donegaldar ospetsuak aldatu

Kolunba Ionakoa (521-597), santua eta misiolaria.
Proinsias Ó Maonaigh (1922-2006), biolinjolea eta musikaria.
Rory Gallagher (1948-1995), gitarrajolea.
Seán McGinley (1952-2009), aktorea.
Moya Brennan (1952-), abeslaria.
Cathal O Searcaigh (1956-), olerkaria, antzerkigilea eta itzultzailea.
Daniel O'Donnell (1961-), abeslaria.
Enya (1961-), abeslaria.
Mairéad Ní Mhaonaigh (1962-), biolinjolea eta Altan musika taldeko abeslaria. Proinsias Ó Maonaigh musikariaren alaba.
Altan, folk musika taldea.
Clannad, folk musika taldea.