Topic on Wikipedia:Txokoa

Arratsalde on,

Oraintxe hasi berri naiz Egiptoko zenbait monumenturi buruzko artikuluak hobetzen eta Gizako Piramideei eta Esfingeari buruzko artikuluak hobetzeko asmoa dut. Gainera, ez dakit entzunak dituzuen baina zenbait teoria bitxiri buruzko artikuluak ere sortuko ditut ziur aski hurrengo asteetan: Orionen Korrelazioaren Teoria (hemen inglesez), Esfingearen Datazioa, etab.

Kontua da atzerriko Wikipedietan ere eztabaidak sortu dituen kategoria batekin bat ez natorrela eta hori sasiarkeologia kategoria da. Sasizientzia batzuk oso erraz bereiz daitezke baina arkeologiaren kasuan gehiago kostatzen zait eta zalantzan dut neutraltasuna errespetatzen duten kategoria horiek.

Adibidez, Bostongo Unibertsitateko Robert Schochek lan zientifiko oso sakonak egin ditu eta ebidentzia ugari eman ditu Esfingearen Ur Higaduraren Teoriaren inguruan eta gaztelaniazko Wikipediak teoria hori sasiarkeologiatzat hartzen du. Nire ustez, gauza bat da zientzialarien zati handi batek teoria jakin bat babestea, baina horrek ez dut uste esan nahi duenik gainerakoak sasiarkeologia direnik, ez al da hala?

Berdina gertatzen da Hancocken Orionen Korrelazioaren Hipotesiarekin (Gizako piramideak K. a. 10.500 urtekoak direla dio, Orion konstelazioarekin lerrokatuta egoteko sortu omen zituzten). Ikerlari horrek zenbait ebidentzia ematen ditu eta horiek metodo zientifikoak dionena jarraituz, behaketa objektibotik jaioak dira.

Amaitzeko, esan dudanagatik ematen badu ni teoria horien aldekoa naizela baina hori ez da hala, iruditzen zait teoria guztiek errespetu pixka bat merezi dutela oinarri minimo bat baldin badute, batez ere hain polemikoa den gai honen inguruan. Zuen aldetik jakin nahiko nuke zein iritzi duzuen honi buruz eta bide batez aprobetxatuko dut esateko sasiarkeologia kategoria zehaztu beharreko kategoria bat dela, neutraltasuna mantendu nahi bada.

Mila esker.

Iturriak: Hacock-en dokumentala https://www.youtube.com/watch?v=DGRLgMzmyeM

Schochen ikerketa: ttp://www.robertschoch.net/Redating%20the%20Great%20Sphinx%20of%20Giza.htm

Gabon @Xabi22:, euskarazko wikipediarentzat orain arte wikipedia guztien izarra den ingelerazko wikipedia izan da eredugarriena. Eta nire ustez, horrela jarraitu behar du izaten. Ondo izan.

Kaixo! Ingelesezko WPn joera handia dute argitalpen ofizialetan agertzen ez diren teoriei izen baztertzaileak eta etiketak jartzeko eta, finean, baztertzeko. Ni ez nator bat horrekin, eta nik nahikotzat joko nuke azaldutako tesiaren eragozpenak adieraztearekin, edo hura perspektiban jartzearekin.

Iñaki LL-rekin bat. Ez dakit Egiptoko arkeologiari buruzko ezer, baina pixka bat bai Europakoari buruz, eta badakit hemen arazo potoloetako bat korporatibismoa dela: mundu arkeologiko profesionala (argitalpen ofizialetako hori) oso uzkurra da tesi heterodoxoak aintzat hartzeko, are gehiago ikerlari amateurren aldetik badatoz. Horren adibide bat oso-oso hurbil dut nik: Xabier Gezuraga Dena den, uste dut Wikipediaren lana ez dela alde batekin edo bestearekin lerratzea: tesiak azaldu, neutraltasun printzipioa gogoratuz, eta ebazpenak irakurlearen esku laga... hortik aurrerago ez nintzateke joango ni.

Muga lausoa da, eta kasu batzuetan eztabaida potoloak piztu daitezke. Hala ere, ebidentzia batzuk aurkezteak ez du esan nahi arrazoia duzunik. Kasu batzuetan ebidentea da (gizakiaren jatorri kantauriarra) eta, beste batzuetan, interpretazioak baimentzen ditu (esfingearen esanahia); kasu batzuetan zientziaren garapenak egiten du teoria bat obsoletoa, baina horrek ez du esan nahi teoria hori sasizientzia denik, baizik eta bere garaian hori pentsatzen zela zegoen ebidentziarekin.

Piramideak estralurtarrek egin dituztela esaten duen norbait sasizientzia egiten ari da; horiek Orionekin lerrokatuta daudela esaten duena ez dago sasizientzia egiten ari, nahiz eta teoria guztiz okerra izan daitekeen.

Kaixo:

Niretzako muga oso garbi dago eta metodo zientifikoaren erabilpenean datza. Gerta daiteke metodo hori erabiliz ondorio okerrak izatea baina hori sasiarkeologia ez da. Sasiarkeologiaren oinarriak irudipenak, antzekotasunak, kointzidentziak dira eta oso fenomeno garbia da, batez ere Estatu Batuetan: ez dakit ze urteko irudia astronauta bat ematen du, adibidez Pakal hilobiarena. Edo San Migel Aralarrekoa astronauta bat dela esatea. Hori ez da zientifikoa, inpresio bat baizik; eta arkeologia ofizialak horietarako baditu bere interpretazioak, datuetan oinarrituta. Edo ulertzen ez ditugun fenomenoetan "Jainko" berrien eskua ikustea.

Agian, noizbait estralurtarren presentziaren arkeologia-frogak izango ditugu baina horiek ez dira Erich von Däniken eskutik etorriko zeren eta horrek egiten duena literatura da, ez zientzia. Sasiarkeologiaren atzean, gainera, ideologia bat nabarmentzen da; arkeologian ere bai sarritan, baina datuekin lotuta agertzen da, ez mundu osoko saltoz salto datuak biltzen. Eta horrek diru pilo bat mugitzen du, askotan fede berri batekin nahasturik.

Besarkada bat!  

Hala ere, hemen (nik arkeologiaz ez dakit ezer), beste arrisku batean sar gaitezke: teoria gustiak islatu ebhar badira, orduan "neutrlatasun faltsuaren" falazian eor gaitezke; hau da, oinarri sendoak dituen teoria bat eta espekulazio bat neurri berean jartzearen arriskuan.

Guztiz ados, Draza. Kontua da bazterreko teoria batek ezin duela izan ondo ezaguna den eta iturri fidagarriek (eta oso zabalak gara horretan) babestutako informazioak beste espazio (ingelesezko WPn Undue weight dute horretarako, baita Notability). Bestela, nire iritziz politikariak bezala jokatzen aritzeko arriskuan geundeke: egia borobilak eta guztiz kontrakoak espazio berbera hartzea hedabideetan.

@Txikillanak esandakoarekin bat nator ni. Uste dut zientzietan ez daudela "fake news" delakoak eta ezin dela teoria bat txarragotzat hartu jarraitzaile gutxi dituelako. Hori subjektiboa da niretzat, teoria batek ikerketa objektibo batzuk eta ebidentzia multzo bat baditu, beste guztiek bezalako espazioa izan beharko luke.

Kontuz! Ez naiz ari Objektu Hegalari Ezezagunak edo antzekoak bezalako ebidentzia gutxiko (edo bat ere ez) teoriei buruz hitz egiten, berdin Antzinako Astronauten teoriarekin. Kontua da oso gogorra iruditzen zaidala esatea Esfingearen oinarria bi edo hiru milurteko zaharragoa dela dioen teoria sasiarkeologoa dela, oraindik gehiago zenbait geologok ebidentziak eman badituzte: https://www.robertschoch.com/sphinx.html

Arkeologia tradizionala zati batean interesek mugitzen dutela ere ezin da ukatu eta azken urteetan "Dena Sumerian hasi zen" esapide hori nahiko iraungita geratu da Gobekli Tepeko aurkikuntzen ondoren. Zientzia eta batez ere halako zientziak ez dira (batzuetan aditzera ematen badute ere) mugiezinak, etengabe aurreratzen ari dira eta garai batean jarraitzaile ugari zituzten teoriak gaur egun lotsa sortarazten digute.

Horregatik seriotasun puntu bat duten teoria guztiak neutraltasunez azaldu behar direla uste dut, hau da, Wikipediak ezin ditu (nire ustez) baieztapen jakin batzuk egin ("X teoriak dioena egia da / frogatuta dago zientzialari gehienak alde daudelako" edo X teoria sasiarkeologiatik hurbil dago jarraitzaile gutxi dituelako) teoria alternatiboak oraindik zutik dauden bitartean, nahiz eta horiek jarraitzaile gutxi izan. Nik teoria baten artikuluan alde dauden argudioak eta kontra daudenenak ipiniko nituzke eta ez nintzateke sailkapenetan sartuko.

Nik ez dut esaten teoria bat txarretsi egin behardenik oso jarraitzaile gutxi dituelako, baina askotan nahasten da "jarratzaile gutxi" izatea "botereak baztertua" izatearekin, eta beraz haren "zilegitasuna defendatu beharrarekin". Eta edozer gauza ez da defendagarria.

Metodo zientifikoa badarabilte, orduan jarraitzaile asko edo gutxi izatea berdin da, balekoak dira bi teoriak (egia baita zientian "Kontsentsua" ez dela leehn mailako faktore bat, bigarren mailakoa baino). Baina baita ere azaldu behar da zeinek dituen jarraitziale gehiago. Statu quoa azaltzea ere garrantzitsua baita.

Metodo zientifikoa babesten ez badu, nahiz eta "antisistema" izan, ez da baliagarria.

Oker zaude zerbaitetan: zientzia ez da ebidentziak ditu, baizik eta ebidentzia horiek kontrastatuak izan dira eta metodo zientifikoaren ikuspegitik pasa dira. Iturriak fidagarriak izan behar dira: bere teoria modu fidagarrian argitaratu bada, orduan ez da sasizientzia: izan daiteke okerra, baina ez dago gaizki eginda. Baina liburu bat idazteak ez du zerbait egian bilakatzen. Entziklopedikoa izan daiteke, baina ez egia.

Azkenean iturri kopuruak eta horien pisuak (kalitateak) badute zeresan handia. Eta edonork jar dezake auzitan teoria jakin baten balioa, baina azkenean iturri fidagarriak dira euskarria.

Adibidez, munduaren historiari buruzko liburu dibulgatibo batek edo The Daily Telegraphek 1200eko Nafarroako Inbasioari buruz nahi duen komentario erakargarri edo deigarri edo sentsazionalista eman dezake, baina argi dago fidagarritasun eta zilegitasun gehien gertaera jakin hori aztertu duen liburu batek duela askoz ere.

Hala ere, Gizako Esfingearen kasuan, ingelesez ez da esaten sasiarkeologia denik, baizik eta en:Fringe theory. Uste dut aldea dagoela. Fringe theory bat iritsi daiteke izatera, ebidentzia nahiko aurkeztuta, mainstream teoria bat (Plaken tektonika bezala). Marginala edo gutxiengoa izatea ez da arazo bat, metodo zientifikoa jarraitu bada.

Ulertzen dut iturri fidagarriena eta edozein teoriari pisu berdina emateak ekar lezakeen arazoa, jakinik batzuk komunitate zientifikoaren babes osoa dutela edo ikerketa pisutsu ugarik babestuak direla eta beste batzuk sendotasun txikikoak direla.

Baina nik uste kontuan izan behar dela gaur egun zientziaren adar jakin batzuk (arkeologiaz ari naiz kasu honetan) duten joera oso gordezalea, iturri fidagarri horiek zein teoriari ematen dieten hauspoa eta zein baztertuago uzten dituzten, etab. Ingelesezko Wikipedian @Theklan, nire ustez, begi bistakoak dira hipotesia gutxiesteko egin diren saiakerak, izan ere, hipotesia landu behar den artikuluan ematen du hari egin zaizkion kritikak landu direla, horiek hartzen baitute ia artikulu osoa. Horregatik nik aldeko eta aurkako argudioak eman ditut, bereizita, eta aurkako horietako batzuk erantzuna jaso badute bertan ipini ditut.

Dena dela, ondorio bezala sasiarkeologia kategoriarekin kontuz ibili behar dela esan nahiko nuke eta teoria jakin batzuk jarraitzaile gutxikoak badira ere (zientifikoak diren bitartean), teoria babestuenak bezala garatu beharko liratekeela (informazioa objektiboki emanda, hipotesian zentratuz eta ez hari egindako kritiketan).

Kontrako argudio gehiago badaude aldeko baino, hori jasotzea neutrala da. Ez dena neutrala da hori ezkutatzea. Arkeologia ez da, bereziki, zientifikoa. Gauza askotan literatura eta interpretazioa sartzen da. Baina badituzte euren aldizkari fidagarriak, eta metodologia errespetatzen den unetik, ni ez naiz sartuko baloratzen ea zerbait literatura den edo benetakoa.

Kritikak ezin dira ezkutatu inola ere, euren atala izan behar dute logikoa den moduan. Arazoa kritika horiek hipotesi bati buruzkoa den artikulu batean 3 atal dituztenean eta hipotesiaren azalpenak 1 duenean sortzen da. Eta azalpen hori gainera eskasa denean ez dituelako argi eta puntuz puntu ikerlariak emandako ebidentziak desglosatzen. Hala ere ni ez naiz hasiko beste Wikipedia bateko artikulu bat epaitzen, bakarrik halako kontuekin tentuz ibiltzeko esan nahi dut.