Wikipedia

Olatu horma

(«Olatu-horma» orritik birbideratua)

Olatu horma bat, edo uhin hausle bat, itsasoko obra bat da, harriak edo blokeak uretara isuriz egiten dena, olatuen edo itsaslasterren indarraren aurrean babes egitura bat eraikitzeko, dike edo ezponda moduan.

Olatu horma Donostian, Pasealeku Berrian, uhinei aurre egiten.

Olatu hormen eginkizunak aldatu

Olatu hormek itsasertzeko uretan olatuen indarra murrizten dute, eta, hala, itsasertzaren higadura mugatzen dute, portu barruan babesleku seguru bat eskaintzeaz gain. Eskala apalagoan, olatu hormak egitura txikiak ere izan daitezke, malda leunekoak, hondartza bat babesteko, sakonera txikiko uretan (30-90 m).

Itsasontzi baten ainguratzea bakarrik da segurua ontzia haize eta olatu indartsuen eraginetik babestuta badaude. Portu naturalak hala daude osatuta, esate baterako, lurmutur edo uharri artean egon ohi direnez. Portu mugikorrak, adibidez Normandiako Lehorreratze ekintzan erabilitakoak, olatuen babesle izan daitezke. Portu natural asko, berriz, indartu edo handitu egin izan dira, arrokaz egindako olatu hormen bidez; adibidez, Ondarroako edo Bermeoko portuak.

 
Mutrikuko portua; urrutian itsas energiaren instalazioak.

Batzuetan, gainera, olatu hormak erabili izan dira, babesle izateaz gain, beste xede batekin: olatuen indarra energia sortzaile bihurtzeko, Mutrikun bezala.[1]

Ondorio nahi gabekoak aldatu

Olatu hormen eraginez itsasoaren energia barreiatuta gelditzen denez, alboko ur lasaietan sedimentuak errazago pila daitezke (olatu hormaren diseinuaren arabera). Horrela, sedimentu gehiegi pilatzen badira, tonboloak eratu edo indartu daitezke eta ondorio kaltegarriak eragin ditzake, hondartzako sedimentuen ahidura eta higadura handiagoa sortzen baita. Hori dela eta, beharrezkoa izan daiteke ingeniaritza diseinua zaintzea olatu hormen garapenean.[2] Olatu hormek kalteak jasan ditzakete eta ekaitz gogorretan itsasoak gainezka egin dezake.

Olatu hormek itsas hondoko paisaiaren heterogeneotasuna murrizten dutenez, inguruko ekosistemetako espezieen ugaritasuna eta aniztasuna ere mugatu dezakete. Heterogeneotasuna murrizten denez eta sedimentuak metatzearen ondorioz ur sakonerak apaltzen direnez, UV izpien eraginak eta inguruko uren tenperaturak gora egiten dute.[3] Alabaina, badira ingurumena errespetatzen duten olatu hormak, zutarri bertikalen gainean eraikitakoak.[4][5]

Eraikuntza aldatu

Olatu hormak itsasertzari lotutako mutur batez eraiki ohi dira gehienetan, baina, baita ere, egin da8itezke jatorrizko kosta lerrotik 100-600 m ingurura.

Itsasertzari lotutako olatu hormen artean, bi mota daude:

  • Bakana: etenik gabeko hesi bat da olatu horma, lehorretik ateratzen dena, behar den luzeraz. Halakoa da, esate baterako, Zurriolako olatu horma (Donostian, Urumea ibaiaren bokalean), 1995ean eraikia.[6]
  • Aniztuna: harri edo hormigoi bloke ilara bat baino gehiago ezartzen dira (2-20 bitarte), tartean 20-300 m utzita. Aurre egin beharreko itsas indarraren araberakoa izan ohi da tarteen zabalera. Hormak iragazgaitzak edo iragazkorrak izan daitezke, sedimentuak egituraren alde batetik bestera iragan daitezen, itsas mareen eta sakoneraren arabera.[7]

Mota batean zein bestean, harritzar (granitoa, gehienetan) bloke handiz egiten dira, bloke bakoitza 10-15 t pisukoa. Hormaren norabidea ―lehorretik begiratuta― eta diseinua asko alda daitezke, aurre egin beharreko olatuen angeluaren eta ingurumen faktoreen arabera.[8]

 
Lazunarri olatu horma, Lekeition.

Olatu hormen ondorioz sortzen diren formazioak hiru faktoreren mende daude:

  • Itsasertzetik zein distantziatara eraikitzen den olatu horma.
  • Zein norabidetan jotzen duen olatuak hormaren kontra.
  • Zein angelu hartzen duen olatu hormak kostarekiko.

Hiru faktore horietatik, olatu horma eraikitzeko angelua da formazio berria eratzeko elementurik garrantzitsuena. Izan ere, hormaren angeluak zehazten du olatuen norabide berria (horma kolpatu ondoren) eta, horren ondorioz, sedimentua jariatu eta denboran zehar metatuko den norabidea.[9]

Motak aldatu

 
 
 
Olatu hormaren aurka uhinek egiten duten mugimenduaren simulazioa (MEDUS 2011).[10]

Olatu horma baten egitura diseinatzen da eragiten dioten olatuen energia xurgatzeko, dela masa bat erabiliz (adibidez, bloke karratuak), dela estaldura malda bat erabiliz (adibidez, harrizko edo hormigoizko armadura unitateak erabiliz).

Kostaldeko ingeniaritzan, estaldura da lurrak bermatzen duen egitura bat; olatu horma da, berriz, itsasoak inguratzen duen egitura bat, hau da, bi aldeetatik ura duena.

Arroka tontorrak aldatu

Arroka pilaketaz edo tontorrez egindako olatu hormak dira ohikoenak. Egiturak berez hartzen dituen hutsuneak dira gakoa olatuen energia barreiatu eta geldiarazteko. Tamainaren arabera ordenatzen dira arrokak: harri txikiagoak egituraren muinean eta harri handiagoak kanpoaldean, muina olatuen erasotik babesten duen geruza armatu gisa. Egituraren kanpoaldeko harrizko edo hormigoizko blokeek energia gehiena xurgatzen dute; muineko legarrek edo hareak, berriz, bidea mozten diote olatuen energiari, olatu hormaren muina zeharkatu ez dezan. Arroka tontorren estalduraren maldak 1:1 eta 1:2 artean egon ohi dira, erabilitako materialen arabera. Sakonera txikiko uretan, arroka tontorrak nahiko merkeak izaten dira. Uraren sakonera handitu ahala, materialen eskakizunak ―eta, beraz, kostuak― nabarmen handitzen dira.[11]

Zimendu kaxa edo putzuak aldatu

Zimendu kaxa edo putzuz egindako olatu hormek alde bertikalak izaten dituzte, barnealdean itsasontziak amarratzeko aukera izan dadin. Putzuaren masa eta haren barruko betegarria baliatzen dituzte olatuen iraultze indarrei aurre egiteko. Sakonera txikiko uretan eraikitzea nahiko garestia da, baina ur sakonagoetan, arroka tontorrez egindakoak baino askoz merkeagoak izan daitezke. Batzuetan, arroka tontorrez egindako beste horma bat jartzen da egitura bertikalaren aurrean, olatuen energia barreiatzeko eta, horrela, olatu horizontalek horma bertikalen aurka duten presioa murrizteko.[12]

Uhinak xurgatzeko kutxak aldatu

 
Olatuen mugimendu bera Visbyko olatu horman, Suedian.

Antzeko kontzeptu bat, baina sofistikatuagoa, olatuak xurgatzeko kutxa bat da, aurrealdeko horman zulo batzuk dituena.

Halako egiturak maiz erabili izan dira itsas zabaleko petrolio industrian, baina baita ere itsasertzeko proiektuetan gandor apalagoko egiturak behar direnean, esate baterako, hiri pasealeku batean, itsasoaren gaineko ikuspegia alderdi garrantzitsua denean, adibidez Beiruten eta Monakon.[13]

Olatu indargabetzailea aldatu

Olatu indargabetzaileak egiteko hormigoizko elementuak erabiltzen dira, kostarekiko lerro paraleloan kokatuta, behar bezala dimentsionatuak eta horizontalki, gainazal librearen azpian 30 cm ingurura kokatuak. Olatu indargabetzaileak lau harlauza ditu itsasoaren aldean (itsasorantz), lauza bertikal bat eta bi harlauza atze aldera (barrualderantz), elementuen artean 200 mm-ko tartea utzita. Itsasorantz orientatutako lau harlauzako eta lurrerantz orientatutako bi harlauzako ilarak itsas uhina kanpora bidaltzen du, beraren azpian dagoen ur bolumenaren eraginez, egitura jotzen duen olatuaren eraginez oszilatu egiten baita, eta olatuaren norabidearen aurkako uhinak sortzen baititu.[14]

Olatu hormaren blokeak aldatu

Olatu hormen blokeak harrizkoak edo hormigoizkoak izan daitezke. Aurre egin beharreko itsas olatuen garaiera handitu ahala, jakina, bloke handiagoak behar dira. Harrizkoetan, estandar zabalduena 10-15 tonako blokeak dira; handiagoak ere erabil daitezke, baina, praktikan, neurria mugatuta dago arrokaren haustura naturalaren propietateengatik.[15] Hormigoizko blokeak 40 tona ingurura iritsi daitezke gehienez, hortik aurrera piezaren zamak zaurgarri bihurtzen baitu, olatuen inpaktua eta forma konplexuen pitzadura termikoa jasan aurretik, hustean/sendatzean. Ur oso sakonetan eta itsasoaren indar handia jasan beharreko egoeretan, hormigoizko kubo erraldoiak erabili izan dira, 195 tonara bitartekoak.[16]  

Kai muturrak aldatu

 
Ondarroako portua, airetik ikusta (2019).

Kai muturrak ibai baten amaieran aldatu

Kai muturrak ibaien bukaeran jartzen dira, estuariorik sor ez dadin; horrela, ibaia bideratu egiten da, itsasoan amai dezan.

Kai muturrak portuetan aldatu

Portuetan kai muturrak eraikitzeko ohitura oso aspaldikoa da. Euskal Herrian.[17]

Kai komertzialetan ere jarri ohi dira kai muturrak edo malekoiak, hala nola Bilboko portuan. Halako kai muturrak baliatzen dira itsasontziak atrakatzeko edo ferry bidaiariak lehorreratzeko.[18]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «Mutrikuko olatu planta - Geoparkea - Flysch & Karst experience» web.archive.org 2021-10-09 (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  2. ↑ (Ingelesez) Masucci, Giovanni Diego; Acierno, Alessandro; Reimer, James Davis. (2020-02). «Eroding diversity away: Impacts of a tetrapod breakwater on a subtropical coral reef» Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems 30 (2): 290–302.  doi:10.1002/aqc.3249. ISSN 1052-7613. (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  3. ↑ (Ingelesez) Aguilera, Moisés A.; Arias, René M.; Manzur, Tatiana. (2019-11). «Mapping microhabitat thermal patterns in artificial breakwaters: Alteration of intertidal biodiversity by higher rock temperature» Ecology and Evolution 9 (22): 12915–12927.  doi:10.1002/ece3.5776. ISSN 2045-7758. PMID 31788225. PMC PMC6875675. (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  4. ↑ (Ingelesez) M. Feizbahr, C. Kok Keong, F. Rostami, M. Shahrokhi. (2018). «Wave Energy Dissipation Using Perforated and Non Perforated Piles» International Journal of Engineering (web.archive.org) 31: 212-219. ISSN 1025-2495. (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  5. ↑ (Ingelesez) Suh, Kyung-Duck; Shin, Sungwon; Cox, Daniel T.. (2006-03). «Hydrodynamic Characteristics of Pile-Supported Vertical Wall Breakwaters» Journal of Waterway, Port, Coastal, and Ocean Engineering 132 (2): 83–96.  doi:10.1061/(ASCE)0733-950X(2006)132:2(83). ISSN 0733-950X. (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) «La tercera playa cumple veinte años» Diariovasco.com (web.archive.org) 2016-05-25 (Noiz kontsultatua: 2023-06-30).
  7. ↑ (Ingelesez) Kweon, H.M.; Kim, I.H.; Lee, J.L.. (2011). «Rip Current Control behind Steel-type Multiple Breakwaters» Journal of Coastal Research: 1779-1783. ISSN 0749-0208. (Noiz kontsultatua: 2023-06-30).
  8. ↑ (Ingelesez) Baird, W.F.; Hall, K.R.. (1984-01-29). «The design of breakwaters using quarried stones» Coastal Engineering Proceedings 1 (19): 173.  doi:10.9753/icce.v19.173. ISSN 2156-1028. (Noiz kontsultatua: 2023-06-30).
  9. ↑ (Ingelesez) Jackson, Nancy L.; Harley, Mitchell D.; Armaroli, Clara; Nordstrom, Karl F.. (2015-06-15). «Beach morphologies induced by breakwaters with different orientations» Geomorphology 239: 48–57.  doi:10.1016/j.geomorph.2015.03.010. ISSN 0169-555X. (Noiz kontsultatua: 2023-06-30).
  10. ↑ (Italieraz) Università degli Studi di Salerno. (2011-07-22). «MEDUS» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-05).
  11. ↑ (Ingelesez) Association, Construction Industry Research and Information; Regelgeving (Netherlands), Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en. (2007). The Rock Manual: The Use of Rock in Hydraulic Engineering. CIRIA ISBN 978-0-86017-683-1. (Noiz kontsultatua: 2023-07-01).
  12. ↑ (Ingelesez) «Caisson Quay and Breakwater Construction Technology» web.archive.org 2022-01-19 (Noiz kontsultatua: 2023-07-01).
  13. ↑ (Ingelesez) Sammarco, Paolo; De Finis, Stefano; Cecioni, Claudia; Bellotti, Giorgio; Franco, Leopoldo. (2021-10-01). «ARPEC: A novel staggered perforated permeable caisson breakwater for wave absorption and harbour flushing» Coastal Engineering 169: 103971.  doi:10.1016/j.coastaleng.2021.103971. ISSN 0378-3839. (Noiz kontsultatua: 2023-07-01).
  14. ↑ (Ingelesez) EZ Dock. (2023-02-07). Understanding Floating Wave Attenuators. web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-01).
  15. ↑ (Ingelesez) CIRIA; CUR; CETMEF. The Rock Manual - The use of rock in hydraulic engineering. CIRIA C683 (web.archive.org) ISBN 978-0860176831. (Noiz kontsultatua: 2023-07-01).
  16. ↑ (Ingelesez) Dragados USA. (2019-05-12). «Port facilities at Punta Langosteira - La Coruña, Spain» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-01).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) González Amuchastegui, María José; Ibisate González de Matauco, Askoa; Rico Lozano, Ibai; Sánchez Fernández, M.; Sanjosé, J. J.. (2016). «Cambios geomorfológicos y evolución de una barra de arena en la desembocadura del río Lea, Lekeitio-Mendexa (Bizkaia)» Cuaternario y Geomorfología 30(1-2): 75-85.  doi:10.17735/cyg.v30i1-2.43601. ISSN 0214-1744. (Noiz kontsultatua: 2023-07-04).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) Bilbaoport. (2022-12-08). «Cruceros» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-04).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Olatu_horma&oldid=9331711"(e)tik eskuratuta