Lankide:Imanol Muro/Proba orria

Imanol Muro/Proba orria
Bizitza
Jarduerak

Nicolas Malebranche (Paris, 1638ko abuztuak 5- 1715eko urriak 13) teologo eta filosofo arrazionalista izan zen. Batik-bat San Agustin eta Descartesen jarraitzailea izan zen. Bere ekarpen filosofiko eta teologiko garrantzitsuenak okasionalismoaren eta Jainkoaren existentziaren inguruko tesiak izan ziren.

Bizitza

Nicolas Malebranche (Paris, 1638ko abuztuak 5- 1715eko urriak 13) filosofo eta teologo frantsesa izan zen. Batez ere, Descartesen eta San Agustinen jarraitzailea izan zen eta okasionalismo izeneko tesi filosofiko eta teologikoarengatik da ezaguna. Parisko familia dirudun baten seme gazteena izan zen. Bere aita, Nicolas Malebranche, Louis XIII Frantziako Erregearen idazkaria izan zen eta bere ama, Catherine de Lauzon, Frantzia Berriko erregeorde baten. 12-13 anai-arreba inguru izan zituen Malebranchek. Oso gaztetatik dohain intelektual bikainak zituela erakutsi zuen; baina, aldi berean, osasun fisiko oso ahula zuen (bizkar-hezurrean deformazioak pairatu zituen). Horren eraginez, etxean jaso zuen hezkuntza bere lehenbiziko urtetan irakasle pribatu baten eskutik. 16 urterekin gurasoen etxetik joan zen La Marche-ko Eskolan filosofia kurtso bat jasotzeko. Gerora, Sorbona-ko Eskolara mugitu eta filosofia eta, gehien bat, teologia ikasi zituen. Metodo intelektualekin pozik ez eta Sorbona utzi egin zuen eskolastika arbuiatuz. 1660an San Felipe Neri Otoiztegian sartu zen. Bertan elizaren historia, hizkuntzalaritza, Biblia eta San Agustinen obra landu zituen. 1664an Apaiz izendatu zuten. Urte berean Descartesen Traite de l’Homme irakurri zuen, giza gorputzaren fisiologiari buruzko obra. Malebranchen biografoaren arabera, eragin nabaria izan zuen obrak berarengan, mundu naturalaren ikuspegi bat eskaini ziolako ikuspegi aristoteliko eskolastikotik aldendurik. Hurrengo hamarkada Descartesen obra lantzen pasa zuen Malebranchek. 1699an Frantziako Zientzien Akademiako ohorezko kide izendatu zuten. 77 urte zituela hil zen.

Filosofia

Jainkoaren existentzia

Jainkoaren existentzia planteamendu epistemologiko batetik abiatzen du Malebranchek. Descartesen pentsamenduarekin bat egiten du oinarrian: gizakiok ez ditugu objektuak bitartekorik gabe eta bat-batean ezagutzen; objektuen ideiak ezagutzen ditugu. Ideia hauek izaki errealak eta, gainera, izaki izpiritualak direla baieztatzen du eta errepresentatzen dituzten objektuek baino perfekzio maila altuagoa dutela (adibidez, gizakiaren ideia edozein gizaki baino perfektuagoa izango litzateke). Ideia guztiak noizbait norbaitengatik edo zerbaitengatik sortuak izan dira eta, Malebranchen arabera, sorkuntzarako gaitasuna Jainkoak baino ezin du eduki; guztiz ukatzen du gizakiak ideia horiek sortzeko gaitasuna edukitzea. Beharrezkoa da Jainkoak ideiak bere baitan edukitzea; hala izan ezean, ezinezkoa izango litzateke Malebranchen ustez Jainkoak sortu dituen izaki edo objektu guztiak sortu izana (hain zuzen, ideiek errepresentatzen dituzten izakiak edo objektuak). Bestalde, Jainkoa geure arimarekin bere presentzia hutsez loturik dagoela baieztatzen du, posible eginez gure arima eta Jainkoari dagozkion ideiak lotzea eta, ondorioz, geure arimak ideiak ezagutzea. Hemen bi tesi lotzen ditu Malebranchek. Alde batetik, Descartesena: Jainkoak geure ideien egiazkotasuna bermatzen duela. Beste aldetik, San Agustinena: aipaturiko Jainkoaren presentziaren bidez geure arrazoimenaren argi eta gisa bezala irudikatzen duen tesia. Tesi honi jarraiki, Malebranchek ondorioztatzen du ez dugula kanpo objektu sentsiblerik hautematen ideiak ezagutzeko eta ideiek ez dutela derrigorrezkoa existitzen den kanpo objektu bat errepresentatzea; ideien egiazkotasuna Jainkoaren baitan egoteak bermatzen du. Jainkoaren existentzia ezin da ukatu, izaki perfektuena eta infinitua izateagatik. Hortaz, “Jainkoa dago” proposiziorik argiena eta egiazkoena da. Beraz, ezinezkoa da Jainkoan dauden ideiak egiazkoak ez izatea.

Jainkoaren existentziaren beharrezkotasuna frogatzeko bidean, Malebranchek irauli egiten du Descartesen filosofia Jainkoari dagokionez. Descartesen planteamendu filosofikoak ez ditu helburu erlijiosoak, baizik eta filosofikoak eta zientifikoak. Bere sisteman, Jainkoa ezagutza eta egia ororen oinarria da. Malebranchek, aldiz, helburu erlijiosoak ditu, hots, Jainkoaren existentzia frogatzea du xede nagusi. Beraz, egia izango litzateke Jainkora zuzenduko gaituena; Jainkoa ez da egiaren oinarria sistema kartesiarrean bezala, egia bera Jainkotik independentea delako (egiarekin batera lege naturalak daude Jainkora zuzentzen gaituzten ebidentzien artean).

Okasionalismoa eta dualismoa

Nahiz eta Malebranchek proposatu zuen tesi okasionalistari esker izan famatua, ez zen lehenbizikoa izan tesia proposatzen. IX. mendeko islamiar filosofiako korronte batek defendatu zuen tesi bera, hain zuzen, Kallam izeneko tradizioak. Okasionalismoak ukatu egiten du ohiko kausalitateari buruzko tesia: munduko gertakari bat munduko beste gertakari batek eragindakoa dela. Adibidez, nire besoa altxatzen dudanean gogo-gertakari batek kausatua dela pentsatu ohi dugu (gogo-gertakarien barnean nahiak, desioak, usteak, etab. sartzen dira); edo billarrean bola bat mugitu izanaren kausa beste bola batek jo izana dela pentsatzea da ohikoena. Hain zuzen, halako kausalitatea existitzen denik ukatzen du Malebranchek. Gertakari ororen kausa Jainkoa bera dela defendatzen du edo, beste modu batera esanda, Jainkoaren borondatearen ondorio dira munduko gertakari guztiak (gizakion irudimenaren ondorioa da gertaera bat beste baten segidan gertatzearen fenomenoa kausalitate erlazio gisa zehaztea). Orduan, zergatik mugitzen da billarrean bola bat beste bola batek jotzen duen bakoitzean (salbuespenik gabe)? Bola batek beste bat jotzea okasio bat baino ez litzateke izango, hain zuzen Jainkoak bere borondatea bete ahal izateko okasio bat baino ez da. Hortaz, beharrezkoa da gertakari batzuk gauzatzeko beste batzuk gertatzea, nahiz eta erlazio kausalik ez egon, Jainkoa delako kausa bakarra. Ondorioz, gizakiak Jainkoaren bidez ezagutu ditzake gertakari guztien kausak eta ez, ordea, zientziaren bidez.

Galdera bat egin daiteke okasionalismoaren inguruan: zergatik ematen dira naturan erregulartasunak? Galdera hori erantzuteko biderik ohikoena lege naturalak daudela baieztatzea da eta, printzipioz, okasionalismoaren tesiaren aurkakoa dela pentsa genezake; izan ere, fenomeno oro lege batzuei jarraiki gertatuko litzateke eta ez, ordea, Jainkoaren borondatearen ondorioz. Hala ere, Malebranchek nolabait uztartu egiten du okasionalismoaren tesia lege naturalen beharrezkotasunarekin: Jainkoak bere borondatea modu ordenatu batean gauzatzen duela baieztatzen du, hain zuzen, lege naturalei jarraiki eta haiekiko aurkakotasunik gabe. Gainera, ezinezkoa izango litzateke Jainkoaren borondatea lege horien aurka joatea. Horretaz gain, sortu duen mundua sortu zezakeen mundu hoberena dela baieztatzen du, beharrezkoa (eta ez kontingentea) zelako mundua sortu duen bezala sortzea legeekin bat etorriz. Zergatik burutu du sorkuntza burutu duen moduan? Malebrancheren planteamendu teologikoaren arabera, modu hori izan zelako bere helburu nagusia betetzea: bere buruari dagokion ohorea erdiesteko.

Zerk motibatzen du Malebranche tesi hau defendatzera? Kristautasunaren eta kartesianismoaren jarraitzailea izatearen ondorioz, tesi antropologiko dualista defendatzen du. Hau da, gizakia bi alderdik osatzen dutela dela defendatzen du: arima eta gorputza. Batez ere, Descartesen arazoa konpondu nahi zuen. Gizakiaren bi alderdiak bata bestearekiko guztiz independentetzat zituen eta bata bestea gabe existitu zitekeela. Hala ere, ezin ukatu zuen bien artean loturak ematen direla. Beraz, nola lotzen dira bi aldeak? (lotura da, hain zuzen, Descartesen arazoa). Descartesen irtenbidea ez zen oso konbentzigarria: lotura garuneko guruin pinealean gertatzen zela baieztatzen zuen, benetako froga enpiriko baliagarririk gabe. Malebranche okasionalismoaren bidez saiatu zen konpontzen arazoa: Jainkoak edo bere borondateak kausatua izango zen arimaren eta gorputzaren arteko lotura. Hau da, Jainkoaren etengabeko interbentzioak eragingo zuen bi giza alderdi horiek elkartzea, errealitateko beste edozein fenomeno Jainkoren interbentzioaren ondorio diren bezala.

Descartesi jarraiki garatu zuen Malebranchek giza dualismoaren gaia, nahiz eta hainbat puntutan bat ez etorri. Descartesek adimenari buruzko ideia argi eta bereizi bat osatu dezakegula baieztatzen zuen. Bigarrenak, aldiz, adimenaren gaitasunen eta ahalmenen inguruko ezagutzarik ez dugula eta, ondorioz, ez dugula ezagutza argirik adimenari naturari buruz. Malebranchen Conversations chrétiennes obrako Theodore eta Aristesen arteko elkarrizketan honela dio Theodorek:

"Ez naiz gai nire buruari so egiten diodan bakoitzean neure ahalmen eta gaitasunak antzemateko. Neure buruari buruz dudan barne sentsazioak ni naizela, pentsatzen dudala, desiratzen dudala, kontzientzia sentsoriala dudala, sufritzen dudala, etab. informatzen dit; baina ez dit informaziorik ematen ni zer naizen argituz- nire pentsamenduaren, sentsazioen, pasioen edo minaren naturaz- edo gauza guzti horien erlazioetatik eskuratzen dudanaz[…] Ez dakit ezer nire arimari buruz."

Hortik abiatuz Theodorek “Ni ez naiz nire burua argitzen duena” baieztatzen du. Gorputzaren eta arimaren arteko interakzio psikiko-fisikoan gorputzak ariman eraginik izan ezin duela defendatzen du Malebranchek, ezta arimak gorputzean ere. Erlazio hori eragiten duen kausa aktibo bakarra Jainkoa da (errealitateko aldaketa ororen eragilea den heinean). Neure besoa altxa nahi dudanean, neure borondatea okasioa edo kausa okasionala baino ez da, hau da, Jainkoaren borondatea.

Ekarpen zientifikoak

Alor filosofikoan izan arren famatua, Malebranchek fisikan ere hainbat ekarpen egin zituen kartesianismoari jarraiki, nahiz eta marko horretatik aldenduz Descartesekin bat ez zetorrenean. 1699an Frantziako Zientzien Akademiara argiari eta koloreei buruzko tesi bat bidali zuen idatzirik. Idazkian koloreak materian ematen ziren bibrazioen frekuentzia ezberdinen emaitza zirela baieztatzen zuen, musikan tonu ezberdinak airean ematen diren bibrazioen frekuentzia ezberdinen ondorio diren bezala. Descartesen teoriaren zuzenketa bezala aurkeztu zuen tesi hau, gezurtapen gisa baino, eta antzekotasun handiak zituen haren aurkakotzat jotzen den Isaac Newtonen teoria optikoarekin.

Mugimenduaren legeei buruz ere idatzi zuen filosofo frantsesak eta Leibnizekin luze eta zabal eztabaidatu zuen gaiari buruz. Matematikak ere jorratu zituen eta, bere kabuz aurkikuntza matematiko berririk egin ez arren, gakoa izan zen Descartesen eta Leibnizen ekarpenak Frantzian sartu eta zabaltzeko.

Biologiaren arloan preformazionismoari buruzko teoria original bat garatu zuen, non enbrioi bakoitzak bere baitan enbrioi txikiagoak zituen ad infinitum, Matryoshka amaigabe bat izango balitz bezala. Malebranchen hitzetan: “ hazi edo arrautza bakoitzaren baitan landare edo animalia kopuru infinitu bat dago, baina gaitasun eta esperientzia nahikoa duten naturalisten baino ezingo dute antzeman haien presentzia” (Magner 158-9).

Ondarea

John Norris (1657-1712) filosofoaz gain, pentsalari kopuru oso txiki bat jo daiteke Malebranchen jarraitzailetzat arlo guztietan. Hala ere, estima handia izan zuen Malebranchek bere bizitzan zehar, baita bera hil eta denbora luze batean zehar ere, eta bere hainbat ideiaren eragina nabaria izan zen hainbat autore garrantzitsurengan.

Leibnizek (1675ean Malebranche Parisen ezagutu zuena eta gerora eskutitz bidez berarekin erlazionatu zena) ere ukatu egin zuen Malebranchen Jainkoari buruzko ikuspegia eta aurre-ezarritako harmoniaren teoria okasionalismoaren alternatiba gisa izan zen garatua, baita kausa eragileen interakzioari buruzko teoria tradizionalaren alternatiba gisa ere. Bere teodizean, Malebranchena baino garatuagoa izan arren, berarekin bat dator oinarrizko edukiari dagokionez: jainkozko bideen sinpletasunari ematen zaion garrantzia bera eman behar zaio munduaren perfekzioari.

David Hume-k onartu eta garatu egin zuen Malebranchen kausalitatearen teoriaren alde negatiboa, hau da, ezin dela munduko bi entitateren artean benetako erlazio kausalik egon eta frogatu. Alde positiboari dagokionez, Jainkora jo baino (Malebranchen modura), giza adimena aztertzeaz arduratzen da. Honela dio Humek Malebranchen proposamen positiboari buruz, hau da, Jainkoaren existentziari buruz:

"Sorginen munduan aurkitzen gara gure teoriaren azken urratsetara heldu aurretik[…]. Gure bizitza motzegia da hain leze sakonak arakatzeko."

Epistemologia enpiristak Hume bultzatu egiten du Malebranchek defendatzen duen Jainkoarekin dugun konexioaren bidez egia metafisikoak aurkitu ditzakegun ideiak ukatzera. Modu berean, Lockek ere igarri zuen Malebranchen espekulazio metafisikoei oinarri egoki bat falta zitzaiela eta, burutsuak izan arren, ulergaitzak zirela baieztatzen zuen. Antzeko bide batetik, Schopenhauerrek honela deskribatu zuen Jainkoaren inguruko ikuspegia: “Adigaitza den zerbait oraindik adigaitzagoa den zerbaiten bidez azaltzen da."

Lockek Malebranchi buruzko obra batean aurreikusi egin zuen Malebrachen fama Frantziatik kanpo txikitzen joango zela XVIII. mendean zehar eta hala gertatu zen. Hala ere, azken hiruzpa-lau hamarkadetan zehar Malebranchen obraren inguruko interesa piztuz joan da. Berak idatziriko hainbat obra Ingelesera itzuli dira lehenbizikoz, bere ideiak berriro ere aintzat hartzen joan diren heinean. Hainbatek baieztatu dute bere sistema filosofikoaren originaltasunak merituak ematen dizkiola Descartes, Spinoza edo Leibnizen maila berean jartzeko, hots, historiako hiru arrazionalista garrantzitsuenen mailan.

Obrak

• De la recherche de la vérité. Où l'on traite de la Nature de l'Esprit de l'homme, & de l'usage qu'il en doit faire pour éviter l'erreur dans les Sciences (1674-1675)
• Traité de la nature et de la grâce (1680)
• Conversations chrétiennes (1683)
• Traité de morale (1684)
• Entretiens sur la métaphysique, sur la religion et sur la mort (1688)
• Traité de l'amour de Dieu
• Entretien d'un philosophe chrétien et d'un philosophe chinois sur l'existence et la nature de Dieu (1708)
• Lettres à Dortous de Mairan
• Réflexions sur la prémotion physique
• Recueil de toutes les réponses à M. Arnauld

Bibliografia

• Arrieta Urtizberea, Agustin,Filosofiaren historia, "Berpizkundetik Ilustraziora", Elkar, 2008
• Abbagnano, Nicolás, Historia de la filosofia, HORA S.A., Bartzelona, 1982

Bibliografia osagarria

• Alquié, Ferdinand. Le cartésianisme de Malebranche (Paris: J. Vrin, 1974).
• Connell, Desmond. The Vision in God. Malebranche's Scholastic Sources (Louvain: Nauwelaerts, 1967).
• Fabiani, Paolo "The Philosophy of the Imagination in Vico and Malebranche". F.U.P. (Florence UP), Italian edition 2002, English edition 2009.
• Lewin, James. Die Lehre von den Ideen bei Malebranche (Halle: E. Karras, 1912).
• Gueroult, Martial. Malebranche (three volumes, Paris: Aubier, 1955–59).
• McCracken, Charles. Malebranche and British Philosophy (Oxford: Clarendon Press, 1983).
• Nadler, Steven. Malebranche & Ideas (Oxford: Oxford University Press, 1992).
• Nadler, Steven, ed. The Cambridge Companion to Malebranche (Cambridge: Cambridge University Press, 2000).
• Radner, Daisie. Malebranche: A Study of a Cartesian System (Assen: Van Gorcum, 1978).
• Robinet, André. Système et existence dans l'oeuvre de Malebranche (Paris: J. Vrin, 1965).
• Rodis-Lewis, Geneviève. Nicolas Malebranche (Paris: Presses Universitaires de France, 1963).
• Schmaltz, Tad. Malebranche's Theory of the Soul (Oxford: Oxford University Press, 1996).