Basilea
Basilea (alemanez: Basel, frantsesez: Bâle, italieraz eta erretorromanieraz: Basilea) Suitzako ipar-mendebaldeko hiria da, herrialdeko hirugarren populatuena, Zürich eta Genevaren ostean. 2012an 165.566 biztanle zituen[1].
| Basilea Basel | |||
|---|---|---|---|
| Suitzako udalerria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu |  Suitza | ||
| Suitzako kantonamendua |  Basilea Hiria | ||
| Alkatea | Beat Jans (en)  | ||
| Izen ofiziala | Basel | ||
| Jatorrizko izena | Basel | ||
| Posta kodea | 4000, 4001, 4002, 4005, 4009, 4010, 4018, 4019, 4020, 4030, 4031, 4040, 4051, 4052, 4053, 4054, 4055, 4056, 4057, 4058, 4059, 4070, 4075 eta 4091 | ||
| Udalerri kodea | 2701 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 47°33′38″N 7°35′26″E / 47.5606°N 7.5906°E | ||
 | |||
 | |||
| Azalera | 23.85 km² | ||
| Altuera | 260 m eta 247 m | ||
| Mugakideak | Riehen, Birsfelden, Muttenz, Münchenstein, Reinach (BL), Bottmingen, Binningen, Allschwil, Saint-Louis, Weil am Rhein eta Huningue | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 173.552 (2022ko abenduaren 31) 488 (2021) | ||
| Dentsitatea | 7.276,81 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Telefono aurrizkia | 061 | ||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||
| Hiri senidetuak | Shanghai, Miami Beach eta Van | ||
| Matrikula | BS | ||
| Hizkuntza ofiziala | aleman | ||
| bs.ch eta basel.ch | |||
Rhin ibaiaren ertzean dago, Alemania eta Frantziaren mugan. Rhin ibaiak hiria bitan banatzen du: ezkerraldean, Basilea Txikia industrialdea dago, ibai-portuarekin batera (8.771.100 t 1984an); eskuinaldean, Basilea Handia.
Klima aldatu
 Datu klimatikoak (Basilea) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 3.6 | 5.8 | 9.9 | 14 | 18.4 | 21.7 | 24.2 | 23.5 | 20.3 | 14.8 | 8.3 | 4.5 | 14.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 0.9 | 2.4 | 5.6 | 9.1 | 13.1 | 16.3 | 18.5 | 17.7 | 14.8 | 10.1 | 4.9 | 1.8 | 9.6 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1.9 | -0.7 | 1.7 | 4.4 | 8.1 | 11.1 | 13.0 | 12.8 | 10.4 | 6.6 | 2.0 | -0.8 | 5.6 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 51 | 49 | 51 | 64 | 84 | 87 | 79 | 87 | 62 | 51 | 59 | 54 | 778 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.1 | 9.4 | 10.8 | 11.3 | 12.6 | 10.9 | 9.5 | 10.3 | 8.3 | 8.4 | 10 | 9.8 | 121.4 |
| Eguzki orduak | 58 | 81 | 121 | 149 | 171 | 185 | 219 | 203 | 168 | 120 | 70 | 53 | 1599 |
| Iturria: MeteoSchweiz[2] | |||||||||||||
Historia aldatu
Erromatarren garaiko Basilia (IV. mendea), Burgundiako Erresumako hiria izan zen, 1032. urtean Germaniako Erromatar Inperio Santuak bere egin zuen arte. 1431n Basileako Kontzilioa hasi zen, 1449 arte Ferrara eta Florentzian jarratu zuena. Kontzilioak aita santuaren gaineko nagusitasuna bermatu zuen. 1460an eratu zuten bertako unibertsitatea, eta 1501ean Suitzako Konfederazio Zaharreko partaide bihurtu zen.
V. mendetik aurrera apezpikuek gobernatua, Erreforma Protestantea nagusitu zenean (1528), buruzagi katolikoak Porrentruy (alemanez: Pruntrut) herrira aldatu ziren. Erasmo zegoelarik bertako unibertsitatean, Basilea protestantismoaren gune nagusietakoa bihurtu zen.
XIX. mendean hiriaren eta nekazari-herrien arteko tirabirek gerra zibila ekarri zuten (1831), eta bi urteren buruan bi azpikantonamendu egitea deliberatu zuten: Basel-Stadt (Basilea Hiria) eta Basel-Land (Basilea Herrialdea).
Basileako Itunak aldatu
Lehen itunaren arabera (1795eko apirilak 4-5), Prusiak Frantses Errepublika ezagutu zuen: horrela, Frantziako osteak ez ziren Rhin ibaitik eskuinaldera igaroko.
Bigarren ituna (1795eko uztailak 22), Frantziak eta Espainiak izenpetu zuten. Horren arabera, Frantziak Hispaniola edo Santo Domingo uharteko sartaldea (Haiti) eskuratu zuen eta, ordainez, Konbentzio Gerran euskaldunekin, batez ere gipuzkoarrekin, elkar aditurik hartutako lurraldeak utzi egin behar izan zituen (1794ko uztaila, Gipuzkoa; 1795, Bizkaia eta Araba, Nafarroan Irurtzun). Espainiako koroatik banandu nahi izan zuten gipuzkoarren aurkako zapalkuntzarik ez zela izango zioen puntua ez zuten Espainiako agintariek errespetatu.
Ondasun nabariak aldatu
Basilea Handia merkataritzaren eta kulturaren gune garrantzitsua da. Bertan daude katedral gotikoa (XIV. mendekoa), Martinskirche eliza (XI.-XIV. mendeak), udaletxea (XVI. mednea), Karl Moser-en San Antonio eliza (1931), eta Arte Ederretako Museoa (Kunstmuseum), Witz, Holbein Gaztea eta Böcklin-en lanekin.
Basilear ospetsuak aldatu
- Roger Federer (1981-), tenislaria.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Swiss Statistics, Key figures - Regional portraits 2014: Communes Bfs.admin.ch
- ↑ Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss. Average Values-Table, 1961–1990. .
Kanpo estekak aldatu
- Basilea hiriko webgune ofiziala (Alemanez) (Frantsesez) (Ingelesez)
