Suitzako Konfederazio Zaharra
Suitzako Konfederazio Zaharra (egungo alemanez: Alte Eidgenossenschaft; antzinako alemanez: Eidgenossenschaft; frantsesez: République des Suisses; latinez: Republica Helvetiorum) gaur egungo Suitzako estatuaren aitzindaria izan zen. Konfederazio eran zegoen antolatuta, hau da, kantonamendu izeneko estatu txiki independenteen federazio gisa. XIII. mende amaieratik 1798ra arte iraun zuen, frantsesek konfederazioa inbaditu zuten arte alegia. Ondoren, epe-laburreko Errepublika Helvetikoa bihurtu zen.
Suitzako Konfederazio Zaharra Alte Eidgenossenschaft | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
1291 – 1798 | |||||||
Konfederazioa | |||||||
Konfederazioa XVIII. mendean | |||||||
Geografia | |||||||
Hiriburua | Zürich (XVI. mendetik aurrera) | ||||||
Historia | |||||||
Sorrera | 1291 | ||||||
Frantsesen inbasioa | 1798 | ||||||
|
Historia
aldatuXIII. mende hasieran, Europako ekonomia eta merkataritzaren berpiztea zela-eta, hobera egin zuten Mediterraneoko eta Ipar itsasoko gune nagusien arteko komunikazioek. Horren ondorioz, 1230 inguruan, eta Alpeetan zeharko bidea erraztearren, San Gotardoko mendatean zubi bat eraiki zen Reuss ibaiaren gainean.
Bide berri horretatik pertsona eta salgai asko igarotzen hasi zelarik, bat-batean aberastu ziren Uri eta Schwyz kantonamenduetako biztanleak; aldi berean, urruneko leku haietaz ohartu zen Habsburgo familia ahaltsua, eta berehala saiatu zen lur horietan nagusitzen. Habsburgotarren kontrako erresistentzian, Frederiko II.a enperadorearen laguntza izan zuten kantonamenduetako biztanleek, frankizia gutunak eman baitzizkien hark Uriko biztanleei (1231ean) eta Schwyzekoei (1240an), enperadorearen babesa ziurtatzen zietenak.
XIII. mendearen erdialdean, eta Renaniako hirien eta Inperioko beste erakunde politikoen joerari segituz, alegia, elkar babesteko ligak osatzeko joerari jarraituz, kantonamenduen lehen bateratze bat egin zen, bakearen defentsarako. Lehen agiri horren gainean, eta Habsburgotarren injerentzia etengabeei kontra egiteko ahaleginean, kokatu behar da 1291eko Batasuna; aurrekoak ez bezala, eragin politiko garbia zuen dokumentu hark, eta Uri, Schwyz eta Unterwalden kantonamenduak elkartzen zituen. 1309an, inperioko frankiziak berretsi zizkien Henrike VII.ak kantonamendu horiei.
Hala ere, gudu zelaian berretsi behar izan zuen onespen politiko hori Konfederazio jaio berriak eta, hala, 1315eko azaroan Leopoldo Habsburgokoaren gudarosteak garaitu zituzten Morgartenen suitzarrek. Garaipen horren ondoren hasi zen Konfederazioa estatu burujabe moduan benetan sortzen, prozesu oso motel baten bidez, Basileako bakeraino (1499), eta, behin betiko, Westfaliako bakeraino (1648) ez baitzen erabat osatu. Bide luze horretan, eragozpen asko eta asko gainditu behar izan zuen Konfederazioak.
Alde batetik, oreka zailean mugitu behar izan zuen, alegia, bere frankizia eta askatasunak bermatzen zituen Inperioarekiko loturaren ezagutzaren eta Habsburgotarren irudiarekiko kontrakotasunean; izan ere, Rodolfo I.arekin aurrena (1273-1291), eta Frederiko III.aren erregetzatik aurrera gero (1440-1493), Habsburgo etxeak hartu baitzuen Inperioaren buruzagitza.
Horrekin guztiarekin batera, hiri kantonamendu bat erantsita lehenbizi (Luzerna, 1332), eta Zürich eta Berna gero, arazo askori aurre egin behar izan zion Konfederazioak, besteak beste, bere osagaien ugaritasunaren ondorio ziren desberdintasunetatik sorturiko barne istiluei. Gainditu zirenean, ordea, desberdintasun horiexek izan ziren Konfederazioaren alde on nagusiak.
Azkenik, hain lurralde desberdinak bateratzen lagundu zuten gertaeren artean, aipatu beharra dago eginkizun komunei heldu behar izana; horietako bat izan zen, adibidez, bailerri komunen gobernua, hala Argovia (1415) eta Turgoviarena (1460), kantonamendu guztiek batera administratu zituztenak, hartara erakunde iraunkor bat, Dieta Federala, sortuta. Beste zenbaitetan, kanpoko mehatxuak pairatu beharrak elkartu zituen kantonamenduak; errate baterako, Borgoinako duke Karlos Izukaitzaren saio etengabeak Konfederazioa bere estatuen barnean sartu nahian.
Banaketa administratiboa
aldatuKonfederazioa honela banatzen zen: kantonamenduak, bazkideak, agintekidetzak, protektoratuak eta banatutako subjetuak.
Kantonamenduak
aldatu- Uri
- Schwyz
- Unterwalden
- Luzerna
- Zürich
- Glaris
- Zug
- Berna
- Friburgo
- Solothurn
- Basilea
- Schaffhausen
- Appenzell
Bazkideak
aldatu- Biel
- Sankt Gallen Abadia
- Sankt Gallen
- Sieben Zenden
- Hiru Ligak
- Liga Grisa
- Jainkoaren Etxearen Liga
- Hamar Eskumenen Liga
- Mulhouse
- Geneva
- Neuchâtel
- Urseren
- Weggis
- Murten
- Payerne
- Bellinzona
- Sargans
- Sax-Forstegg
- Stein am Rhein
- Gruyère
- Werdenberg
- Rottweil
- Basileako elizbarrutia
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/03/15 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.