Tximino-baztangagaixotasun infekziosoa da, baztangaren familiako birus batek sortua, tximinoak -batik bat- jotzen dituena baina gizakiak ere pairatu dezakeena. Gaixotasun zoonotikoa da, hau da, animalietatik gizakiengana kutsatzen dena, azken boladan gizakien arteko kutsapena ere zabaldu arren [1].
Tximino-baztangaren birusak (Monkeypox, ingelesez) sortzen du gaitza. Birus hori Orthopoxvirus generoan sailkatuta dago, beste birus batzuekin batera (besteak beste, baztangarena). Genero honetako birusak handiak dira, eta kate bikoitzeko DNA dute material genetikoa, simetria konplexadun nukleokapsida baten barruan [3].
Birus honek tximinoetan zein gizakiengan sortzen du gaitza. 1958an aurkitu zuen Preben von Magnus mikrobiologiak laborategiko makako batean.
Gaitzaren gordailu natural nagusia animalia karraskariak dira (arratoiak, muxarrak, katagorriak...). Izenak hori aditzera eman arren, tximinoak ez dira birusaren gordailua, birusak infektatzen dituen ostalariak baizik.
Gaitzaren transmisioa bi bide ezberdinetatik gauza daiteke: transmisio zoonotikoa, birusaren eramailea den animalia batekin kontaktua izatean, ala gizakien arteko transmisioa, gaixo batek pertsona osasuntsu bat kutsatzen duenean. Bigarren kasu honetan harreman estua eta iraunkorra eman behar da gaixo batekin infektatuta izateko, beste gaixotasun birikoen aldean (gripea, COVID-19...) tximino-baztanga ez baita oso kutsakorra. Antza, txistuaren bidez edo larruazalean agertzen diren erupzioekin kontaktua egiterakoan kutsatzen da gaitza [4].
1970ean deskribatu zen, Kongoko Errepublika Demokratikoan, tximino-baztangaren lehenengo giza infekzioa. Harrezkero, Afrika Erdialdean eta Mendebaldean hainbat agerraldi gertatu dira, eta inguru hartan gaitza endemikoa da. 1997an agerraldi oso bortitza gertatu zen Kongoko Errepublika Demokratikoan [5]
2003an, ordea, gaitza Afrikatik irten eta AEBetara iritsi zen, bertan kasu ugari sortuz. Antza, Afrikatik ekarritako maskota batzuek (Cricetomys gambianus) birus patogenoa AEBetara eraman zuten[6], pertsona asko kutsatuz.
2022an gaitzaren kasu berriak Europako Mendebaldeko hainbat estatutan azaldu ziren, hala nola AEBetan eta Kanadan ere. Lehenengo kasua Erresuma Batukoa izan zen, Afrikatik etorritako bidaiari batena. Pertsonen arteko kutsapenak gaitza nabarmen hedatu zuen 2022ko maiatzean [7]. Euskal Herrian lehenengo bi kasuak 2022ko maiatzaren 25ean baieztatu ziren, Gasteizen. Ekainaren hasieran kasuak bost ziren: bi Araban, bat Gipuzkoan eta bi Bizkaian, guztiak gizonezkoak.
Larruazaleko ohiko pustulak edo oilaurrak gaixo batean
Baztanga klasikoaren antzeko sintomak ditu tximino-baztangak, baina askoz arinagoak.
Inkubazio epea ez da laburra, 8-14 egun ingurukoa. Sukarra, buruko eta giharretako mina, gongoil linfatikoen hantura, nekea, eta geroago ohiko larruazaleko erupzioa (pustulak) dira sintoma nagusiak. Azken hauek aurpegian eta besoetan agertzen dira lehen, eta gero gorputzeko beste atal batzuetara hedatzen dira.
Sintomek 2-4 aste irauten dute, eta gero pertsona gehienek gaitza berez gainditzen dute [8]. Konplikazioak urriak dira, eta immunitate-sistema oso ahula dutenengan eta ume oso txikiengan gertatu ohi dira.
Gaixoaren anamnesiak eta sintomatologiak laguntza handia emango dio terapeutari diagnostikoaren zantzu batzuk izateko, hala nola testuinguru epidemiologikoak ere. Dena den, antzeko sintomak eragiten dituzten beste gaixotasun birikoekin nahas daiteke (baztanga, barizela, elgorria...). Horrenbestez, laborategiko azterketak (ELISA, PCR...) beharrezkoak dira behin-betiko diagnostikoa eman ahal izateko.
Ez dago tratamendu espezifikorik gaitz honen aurka. Kasu gehienetan gaixoaren immunitate-sistema birus patogenoari gailentzan zaio aste gutxitan. Arrisku handiko gaixoekin hainbat antibiral erabil daitezke.
Jakina da baztangaren aurkako txertoak (azken 40 urteotan erabili ez dena, baztangaren birusa 1980tik desagertuta dagoelako) babes handia ematen duela tximino-baztangaren aurka, immunitate gurutzatuaren fenomenoari esker [9].
