Makako
Makakoak, Macaca generoko primateak dira. Catarrhini tximinoen Cercopithecidae familiako genero bat. Gizakiez gain tropikoetatik kanpo bizitzera ohitu diren primate bakarrak dira. Afrika, Gibraltar, Txina edo Japonian bizi dira. 22 espezie ezagutzen dira, euren artean Rhesus makakoa eta Berberia makakoa (Gibraltarreko Tximinoa). Espezieetako batzuk ez dute isatsik, eta beste batzuk badute, nahiz eta garapena ezberdina izan daitekeen.
| Makako | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Animalia |
| Filuma | Chordata |
| Klasea | Mammalia |
| Ordena | Primates |
| Familia | Cercopithecidae |
| Azpifamilia | Cercopithecinae |
| Generoa | Macaca |
| Espezieak | |
Ikus testua
| |
| Banaketa mapa | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Ernaldia | 165 egun |
| Elikadura iturri nagusia | omnivorism (en)  |
| Kumaldiaren tamaina | 1 |
| Edoskitzea | 1 urte |
Espezieetako batzuk esperimentutan erabili dira. 1990eko hamarkadan herpes-Baren garraiatzaile izan zitezkeela aurkitu zen eta, beraz, gizakiak kutsatu ahal dituztela, beste primate batzuen artean.
EtimologiaAldatu
Makako hitza, tximino esan nahi duen portugeseko 'macaco' hitzetik eratorria da. Portugaldarrek XVI. eta XVII. mendeetan barneratu zuten hitz hau, Afrikako kolonizazioaren ondorioz bantu hizkuntzetatik eskuratu zutena eta 'lau hankakoa edo 'piztia basatia' adierazten duena.[1][2]
HabitataAldatu
Gizakiez (Homo generoa) gain, makakoek munduan zabalduen dagoen primate generoa osatzen dute;[3][4] Japonetik, Indiako azpikontinentera (Asia kontinenteko hegoaldean zehar) eta Ipar Afrikatik Europar hegoaldera aurkitu daitezkeelarik.[5][6]
EspeciesAldatu
Macaca generoak 22 espezie ditu:[7]
| # | Espeziea | Irudia | Egoera |
|---|---|---|---|
| style='text-align:right' | Macaca anderssoni | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca arctoides |  |
|
| style='text-align:right' | Macaca assamensis |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca cyclopis |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca fascicularis |  |
|
| style='text-align:right' | Macaca florentina |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca fuscata |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca fuscicularis | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca hecki |
| |
| style='text-align:right' | Macaca jiangchuanensis | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | [[Macaca leonina Macaca leoni]] |
 |
|
| style='text-align:right' | Macaca leucogenys |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca libyca | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca majori |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca mulatta | ,_male,_Gokarna.jpg) |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca munzala |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca nemestrina |  |
|
| style='text-align:right' | Macaca nigra | .jpg) |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca nigrescens |  |
|
| style='text-align:right' | Macaca nigriscens | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca ochreata |  |
|
| style='text-align:right' | Macaca pagensis |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca radiata |  |
|
| style='text-align:right' | Macaca selai | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca siberu | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca silenus |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca sinica |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca sp. | daturik gabe | |
| style='text-align:right' | Macaca sylvanus |  |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | [[Macaca thibetana Macaca thibeta]] |
 |
daturik gabe |
| style='text-align:right' | Macaca tonkeana |  |
|
| style='text-align:right' | Macaquiño de Noruega que le gusta cantar | .jpg) |
daturik gabe |
ErreferentziakAldatu
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Makako  |
- ↑ «MACAQUE : Etymologie de MACAQUE» archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
- ↑ archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
- ↑ (Ingelesez) Meurant, Gerard. (2013-10-22). Primate Adaptation and Evolution. Academic Press ISBN 978-1-4832-8850-5. (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
- ↑ (Ingelesez) Nowak, Ronald M.; Walker, Ernest Pillsbury. (1999-10-28). Walker's Primates of the World. JHU Press ISBN 978-0-8018-6251-9. (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
- ↑ (Ingelesez) «Monkeys on the Edge | Biological anthropology and primatology» Cambridge University Press (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
- ↑ Evolution and ecology of macaque societies. Cambridge University Press 2005 ISBN 0-521-02171-5. PMC 62780874. (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
- ↑ Don E. Wilson & DeeAnn M. Reeder (editors). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed), Johns Hopkins University Press, 2,142 pp.
