Wikipedia

Trans-Saharar merkataritza

Trans-Saharar merkataritza Sahara zeharkatzen duen salgai-trafikoari dagokio Saharaz haraindiko merkataritza, Afrikako iparraldeko kostatik Saharaz hegoaldeko Afrikara, Europara edo Sortaldera iritsi arte. Historiaurretik egon bazen ere, VIII. mendetik XVI. mendera bitartean izan zen ibilbide komertzial honen gailurra. Bide horrek garrantzi ekonomiko eta kultural handiak izan zituen.

Basamortuaren zabaltzeak oztopo handia eragin zuen merkataritzarako.

Basamortuaren sorrera aldatu

 
Bilmako oasia, Niger ipar-ekialdean.

Saharak oso bestelako ingurunea zuen garai batean. Libian eta Aljerian, gutxienez K.a. 7000tik aurrera, artzaintza, asentamendu handiak eta zeramika ezagutu ziren. Behiak Erdialdeko Saharan (Ahaggar) sartu ziren K.a. 4000tik 3500era. Gaur egun oso lehorrak diren lekuetan harkaitz-pintura adierazgarriak (K.a. 3500 eta 2500 artekoak) ikus daitezkeen, basamortuko ingurune modernoan ez dauden flora eta fauna erakusten dituzte. Basamortua den heinean, Sahara Mediterraneoko eta Niger ibaiaren arroko ekonomia bereizten dituen inguru etsai bat da.[1] Fernand Braudelek adierazi zuenez, halako zona bat zeharkatzeak, batez ere garraio mekanizaturik gabe, merezi du salbuespenezko zirkunstantzietan (Saharan zehar bidaiatzen basamortua izugarria da zaila; gauean tenperatura izoztuaren azpitik jaisten da.), espero den irabaziek kostua eta arriskua gainditzea eragiten dutenean.[2] [3]

Gameluen erabilera aldatu

 
Trans-Saharar merkataritza ibilbideak 1400 urte inguruan. Egungo Niger markatuta agertzen da.

Herodoto historialariak aipatu zuen nola Garamanteek etiopiar trogloditak beren gurdiekin ehizatzen zituztela. Kontu hau Maroko hegoaldeko eta Fezzango labar-pinturetan ikusten diren irudiekin lotzen da, gerrako gurdiak zaldiek eramandako deskribapenekin, alegia. Hipotesi horren arabera, garamantarrek edo beste saharar herriek gurdi-ibilbideak sortuko zituztela Erroma eta Kartago boliz eta urrez hornitzeko. Tesi honen aurka ez dela garai hartako zaldi-hezurdurarik aurkitu argudiatu da; gurdiak basamortuko merkataritzarako, bestetik, haien edukiera eta tamaina txikia ikusita, ibilgailu desegokitzat jotzen dira.[4]

Eskualdean gameluen frogarik zaharrenak III. mendekoak dira. Berbereek erabilita, Sahara osoan zehar harreman erregularra ahalbidetzen zuten, nahiz eta merkataritza-ibilbide arruntak ez ziren garatu Mendebaldeko Afrikan Islamera bihurketak hasi arte, VII eta VIII.mendeetan. Bi bide nagusi garatu ziren komertzialki. Lehena mendebaldeko basamortua zeharkatu zuen, gaur egungo Marokotik Niger ibairaino; bigarrena, berriz, gaur egungo Tunisiak okupatutako eremutik Txad aintziraraino. Zeharkaldi hauek nahiko laburrak ziren eta oasi-sare ezinbesteko baten existentzian oinarritzen ziren. Fezzanetik ekialderago, Libia zeharkaezina zen bai bere oasi falten ondorioz baita ere hondar ekaitz gogorren ondorioz. Zekarren arriskuengatik Nigertik Egiptorako bide bat abandonatu zen X. mendean, azkenik.

Karabanak aldatu

 
Gameluen karabana garai modernoetan, Sahara erdialdean, 1985. urtean.

Merkataritza gamelu-karabanek egiten zuten. Ibn Battuta, karabana batekin batera joan zen esploratzaileak zioenez, karabana bakoitzeko batez besteko tamaina 1.000 gamelukoa zen, baina karabana batzuk 12.000koak ziren. Karabanak oso ordaindutako berbereek gidatzen zituzten, basamortua ezagutzen zuten eta basamortuko beste nomada batzuengandik segurtasuna ziurtatzeko. Karabana baten biziraupena prekarioa zen eta koordinazio zorrotzean oinarritzen zen. Korrikalariak aurretik bidaltzen zituzten oasietara ura karabanara bidali ahal izateko, oraindik hainbat egun falta zirenean, karabanek ezin baitzuten ura erraz eraman bidaia osoa egiteko. XIV.mendearen erdialdean, Ibn Battutak basamortua zeharkatu zuen Sijilmasatik, Taghazako gatz meategietatik, Oualatako oasiraino.[5]

Islamaren hedapena Erdi Aroan aldatu

Ghanako Inperioaren igoera, gaur egun Malik, Senegalek eta Mauritaniako hegoaldeak okupatzen duten eremuan kokatua, Saharaz haraindiko merkataritzaren hazkundearen parekoa izan zen. Mediterraneoko ekonomiek urre gutxi zuten, baina gatza eskain zezaketen, Afrikako Taghaza gatz-meategitik ateratzen zena, eta Mendebaldeko Afrikako hainbat estatuk, Wangarak kasu, urre-erreserba garrantzitsuak zituzten, baina ez zuten gatzik. Saharaz haraindiko esklabo-merkataritza ere garrantzitsua izan zen; izan ere, afrikarren trafiko handia zegoen iparralderantz, eta han zerbitzari edo ohaide-esklabo gisa aritzen ziren. Afrika Mendebaldeko estatuek soldadu esklabo asko inportatzen zituzten trukean. Kalkuluen arabera, X. eta XIX. mendeen artean 6.000 eta 7.000 esklabo artean garraiatu ziren urtero iparraldera. Kalkulatzen da, gutxi gorabehera, 9 milioi esklabo inguru esportatu zirela Ipar Saharaz haraindiko karabanen ibilbidean.[6]

Hainbat merkataritza bide ezarri ziren; beharbada garrantzitsuena Sijilmasa (Maroko) eta Ifriqiya iparraldean amaitzen zen. Han, eta Afrika iparraldeko beste hiri batzuetan, berbere merkatariek Islamarekin harremana areagotu zuten, fededun berriak sortuz. VIII. menderako musulmanak Ghanara bidaiatzen ari ziren. Ghanan pertsona asko Islamera bihurtu ziren, eta, ondorioz, litekeena da Inperioaren merkataritza pribilegiatua izatea. 1050. urte inguruan, Ghanak Aoudaghost galdu zuen almorabideen esku. Gainera, Bure inguruko urre meatze berriek aipatutako hirian zeharreko merkataritza murriztu zuten, hegoaldeko Susu herriari mesede eginez,hau da, geroago Maliko Inperioa sortu zutenei.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Shillington, Kevin (1995) [1989]. History of Africa (Bigarren ed.). New York: St. Martin's Press. 32 or. ISBN 0-333-59957-8.
  2. ↑ Braudel, Fernand (1984). The Perspective of the World. Civilization and Capitalism, III.liburuki.
  3. ↑ Baker, David (1984). "The Ghana Empire". Khan Academy webgunea. Civilization and Capitalism. III.liburuki, Harper & Row. Retrieved 2020-05-29.[1]
  4. ↑ Masonen, P: Trans-Saharan Trade and the West African Discovery of the Mediterranean World [2].
  5. ↑ Gibb, H.A.R.; Beckingham, C.F. trans. and eds. (1994). The Travels of Ibn Baṭṭūṭa, A.D. 1325–1354 (4.liburuki). Londres: Hakluyt Society. 948–49 or. ISBN 978-0-904180-37-4.
  6. ↑ "The impact of the slave trade on Africa", Le Monde Diplomatique, [3].

Bibliografia aldatu

  • Bernard Nantet, Histoire du Sahara et des Sahariens : Des origines à la fin des grands empires africains, Ibis Press, 2008
  • Bernard Lugan, Atlas historique de l'Afrique, Le Rocher, 2001
  • Boahen, Albert Adu (1964). Britain, the Sahara and the Western Sudan 1788–1861. Oxford.
  • Bovill, Edward William (1995). The Golden Trade of the Moors. Princeton: Markus Wiener. {{ISBN|1-55876-091-1}}.
  • Harden, Donald (1971) [1962]. The Phoenicians. Harmondsworth: Penguin.
  • Shillington, Kevin, ed. (2004). "Tuareg: Takedda and trans-Saharan trade". Encyclopedia of African History. Fitzroy Dearborn. {{ISBN|1-57958-245-1}}.
  • Warmington, B. H. (1964) [1960]. Carthage. Harmondsworth: Penguin.
  • Masonen, Pekka (1997). "Trans-Saharan Trade and the West African Discovery of the Mediterranean World". In Sabour, M'hammad; Vikør, Knut S. (eds.). Ethnic Encounter and Culture Change. Bergen. {{ISBN|1-85065-311-9}}. Archived from the original on 1998-12-06.
  • Ross, Eric (2011). "A historical geography of the trans-Saharan trade". In Krätli, Graziano; Lydon, Ghislaine (eds.). The Trans-Saharan Book Trade: Manuscript Culture, Arabic Literacy and Intellectual History in Muslim Africa. Leiden: Brill. pp. 1–34. {{ISBN|978-90-04-18742-9}}.
  • "The Trans-Saharan Gold Trade 7th–14th Century". Museum of Modern Art. Chegrouche, Lagha (2010). "Géopolitique transsaharienne de l'énergie". Revue Géopolitique (in French). Archived from the original on November 30, 2010.
  • Chegrouche, Lagha (2010). "Géopolitique transsaharienne de l'énergie, le jeu et l'enjeu?". Revue de l'énergie, Etude (in French).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Trans-Saharar_merkataritza&oldid=9347858"(e)tik eskuratuta