Wikipedia

Ron

Antilar jatorriko pattarra, azukre-kanaberaren zukuak eta melazak hartzitu eta destilatuz lortzen dena.

Ron
edari destilatu
Alcoholic beverages.jpg
OsagaiakAzukre-kanabera
Historia
JatorriaKaribea
Baustelle.svg
 Artikulu hau hobetzeko lanean ari da Ibai Urkiza lankidea.
Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan.
Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko.

Ronari kanabera-pattarra ere esaten zaio. Graduazioa oso altua da (70-80º-raino) eta kalitaterik onenak destilazioko lehen frakzioetatik datoz. Destilapena koloregabea da (ron zuria) eta karamelua gehi daiteke (ron beltza). Aroma eta dastaketa indartsuak dira eta lortu zirenetik ditu, baina zahartzeak hobetu egiten ditu.

EtimologiaAldatu

XVII. mendean, ingeles eta frantziar nabigatzaile eta merkatariak Antilletara joan ziren azukre-kanabera bila, upeltegietan kargatu eta Europara ekartzeko. Tripulatzaileek Kanaberarekin ekoizten zen alkohola deskubritu zuten . Frantsesek 'tafia' izena eman zioten melazen destilazioari, ingelesek, likore gozoagoen zaleak zirenez, beste izen bat bilatu zioten Pattar azukretuagoak. Itsasgizonen gaueko parrandek eragina izan zuten ronaren apelazioan: antzinako 'rumbullion' edo 'rumbustion',ingelesaren ahotsak aukeratu zituzten, 'Zalaparta' izango litzake hitz horien itzulketa. Laster hitza 'rum' bihurtu zen eta Europan zehar hedatzen hasi zen: 'rhum' (frantsesez). 'Rum' (alemanez, portugesez eta italieraz). 'Erruma' (euskaraz). [1]

HistoriaAldatu

Granadako erreinu mairua konkistatu ondoren, azukre-kanaberaren zuku hartzituen likore destilatu hau egiten hasi ziren, arabiarrek Espainiatik Europara ekarritakoa. Kristobal Kolonek azukre-kanabera Ameriketan sartu zuen eta laster azukrea zein rona ekoizteko klima paregabea zela konturau ziren. Erauzketaren ondoren, likido marroi lodi bat geratzen zen (melaza), destilatzean edari alkoholdun bizigarri bat sortzen zuena. Ingelesak eta frantsesak Antilletan instalatu zirenean, eskala handian destilatzen hasi ziren, zonalderako (Mendebaldeko Indietarako) produktu garrantzitsua izatera iritsiz. [2] Edari hau Barbadosen topatu ziren dokumentu batzuetan agertzen da lehenengoz historian zehazki 1650ean. Rona faktore ekonomiko garrantzitsua izan zen XVII. eta XVIII. mendeetan. Europara Antilletatik esportatzen zuten eta Afrikako esklaboen trafikoan eta Ipar Amerikako indioekin larruen negozioan erabili zuten.[3] XVII. mendetik aurrera, Ingalaterrako eta Frantziako kolonietako azukre kanabera plantazioetan, batez ere Barbadosen, rona eskala handian produzitzen hasi zen. Ingelesak, merkataritzan trebeak izan dira beti eta edaria inportatzen hasi ziren ondorioz, Europa osoan zabaldu zuten.[4] Rona Amerikako kolonia ingelesetara ere esportatzen hasi zen baina hain handia zen eskaria XVII. mendean destilategiak ezarri zirela New Yorken eta Ingalaterra Berrian. Une horretatik aurrera, inportazioak melazak izan ziren funtsean.[5] 1770an koloniek 23 milioi libra melaza inportatzen zuten Karibetik, horietako asko ron bihurtu zirelarik Ingalaterra Berriko 159 destilategietan. Estiloa asko aldatzen zen, baina Karibeko barietatea baino lodiagoa eta gozoagoa omen zen.[6] Ingalaterra Berriko destilategi gehienak XIX. mendean itxi ziren, nahiz eta azken ekoizle garrantzitsua, Medfordeko Lawrence destilategiak, lanean jarraitu zuten 1905era arte. Momentu horretan destilategiak itxi beharra izan zuten Debeku legearen ondorioz.[7]

Ron KontrabandoaAldatu

Debekua XIX.mendean hasi zen sortzen Ipar Amerikan. Mugimendu kontserbadorea izan zen bere bultzaile nagusia, batez ere senarrek alkoholean dirua gastatzeaz nazkatuta zeuden emakumeek sortua. Hogeigarren mendearen bigarren hamarkadan Ameriketako Estatu Batuetan alkohola debekatu egin zen. Alkohol gabeziaren ondorioz destilategi ilegalak hasi ziren sortzen baina gutxi eta oso txikiak ziren eta produzitzen zuten alkohol kantitea oso murritza zen herrialde guztirako. Garai hartan gehien edaten ziren alkohol motak rona eta whiskia ziren. Bi edari hauek Estatu Batuetatik gertu zeuden zonaldeetan produzitzen zen eta trafikatzaileek herrialde horietara joaten ziren merkantzia bila. Debekua sartu zenean, San Pedro eta Mikelon alkohol-merkataritzaren oinarri bihurtu ziren. Pixkanaka, arrantzale guztiak alkoholaren inportatzaile edo bitartekari bihurtu ziren eta bakailao-enpresak upategi bihurtu ziren. [8]

Amerika kolonialaAldatu

Azukre kanabera klima epel eta hezeetan hazten da. Kanariar Uharteetan porturatu ondoren, Kristobal Kolonek azukre kanabera ekarri zuen Karibera 1493an Ameriketara egindako bigarren bidaian. Rona egiteko, azukre- edo melaza-kanaberaren zukua legamiarekin eta urarekin hartzitzen da, eta gero kobrezko ontzietan destilatzen da. Likoreak ron izena jaso zuen 1672an, ziurrenik rumballion argot ingelesaren hitzetik, zarata esan nahi duena.Karibeko azukre-landaketen jabeek askotan gerraontziei rona saltzen zieten deskontuarekin, uharteetatik gertu denbora gehiago igarotzeko, piratengandik babestuz. Rona Britainia Handian ere ezagun egin zen, ontzi britainiarrek Ameriketatik Atlantikoan zehar likorea garraiatzen zutenean.[9]

AsiaAldatu

Azukre kanabera jatorriz Indiakoa dela uste da, baina aditu batzuk diote Txinan ere jaio zitekeela. Edonola ere, kontua da kanabera-landaketa horiek oso ugariak izaten hasi zirela Asian, eta horrek Egiptora hedatzea erraztu zuen K. a. IV. mendean. Landarearren eraldaketa milaka urteko tekniken herentzia da, Alexandro Handiaren soldaduek kanabera-eztia sortu zutenetik kanabera-zukua lurrunduz, Bengalatik India ipar-ekialdera iritsi zitzaien prozedura bati jarraiki. Hiru mende geroago, arabiarrek teknika hori kopiatu zuten eta azukre-kanabera destilatzen lehenak bihurtu ziren, Arad izeneko edari bat sortuz.

Ontzigintza ronaAldatu

Ronak berebiziko garrantzia izan du Erresuma Batuko Itsas Armadaren bizitzan, eta horrek baldintzatu egin ditu haren bizitza eta ohiturak. 1655ean Jamaika konkistatu ondoren, ingelesek rona lortu zuten ustekabeko altxor gisa. Itsasontzietan edari hori garraiatzea, errezagoa eta praktikoagoa zen upeletan zeramaten ur hori garraiatzea baino. Ronak alkohol portzentai nahiko altua zuenez ez zen alferrik galtzen eta urarekin ordea denbora gutxian gelditu egin behar ziren ur hori aldatzeko. Ron errazioak hain ziren garrantzitsuak ontzian, ontzia erreserbarik gabe geratuz gero kapitainak arazo bat izan zezakeela eta portuetara presaka hurbildu behar zuela. 1740an erabaki zen rona bi ur zatirekin nahastu behar zela, «Grog» izeneko konbinatua sortuz.[10]

Ron klaseakAldatu

Ron klaseak edo motak sailkatzeko bi azpiatal nagusi daude lehena jatorriarengaitik da. Ekoizpen prozesua ez delako berdina eta bakoitzak bere ekoipen prozesu horretan haien arbasoen teknikak erabiltzen dituztelako. Bigarren azpiatala Itxuraz edo klasea da; honetan lau mota dira gehien kontsumitzen direnak.

JatorriarengaitikAldatu

Rona bere jatorriarengaitik sailkatzean hiru dira azpiatalak; hispainiarra, britaniarra eta frantsesa.

HispaniarraAldatu

Melaza da ron hispaniarraren abiapuntua edo osagai garrantzitsuena. Lehorrak edo gozoak dira. Azukrea eta karamelua gehitzen zaie eta arinak dira. Hazitegi eta soleraren metodoaren bidez hazten da. Erdialdeko Amerikako eta Karibeko herrialdeetan garatzen da, hala nola, Kuban, Venezuelan, Mexikon, Kolonbian, Perun eta Espainian.[11]

BritaniarraAldatu

Melaza ron indartsua da, pot-still kobrezko alanbikeetan destilatzen da, eta modu estatikoan heltzen da exbourbon haritz amerikarreko upeletan. Hazitegi eta soleraren metodoaren bidez hazten da edo upeleko estatikaren bidez. Eragin britainiarra daukaten Karibeko herrialdeetan garatzen da: Belice, Barbados, Guyana dira horren adibide.

FrantsesaAldatu

Nekazaritzako rona da, Frantziako Antilletan azukre-kanaberaren zukuarekin egina, zutabean destilatua eta upeletan modu estatikoan heldua. Lehorrak eta indartsuak dira eta gehigarrien erabilera oso murriztuta dago. Melazazkoak baino garestiagoak dira prozesu garestiagoa bat daukatelako. Martinikan, Haitin eta Guadalupen egiten dira.

ItxurazAldatu

Ron ZuriaAldatu

Kolore eza da bere ezaugarri nagusia, eta ikatz bidez iragazi behar da; ikatz horrek upeletan zahartutako kolore xaflatua kentzen dio (18 eta 36 hilabete artean irauten du), lehorra da eta egonkortasun arina du.[1]

Ron BeltzaAldatu

Ron mota hau astuna da, gorputz eta zapore asko ditu, bere kolore iluna, ia beltza, hainbat urtetan zahartzen uzten den haritz-upel ikaztuaren motari zor zaio. Destilazio-prozesuak alanbikeak erabiltzea aurreikusten du, beraz, edari honek melaza zapore handia du. Gozogintza munduan gehien erabiltzen dena da.[2]

Ron ZaharraAldatu

Hainbat izen ditu, Urre rona, bilohori rona eta beste hainbat. Kolorea urre-kolorea edo anbarra izaten dira normalean, upelean pasatzen duen denbora zuriarena baino luzeagoa da, eta hortik lortzen du daukan kolorea. Zapore handiagoa duen ron gozoa da, glukosa gehiago izaten duelako. [3]

Zaporedun RonaAldatu

Espeziak edo zaporea duten erroiak barrikan zahartzen dira espezia edo frutekin batera. Fruta-zukua ere gehitu ohi zaio. Zuriak, urre-kolorekoak edo beltzak dira.[4]

EkoizpenaAldatu

UztaAldatu

Lehen urratsa azukre-kanaberaren uzta biltzea da, pro zesu horri zafra deitzen zaio. Xehatu ondoren, gehienez 24 orduko epea daukaupeltegian entregatzeko; honela, ez ditu bere propietate organoleptiko sentsorial guztiak galtzen.[12]

ErauzketaAldatu

Errotan, kanaberak garbitu egiten dira lur-hondarrak kentzeko, eta zati txikietan mozten dira zukua errazago ateratzeko. Kañabera zatiak hainbat errotatik pasatzen dira zurtoinetan daukaten zukua ateratzeko. Lehen ehoketaren ondoren, ur kantitate txiki bat gehitzen da, zukuaren hurrengo erauzketak errazteko kanaberaren zukua iragazi egiten da kanabera-hondakinak kentzeko. Orduan berotu eta lurrungailuetara pasatzen da gehiegizko ura kentzeko. Irakiten egon ondoren, likido lodi bat sortzen da, eta bertatik lortzen da egunero kontsumitzen den azukrea. Bigarren irakinaldi baten egiten da eta honen ondorioz, lortutako melaza ilunagoa eta lodiagoa da. Erauzketaren prozesuarekin bukatzeko hirugarren irakinalditik egiten da honen emaitza likido oso lodi, itsaskor, ilun eta mingotsa da.[13]

HartziduraAldatu

Destilatu ahal izateko, hartziduraren bidez likido alkoholiko bihurtu behar dira guarapoa edo melaza. Legamiek egindako hartzidurak karbono dioxido eta alkohol bihurtzen du azukrea. Lehenik eta behin, % 15 inguruko azukrea duen soluzio bat prestatzen da, melaza urarekin diluituz. Hartzidura-tasa tenperaturaren bidez kontrola daiteke, eta destilatzaileak behar duen hartzitutako likido motaren araberakoa da. Hartzidura amaitzean, ateratzen den muztioak % 5 eta % 9 arteko alkohol-edukia dauka.[14]

DestilazioAldatu

Destilazioaren helburu nagusi muztio batean alkohola eta ura bereiztea. Baina bigarren helburu bat dauka nahi ez diren zapore-eragileak desagerraraztea (esterrak, aldehidoak, geneak eta azidoak), eta, aldi berean, desiragarriak atxikitzea. Bi destilazio-metodo erabiltzen dira rona ekoizteko: destilazioa alanbikean eta destilazio jarraitua zutabeetan.[15]

ZahartzeAldatu

Ekoizlearen arabera aldi desberdinetan Jerezko ardoa eduki duten haritzezko upeletan zahartzen da. Urtaroaren arabera honela sailkatu ohi dira: Ron Zuria (18 eta 36 hilabete bitartean upelean),Ron Zaharra (7 urte upelean) eta Ron Estra Zaharra (10 urte gutxienez upelean).[16]

Barrika motakAldatu

Barrika edo upel mota asko erabiltzen dira ronaren zahartze prozesuan eta hainbat modutan daude sailkatuta. Lehen sailkapen mota taimana hartzen du kontuan hemen; upel bordalesak, botak (upel bordalesen antzerakoak), upeltxoak eta tina edo treska. Bigarren sailaktzeko era upelaren materialarengaitik da honetan; haritz europarra, haritz amerikarra, haritz errusiarra eta japoniarra dira nagusi. Upelak sailkatzeko azken metodoa izan duten erabilerarengaitik da, hau da, upel horretan zer egon den rona egon baino lehenago. Sailkatze metodo honetan Ex-Jerez, birjina, Ex-Cognac, Ex-Bourbon, Ex-Stout eta Ex-Ron daude. [17]

NahasketaAldatu

Ron komertzial gehienak mota eta adin desberdinetako ronen nahasketan oinarritzen dira, baita jatorrizko herrialde ezberdinetako ronen nahasketan ere, bolumen handiko nazioarteko marken kasuan bezala. Nahi izanez gero, nahastean karamelua, espezieak eta zaporeak gehi daitezke.[18]

JaialdiakAldatu

Rhum Fest ParísAldatu

Jaialdi honek mirespena eta errespetu globala lortu du urtez urte bere kopuruengatik handiengaitik. Esparru profesionaletik 3.000 profesional baino gehiago akreditatuta daude, 200 marka inguru eta dastaketan 800 ron erreferentzia baino gehiagorekin. Vicennes parkeko erakusketen eremuan ia 3.000 metro koadro txiki geratu ziren bisitari profesional eta profesional profil handia izateko, eta biek jakin zuten irudia modu inbidiagarrian mantentzen.[19]

Kanpo estekakAldatu

  1. ↑ (Gaztelaniaz) «RON» Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (Noiz kontsultatua: 2022-05-10).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) El origen del ron tiene mucho Embrujo - Destilerías Líber. 2015-12-02 (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
  3. ↑ «EL RON (1ª PARTE): UN POCO DE HISTORIA» www.misumiller.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) adminCarlos. (2019-11-19). «El Ron, el Caribe y los piratas. Origen e Historia Ron» Cubers Premium Ice (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  5. ↑ «EL RON (1ª PARTE): UN POCO DE HISTORIA» www.misumiller.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) «De regreso en la mezcla, el ron de Nueva Inglaterra» El Universo 2012-11-17 (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) «De regreso en la mezcla, el ron de Nueva Inglaterra» El Universo 2012-11-17 (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  8. ↑ (Gaztelaniaz) Lange, Matthieu. (2017-05-07). «El ron durante la Prohibición en Estados Unidos (1920-1933)» Rumporter (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
  9. ↑ (Thailandieraz) hmong.wiki. «Comercio colonial de melaza Producción de ron colonialyImportancia económica» hmong.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «Cómo el ron se convirtió en el arma secreta de la Marina Real Británica» abc 2013-10-17 (Noiz kontsultatua: 2022-05-11).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) adminCarlos. (2019-12-02). «El Ron. Categorías y tipos» Cubers Premium Ice (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «▷ Ron: Origen, Elaboración y Tipos» Spanish Liquors (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) «Elaboración del Ron» Hacienda Monterrey (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  14. ↑ «El RON (2ª PARTE) :FERMENTACIÓN Y DESTILACÍÓN» www.misumiller.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) «Elaboración del Ron» Hacienda Monterrey (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Savin, A.. (2017-08-17). «El Ron. Elaboración y algunos de los mejores rones del mundo» Saber de vino (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  17. ↑ Txantiloi:Es-CO ▷ Tipos de barricas, guía básica del añejamiento - Industria Club. 2020-11-15 (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) «Elaboración del Ron» Hacienda Monterrey (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) «Expertos del Ron archivos» Drinksmotion (Noiz kontsultatua: 2022-05-12).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ron&oldid=8935275"(e)tik eskuratuta