Mezulari
Mezularia edo postaria eskutitzak (gutun epistolarrak) "oinez" edo "zaldiz" eramateko lanbidea zuen pertsona zen. Garai batean bi edo hiru legoako tartearekin bideetan jarrita zeuden postak edo (postetxeak) erabiltzen zituen (batzuetan ez zen behar baina). Postetxeetan zaldi freskoak izaten ziren mezulariak edo beste bidaiari batzuek leku batetik bestera, herrialde desberdinen artean ere, erraztasun handiz joateko.[2][1]
| « | Mezularien lanbidea posta zaldiz edo oinez eramatea da. Gutunak, agiriak, eskriturak, diruak eta holako gauzak eramaten dituzte soinean, printze, jaun, zaldun eta merkatarientzat. Bidaietan neke jasanezinak nozitu behar izaten dituzte, bidelapur eta ebasleen erasoen beldur; ibai, zubi hautsi, zorigaizto, ataka larri, izozte, elur-jasa, beroaldi eta beste hainbat eta hainbat ezbehar jasan behar izaten dituzte, askotan beren bidaiak ere galaraziz merkatarien kalterako eta ohar eta garrantzi handiko ebazpenen zain daudenen hondamendirako. | » |
Ofizioz bidalitako mezulariei (gidariek eta postilioiek bezala) debekatuta zegoen edozein arma eramateko baimena ematen zitzaien, eta ezin ziren bidegabekeriengatik atxilotu, ez zorragatik, ez delituagatik, non eta ez zen gorputz-zigorra merezi zuena.
Atxilotzekotan, herrian posta-administratzailerik ez bazegoen, justiziak atxilotuaren ordez beste mezulari bat izendatzen zuen, besterik gabe, eta errudunak epaile eskudunari bidaltzen zizkion lehen eginbideak bideratzen zituen hogeita lau orduko epean. Atxilotu egin zitezkeen, beraz, baina arrazoitutako susmoak izan behar zituen.
Fidipides aldatu
Antzinako historian, mezuak eskuz igortzen ziren hainbat metodoren bidez, soldaduak, uso mezulariak eta zaldizkoak barne. Mezularitza mekanizatuko zerbitzuak sortu aurretik, oinezko mezulariek kilometro batzuk egiten zituzten helmugaraino. Xenofontek mezularien lehen erabilera eman zion Cir printzearen Persari. K.a. 490. urtean, Greziara, Fidipides mezulariak 42 kilometro egin zituen Maraton-etik Atenasera, persiarren gaineko garaipen grekoaren berriak eramateko, eta "chairete, nikomen" esanez hil zen (Kaixo, irabazi egin dugu). Harrezkero Maratoi deitzen zaio distantzia luzeko lasterketari.
Anabasii aldatu
Augustoren garaitik aurrera, antzinako grekoek eta erromatarrek anabasii izeneko zaldi- eta gurdi-motako mezulariak erabiltzen zituzten mezuak eta aginteak distantzia luzeetara eramateko.
"Anabasii" hitza grekozko αναβασις-etik dator (adscensus, "muntaketa"), mezuak oinez eramaten zituzten "hemeredu romi" grekoak. Britainia Handian, Rufinusek anabasii erabili zuen, Jeronimo Estridongoren memorietan jasota dago (adv. Ruffinum, 3. c. 1.): "Idcircone Cereales et Anabasii tui per diverses provincias cucurrerunt, ut laudes mezire legerent?" ("Horregatik zuen zerealak eta Anabasi probintzia askotan ibili ziren, nire gorespenak irakur zitzaketelako?").
Erdi Aroa aldatu
Erdi Aroan, errege-gorteek beren mezulariak zituzten, eta ohiko langileei baino apur bat gehixeago ordaintzen zizkieten.
Postari ez zen soilik gobernuaren enplegatu bat, baizik eta jurisdikzio zibil eta kriminaleko gaietan bere auzitegi pribatiboei lotuta zegoen, hau da, probintzietan, lehen auzialdian arlo eta enplegatuei buruzko arrazoien berri zuten ordezkariordeen bidez, eta gortean, berriz, batzorde goren baten bidez, azpiordezkaritzetatik eramaten ziren arrazoien apelazio-mailan.
Gobernuaren eta partikularren orriak eta gutunak puntu batzuetatik besteetara pasaraztea zuten helburu, hain zerbitzu garrantzitsua eskatzen zuen ardurari eta distantziei zagokien prezio baten truke. Petri III.a Aragoikoak "troter" esaten zien 1283. urtean agindu batean.[4]
XVI. mendea aldatu
Mezularitzaren egoeraren adibide gisa aipatu daiteke Lepantoko guduaren (1571ko urriaren 7) amaieraren berriak hogei egun beranduago iritsi zirela Madrilera. Hala, XVI. mendean postarien ordainsari sistemak honakoa agintzen zuen: "Bidaiak oinez egiten dituzten postariek, betiere hogeikora ari direnek (esan nahi da hogeita lau ordutan hogei legoa egiteko beharkizunak dutenek) vellonaren lau erreal jasoko dituzte ibilitako legoa bakoitzeko. Eta joana egin duenari irtendako lekuan ordaindu behar bazaio, vellonaren erreal bat emango zaio legoako, baina bidaia agindua joan-etorria egiteko bada, joateko eta etortzeko ordainsaria, jada aipatu diren vellonaren lau errealetan izango da". Era berean, beste honako hau ere zehazten zen: "hamabost legoako bidaiak egiten direnetan, hiru erreal ordainduko da legoako eta erreal bat erdi, hamabikoetan.".[1]
XVII. mendea aldatu
Gaur egun, estafeta posta-bulegoa izaten da, gutunak jaso eta ematen diren etxea edo tokia da.
Beste garai batean, estafeta Staffa italiarretik zetorren hitz bat zen. Pakete bat edo mezu bakarra leku batetik bestera (oinez edo zaldiz) zeraman postari bat zen, garrantzia berresten zuten bi gidari edo laguntzailerekin. Geroago, estafetak lan bera egiten zuen bideetan zehar, baina bi laguntzaile horiek gabe.
Estafeta mezulari bat zen gutxi gorabehera. Mezulariak mezu baino gutxiago eramaten zuen, edota hainbat bulegoz arduratzen zen. Estafetak albiste bakar bat ofizialki eramateko eginkizuna baino ez zuen, baina garrantzi handiko berria zen.
Gaur egun, posta-bulegoaren izena da estafeta, gutunak bidaltzeko edo jasotzeko establezimendua.
XVIII. mendea aldatu
Posta, Bidalketa, Errepide eta holakoen Ordenantza Orokorrak, 1794koak, xehetasunez arautzen zuen postarien lanbidea. Ordenantza horretako xedapen batzuetan postariak hautatzeko, botatzeko ustezko egoerak eta diziplina erregimena arautzen zen. Postaria "posta iristen den egunetan aurkeztu behar da postetxeetan, edota posta administrariek adierazten dizkioten egunetan; baina ez da sartuko bulegoan berak banatu behar duen posta eskuratzeko deitzen dioteneraino". Horrekin batera, honakoa ere agintzen zen: "gutunak errazago eta azkarrago bana daitezen, administrariek auzoetan banatuko dute biztanleria eta postari bakoitzari horietako baten ardura emango diote. Ahaleginak egingo dira auzo baten ardura hartu duen postaria auzo horretan bertan bizi dena izateko".[1]
Honela finkatzen zen ordainketa: "Postariek postetxeetatik interesatuen etxeetara eramaten duten gutun edo agiri bakoitzeko gutunazalean zehaztutakoaz gain beste laurden bat kobratzeko baimena ematen diet, eta beste laurden bat beren postuetan jaso eta postetxera eramaten duten bakoitzagatik, betiere bere lanaren saritzat agintzen dudan kuota hau gainditu gabe".[1]
XIX. mendea aldatu
Posta zerbitzu publikoa ohiz ondo araututako lanbidea izan da. Postarien eginkizunak 1852ko uztailaren 5eko Erregelamenduan arautzen ziren; horretan "postak banatzeko bigarren mailako laguntzaile"ak deitzen zaie postariei, eta honakoa ere adierazten da horiei buruz "geroz eta gehiago dira biztanleria handiko lekuetan". Hala da, postariak gehitzen ari ziren eta Postarien Bazkundeak antolatzen hasi ziren, baita Administrazioan ere. Postarien kopurua eta maila, eta funtzionarioak nortzuk ziren edota horiei ordaindu beharrekoa zenbatekoa zen xehetasun osoz jasotzen zen Administrazioan.[1]
Aipatu beharrekoa da legegileak, uniformearen erabilera arautzeaz gain, zera adierazten zuela: "adinagatik edo zerbitzuan jarraitzeko ezintasunagatik lana utzi behar zutenei erretiroa jasotzeko abantaila onartzen zitzaien eta kasu bakoitzari zegozkion erretiroa eta pentsioak zehazten ziren kategoria eta lan egindako urteen arabera. Horiek ondoko taulan jaso ditugu gehiegi ez luzatzearren”.[1]
Monopolioaren arautegian aldaketa etengabeak egin behar izan dira aurrerakuntzari aurre egiteko, prezioak bateratzeko posta zigiluaren bidez aldez aurretik ordaintzeko sistema egokitzeko (1850. urtearen hasieratik). Gero garraio bideak garatu ziren eta XIX. mendearen azken herenean trenbide sarea hedatu zen. Garraio sistema horrek posta banatzeko ohiko sistema erabat aldatu zuen, eta trena iristen zen lekuetan banaketa kalez kale egiten zuen postariaren figura sortu zen. Hala eta guztiz ere, eta errepideetan ere aurrerakuntza handiak egin arren, 1920an 108 posta banaketa egiten ziren zaldiz eta 3.533 oinez. Azken horiek 85.000 kilometroko ibilaldia egiten zuten denen artean, hau da, batez beste 25 km oinez postari bakoitzak. 1887. urtetik aurrera itsas posta jarri zen abian eta 1920an hegazkin bidezkoa.[1]
XX. mendea aldatu
Posta zerbitzu publikoa premia berri eta askotarikoei erantzuten ari da eta XX. mendearen hasierako hirietan "postari irakurleak" hasi ziren agertzen. Horiek gutun eta agirietako helbideak irakurtzeko espezialitatea hartu zuten, postak gero hobeto banatu ahal izateko, kontuan izan behar baita posta jada "hartzaileari eskura eman behar zaio bere etxean bertan edota horren familiako helduen bati edo zerbitzarien bati".[1]
Lehen mailako postariaren soldata egunean lau pezetakoa zen, hiru pezeta bigarren mailakoena eta bi eta erdi postontzietara joaten zirenena. Ordainsari horiek banaketa eskubideekin ordaintzen ziren (0,05 pezeta kartazaleko), eta postariek 1989an sortutako posta bazkundekoak ez baziren, ez zuten funtzionario kategoriarik izaten. Horrekin batera, geroz eta indar gehiago ari ziren hartzen landatar postariek, hau da, nork bere herrian posta bildu (horretarako postontzi bat izaten zuten beren etxean), jaso eta banatzen zutenak; herri txikietan antzeko lanak oinez egiten zituzten postariak ere geroz eta gehiago ziren.[1]
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f g h i j k Zavala, Antonio. «Oinezko mezularietatik egungo postarietaraino - Aintzinako lanbideak - Aintzinako lanbideak» ORAIN Gipuzkoa (Noiz kontsultatua: 2022-12-07).
- ↑ (Gaztelaniaz) Baudry (París). (1847). Tesoro de novelistas españoles antiguos y modernos. Baudry, libreria europea (Noiz kontsultatua: 2022-12-07).
- ↑ Vordegay Fiscowich, Eduardo. (1894). Historia del Correo desde los orígenes hasta nuestros días. .
- ↑ (Katalanez) Llopis, Josep; Martí, Juan Pablo. (1704). Constitutions y altres drets de Cathalunya: compilats en virtut del Capitol de cort LXXXII. De las Corts per la S. C. y R. Majestat del Rey Don Philip IV. Nostre Senyor celebradas en la civtat de Barcelona any M.DCCII. En casa de Joan Pau Marti y Joseph Llopis estampers (Noiz kontsultatua: 2022-12-07).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
- «Insumisoarena» Postari zintzo horrek zer dakar karpetan? www.badok.eus
- «Postari zintzo horrek zer dakar karpetan? - GARA - euskalherria.com» gara.naiz.eus
