Ostiral
Ostirala, halaber barikua (Bizk.)[1], egubakoitza (Gip.) edo ortziralea (Lap., eta Naf.), asteko bosgarren eguna da. Osteguna eta Larunbata artean dago.
EtimologiaAldatu
| « | ortzirale (ortzilare 1617: Materra [-rale 1627: EtxZib; ostirale 1622: AzpGut[2]). ■ Hitz zabaldua, bizk. izan ezik (Materra ortzilare larunbatetan, AzpGut[3] egun ostiralea, Belap. astizken, ostirale eta neskenegünak); cf. bariku, egubakoitz. Bukaerari dagokionez, -rale dirudi dela forma zabalduena testu antzinakoenetan (ostirale [zub., AzpGut; Otxoa Arin hostirala], or(t)zirale…), eta ondoren, -lare (or(t)zilare…). XVIII. mendea baino lehen, -l bukaeradun agerraldi bakarra aurkitzen da (EtxZib orziral). Halabeharrez, hasierako h- grafikoarekin agertzen da Beriain (horzillare, h gabekoarekin batean) eta Otxoa Arinengan.
ortzirale egun (Otxoa Arin [hostirala egunean], Laphitz [ortzirale egun batez]), ortziralekari (Duv. (ost-, bnaf.)), ortzirale saindu (Beriain [orzillare sanduan guziengatik ofrezitu zena]). ► Zaharrena -rale forma dela onartuz (cf., halere, lehen lekukotasuna), aukera dago *ortz(egun) iragale moduko zerbaitetan pentsatzeko, esanahiz ‘ostegunaren ondoko egun’ edo —“le lendemain du tonnerre” itzultzen du Vinsonek (1924: 267)—. Aukera honetan, sekundarioak lirateke -l bukaeradun formak, -e galduta; Otxoa Arinen hostirala aldaeraren -a bukaerarako, cf. agian autore beraren bagarik (baina bage). Itxura guztien arabera, kontu grafiko hutsa dira Beriain eta Otxoa Arinen h-ak. Bestelako aukerek ez dute egiantzik: ostrilaka-z ari dela, ostirala jatorrian ‘ortzadarraren egun’ ez ote den galdetzen du Bährek (1931: 403). Gorostiagak (1959: 90), berriz, lat. stella edo stellare-rekin lotzen du, artizarraren eguna zelakoan (cf. lat. dies Veneris ‘Venusen eguna’). |
» |
| J. Lakarra, A. Manterola, I. Segurola; Euskaltzaindia: Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa. | ||
ErreferentziakAldatu
- ↑ Etimologia: abari ba(ga)ko egun. Koldo Mitxelena (1976). Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Aldundia.
- ↑ «Testu zaharrak, XVII. mendea: Azpeitiko gutuneria (1622)» klasikoak.armiarma.eus Noiz kontsultatua: 2021-06-18.
- ↑ «Testu zaharrak, XVII. mendea: Azpeitiko gutuneria (1622)» klasikoak.armiarma.eus Noiz kontsultatua: 2021-06-18.
Ikus, gaineraAldatu
| Wikiztegian orri bat dago honi buruz: ostiral . |
