Makako

Macaca» orritik birbideratua)

Makakoak, Macaca generoko primateak dira. Catarrhini tximinoen Cercopithecidae familiako genero bat. Gizakiez gain tropikoetatik kanpo bizitzera ohitu diren primate bakarrak dira. Afrika, Gibraltar, Txina edo Japonian bizi dira. 22 espezie ezagutzen dira, euren artean Rhesus makakoa eta Berberia makakoa (Gibraltarreko Tximinoa). Espezieetako batzuk ez dute isatsik, eta beste batzuk badute, nahiz eta garapena ezberdina izan daitekeen.

Makako
SL Bundala NP asv2020-01 img30.jpg
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaMammalia
OrdenaPrimates
FamiliaCercopithecidae
SubfamiliaCercopithecinae
Generoa Macaca
Espezieak
Ikus testua
Banaketa mapa
Répartition mondiale des macaques.jpg
Datu orokorrak
Ernaldia165 egun
Elikadura iturri nagusiaomnivorism (en) Itzuli
Kumaldiaren tamaina1
Edoskitzea1 urte
Eguneko zikloaeguneko

Espezieetako batzuk esperimentutan erabili dira. 1990eko hamarkadan herpes-Baren garraiatzaile izan zitezkeela aurkitu zen eta, beraz, gizakiak kutsatu ahal dituztela, beste primate batzuen artean.

https://macaques.nc3rs.org.uk/macaques/

EtimologiaAldatu

Makako hitza, tximino esan nahi duen portugeseko 'macaco' hitzetik eratorria da. Portugaldarrek XVI. eta XVII. mendeetan barneratu zuten hitz hau, Afrikako kolonizazioaren ondorioz bantu hizkuntzetatik eskuratu zutena eta 'lau hankakoa edo 'piztia basatia' adierazten duena.[1][2]

HabitataAldatu

Gizakiez (Homo generoa) gain, makakoek munduan zabalduen dagoen primate generoa osatzen dute;[3][4] Japonetik, Indiako azpikontinentera (Asia kontinenteko hegoaldean zehar) eta Ipar Afrikatik Europar hegoaldera aurkitu daitezkeelarik.[5][6]

EspeciesAldatu

Macaca generoak 22 espezie ditu:[7]

# Espeziea Irudia Egoera
style='text-align:right' Macaca anderssoni daturik gabe
style='text-align:right' Macaca arctoides  
style='text-align:right' Macaca assamensis daturik gabe
style='text-align:right' Macaca cyclopis daturik gabe
style='text-align:right' Macaca fascicularis daturik gabe
style='text-align:right' Macaca florentina daturik gabe
style='text-align:right' Macaca fuscata daturik gabe
style='text-align:right' Macaca fuscicularis daturik gabe
style='text-align:right' Macaca hecki  
style='text-align:right' Macaca jiangchuanensis daturik gabe
style='text-align:right' Macaca leonina  
style='text-align:right' Macaca leucogenys daturik gabe
style='text-align:right' Macaca libyca daturik gabe
style='text-align:right' Macaca majori daturik gabe
style='text-align:right' Macaca mulatta daturik gabe
style='text-align:right' Macaca munzala daturik gabe
style='text-align:right' Macaca nigra daturik gabe
style='text-align:right' Macaca nigrescens  
style='text-align:right' Macaca ochreata  
style='text-align:right' Macaca pagensis daturik gabe
style='text-align:right' Macaca radiata  
style='text-align:right' Macaca selai daturik gabe
style='text-align:right' Macaca siberu daturik gabe
style='text-align:right' Macaca silenus daturik gabe
style='text-align:right' Macaca sinica daturik gabe
style='text-align:right' Macaca sp. daturik gabe
style='text-align:right' Macaca sylvanus daturik gabe
style='text-align:right' Macaca thibetana daturik gabe
style='text-align:right' Macaca tonkeana  
style='text-align:right' Macaquiño de Noruega que le gusta cantar daturik gabe
style='text-align:right' beberuce daturik gabe


ErreferentziakAldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Makako  
  1. «MACAQUE : Etymologie de MACAQUE» archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
  2. archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
  3. (Ingelesez) Meurant, Gerard. (2013-10-22). Primate Adaptation and Evolution. Academic Press ISBN 978-1-4832-8850-5. (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
  4. (Ingelesez) Nowak, Ronald M.; Walker, Ernest Pillsbury. (1999-10-28). Walker's Primates of the World. JHU Press ISBN 978-0-8018-6251-9. (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
  5. (Ingelesez) «Monkeys on the Edge | Biological anthropology and primatology» Cambridge University Press (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
  6. Evolution and ecology of macaque societies. Cambridge University Press 2005 ISBN 0-521-02171-5. PMC 62780874. (Noiz kontsultatua: 2022-09-23).
  7. Don E. Wilson & DeeAnn M. Reeder (editors). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed), Johns Hopkins University Press, 2,142 pp.