Leena Peltonen-Palotie
Leena Peltonen-Palotie (Helsinki, 1952ko ekainaren 16a - Helsinki, 2010eko martxoaren 11a) finlandiar genetista bat izan zen, Finlandiako gaixotasun hereditarioen 15 gene identifikatzen lagundu zuena, hala nola hipertentsio arteriala, eskizofrenia, laktosarekiko intolerantzia, artrosia eta esklerosi anizkoitza. Munduko genetista molekular garrantzitsuenen artean dago.[1][2][3]
| Leena Peltonen-Palotie | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Leena Päivi Marketta Peltonen |
| Jaiotza | Helsinki, 1952ko ekainaren 16a |
| Herrialdea |  Finlandia |
| Heriotza | Helsinki, 2010eko martxoaren 11 (57 urte) |
| Hobiratze lekua | Hietaniemi hilerria |
| Heriotza modua | berezko heriotza: hezurretako minbizia |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Aarno Palotie (en)  (1981 - |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Oulun Suomalaisen Yhteiskoulun Lukio (en) 1971) University of Oulu (en) (1971 - 1978) |
| Hezkuntza-maila | Licentiate of Medicine (en) Medikuntzako doktorea |
| Irakaslea(k) | Kari Kivirikko (en) |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | epidemiologoa, molecular geneticist (en) , biologoa eta unibertsitateko irakaslea |
| Enplegatzailea(k) | Helsinkiko Unibertsitatea |
| Jasotako sariak | |
| Kidetza | Finnish Academy of Science and Letters (en) Academia Europaea (en) National Academy of Medicine (en) |
  | |
Biografia
aldatuPeltonen-Palotie Helsinkin jaio zen, baina bere familia Oulura joan zen bizitzera bost urte zituela. Bigarren hezkuntza Finlandiako Oulu Lizeoan burutu zuen eta 1971n graduatu zen. Peltonen-Palotie medikuntza ikastera pasa zen, 1976an Medikuntzan lizentziatu zen eta 1978an Ouluko Unibertsitatean doktore tesia osatu zuen.[4]
Finlandiako Osasun Publikoko Institutu Nazionalean lan egin zuen 1987 eta 1998 artean. 1998tik 2002ra UCLAko Giza Genetika Saila sortzen lagundu zuen. Finlandiako Akademian irakasle izan zen 2003tik. 2005ean, Peltonen-Palotie Helsinkiko Unibertsitatean eta Finlandiako Osasun Publikoko Institutu Nazionalean hasi zen lanean. Proiektu zuzendaria ere izan zen EBko GenomEUtwin proiektuan. Proiektu hori hainbat gaixotasunetako osagai genetikoak definitzeko eta ezaugarritzeko prestatu zen. 2004an, Orion Corporation Finlandiako farmazia-konpainia handienaren Administrazio Kontseiluko kide bihurtu zen. 2007an, Peltonen-Palotie Wellcome Trust Sanger Institutuan sartu zen Giza Genetikako zuzendari gisa. Massachusettseko Teknologia Institutuko (MIT) Broad Institutean eta Harvardeko Unibertsitatean ere ikerketa-taldeak zuzendu zituen.[5]
Leenaren karrera goiztiarraren arrakasta asko Finlandiako Gaixotasunen Katalogoaren ikerketan oinarritu ziren. Inbentario honek Finlandian nahiko nagusi diren baina handik kanpo arraroak diren nahasmenduen multzo bat biltzen du. Gaixotasun horien azpian dauden atzeraldiko mutazioen eta mutazio nagusien aurkikuntza askoren ondorioz, eramaileen diagnostiko-proba berri eta baliotsuak egin ziren, pazienteen identifikazioa eta arreta klinikoa hobetzeko.[6]
Buru izan zen lantaldeek nahasmenduei lotutako mutazio genetikoak identifikatu zituzten, hala nola dislipidemiak, laktosarekiko intolerantzia, esklerosi anizkoitza, eskizofrenia eta obesitatea eta hipertentsio arteriala, besteak beste. Bere arrakastaren gakoetako bat ikerketa genetikoaren sendotasuna eskala handiko ikerketa epidemiologikoaren boterearekin eta esperientziarekin konbinatzea izan zen.[6]
Peltonen-Palotiek 500 ikerketa-artikulu baino gehiago argitaratu zituen, eta 70 doktorego-ikasle baino gehiagoren aholkularia izan zen bere karreran. 2010eko martxoaren 11n hil zen hezurretako minbiziak jota.[7][8]
Sariak eta aintzatespenak
aldatu- Sari akademiko ugariez gain, 2000. urtean Uppsalako Unibertsitateko Medikuntza Fakultateko eta Joensuuko Unibertsitateko ohorezko titulua jaso zuen.[9]
- 2004an, Suuret suomalaiset Finlandiako telebista-programak Peltonen-Palotie garai guztietako 100 finlandiar garrantzitsuenetako 77.a gisa katalogatu zuen.
- 2006an, Peltonen-Palotiek Belgikako Prix van Gysel saria eta Suediako Stora Fernströmpriset sariak jaso zituen.[10]
- 2009an, Finlandiako Zientzia Akademiko ohorezko titulua jaso zuen.[7]
- 2010eko Emakumearen Nazioarteko Egunean, bere lorpenak Finlandiako postetxeak igorritako frankeo-zigilu oroigarri baten bidez ohoratu ziren.[2]
- Leena Peltonen saria sortu zen haren omenez, Giza Genetikako Bikaintasunagatik.
Erreferentziak
aldatu- ↑ «Etusivu» kansallisbiografia.fi (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ a b «Helsingin Sanomat - International Edition - People» web.archive.org 2010-03-14 (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2016-06-16). «Leena Peltonen-Palotie, genetista» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ «Human Molecular Genetics vol. 19, no. 17 (2010) Human Molecular Genetics vol. 19, no. 17 (2010) 3303–3305». .
- ↑ (Ingelesez) van Ommen, Gertjan. (2010-04). «Leena Peltonen-Palotie (1952–2010)» Nature 464 (7291): 992–992. doi:. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2023-06-29). «Leena Peltonen-Palotie, la científica que estudió el patrimonio genético de su país» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ a b «Academy of Finland - Obituary: Professor Leena Peltonen-Palotie, Academician of Science» web.archive.org 2010-03-16 (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ «Leena Palotie kuoli syöpään - Kotimaan uutiset - Ilta-Sanomat» archive.ph 2013-01-06 (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ (Ingelesez) «Honorary Doctorates - Uppsala University» www.uu.se 2023-06-09 (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
- ↑ (Ingelesez) Van Duijn, Cornelia. (2010-06). «In memoriam: Leena Peltonen-Palotie (1952–2010)» European Journal of Epidemiology 25 (6): 359–360. doi:. ISSN 0393-2990. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q2399315
