Isaías Gamboa
Isaías Gamboa (Cali, Kolonbia; 1872ko abenduaren 12a – Callao, Peru; 1904ko uztailaren 23a) kolonbiar hezitzaile eta poeta izan zen.
| Isaías Gamboa | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Santiago de Cali, 1872ko abenduaren 12a |
| Herrialdea |  Kolonbia  El Salvador |
| Heriotza | Callao, 1904ko uztailaren 23a (31 urte) |
| Heriotza modua | berezko heriotza: tuberkulosia |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea eta poeta |
Hasierako urteak aldatu
Isaías Mateo Gamboa Llanosek eta Teresa Herrera Cordobak osatutako Valle del Caucako familia tradizionalaren altzoan sortu zen, askatasun eta justizia idealak txertatu zituena, gero idazle honen patuan eragina izan zezaten.
Zazpi anai-arrebetatik hirugarrena zen; Francisco Antonio Gamboa, Paulino, Ezequiel, Maria Antonia, Federico eta Mateo. Bere haurtzaroa "El Mameyal" paisaia berdeen artean garatu zen, Cerro de los Cristalesen, Caliko kanpoaldean dagoen landa etxea, eta handik bere lan batzuk egiteko inspirazioa izango zuen.
1822an Francisco de Paula Santander jeneralak sortutako Santa Librada Ikastetxean amaitu zituen lehen ikasketak. Gainera, gramatika eta literatura eskola partikularrak jaso zituen Alcides Isaacs irakaslearen eskutik, Jorge Isaacs idazle ospetsuaren anaia zena, La Maria liburuaren egilea. Bere ibilbide poetikoa El Instituto-n hasi zuen, letren maitale gazteek osatutako elkarte batek sortutako literatura orria.
El Salvadorren egindako urteak aldatu
1893ko apirilean Isaíasek El Salvadorra bidaiatzea erabaki zuen eta han Francisco Antonio Gamboa anaiarekin elkartuko da. San Salvadorreko irakasle lanbidean sartu zen, gaztelaniako, erretorikako eta estetikako ikasgaietan arituz emakumezkoen hainbat institutuetan. Aldi berean, La Juventud Salvadoreña Elkarte Zientifiko-Literarioarekin lotzen zen.
Ingelesa eta frantsesa bezalako hizkuntzak ikasi zituen, eta haiei esker Matthew Arnold-en The desire eta Edgar Allan Poe-ren The Raven bezalako olerkiak gaztelaniara itzuli ahal izan zituen .
Flores de Otoño (Udazkeneko loreak) argitalpena egin zuen, bere lehen poema originalen bilduma, Guatemalako hiriburuan eta El Cauca saritua izan zena eta bertan jaioterriaren edertasunak deskribatu zituen.
Lurrarekiko zuen atxikimendua oso handia zenez, bere izena herrialde honetako testuliburuetan Kolonbian jaiotako poeta salvadortarra da.
Itzuli Kolonbiara aldatu
1898an, bere aita hil eta urtebetera, Calira itzuli eta El Correo del Valle-ko erredakzioan sartu zen eta bertan egon zen denbora gutxian. Geroago Bogotara joan zen bizitzera, eta bertan hezitzaile gisa jarraitu zuen eta zenbait lankidetza argitaratu zituen El Rayo X, El Vigía, El Heraldo eta El Autonomista aldizkarietan. El Notice-eko berriemailea izan zen, herrialde hartan bizi zen bitartean kolaboratu zuen Salvadorreko argitalpena.
Gerra eta bidaia berriak aldatu
1899an, Isaíasek 27 urte zituela, Mila eguneko gerra izenarekin ezagutzen zen gerra zibila hasi zen Kolonbian, herrialdea banatu eta Panama jaio zelarik. Bere izpiritu liberalak soldadu gisa sartzera eta koronel maila lortzera bultzatu zuen. Ekialdeko Lautadan zegoela Venezuelako iraultzaren emisarioa izateko agindu zioten. Meta ibaian behera nabigatu zuen, eta horri eskaini zion abesti bat. Venezuelan zegoela eta gerraren ahots saihestezinaren aurrean, berriro emigratzea erabaki zuen. Orinoco ibaian behera nabigatu zuen Trinidad uhartera hurbildu zen arte eta han idatzi zuen bere olerkirik ospetsuena: Ante el mar .
San Jose-ra (Costa Rica) joan zen bizitzera, eta han jarraitu zuen irakasle gisa Colegio Superior de Señoritas ikastetxean. José María Zeledón Brenes kostarikar poetak, Costa Ricako ereserki nazionalaren egileak, Isaías Ganboari olerki bat eskainiko zion 1905ean, bere heriotzaren berri izan zuenean.
Txilen egindako urteak aldatu
1901aren amaieran Txilera bidaiatu zuen, eta Santiagon bizilekua finkatu zen. Han berriro ere irakasle lanbidean sartu zen, literatura lanen egitearekin txandakatuz. Bere lagun zirkuluaren kide batzuk Pedro Antonio González, Samuel Lillo (Ateneo-ko erretorea, Santiagoko literatura zentro entzutetsua), Antonio Bohórquez Solar, Manuel Magallanes Moure, Antonio Orrego Barros eta Víctor Domingo Silva izan ziren, gaur egun Txileko literaturaren ondarea direnak.
Herrialde hartan egon zen bitartean, Tres poemas liburua argitaratu zuen, eta bertan Fantasía de verso modernista, Primavera sartu zuen. Hitzezko arinkeria dela eta, Rubén Darío eta Ante el Mar-en (mugimendua ozeano olatuen bere patu ibiltariarekin alderatzen duen bere poema nagusia) eragina adierazten du.
1903an Juan Francisco Gonzálezek Isaías Ganboaren olio erretratua egin zuen. Bere lan garrantzitsuenetako bat zena osatu ondoren, 1904ko apirilean La tierra nativa eleberria argitaratu zen Txileko hiriburuan. Garai hartan tuberkulosia hartu zuen eta larriki gaixotu zen; Beraz, Kolonbiara itzultzea erabaki zuen amaren arreta jasotzeko eta bere aberria bisitatzera. Valparaíson itsasoratu zen eta bidaian osasunean okerrera egin zuen; hori dele eta, bidaia eten eta Callaoko portuan (Peru) lehorreratu eta ospitalera sartu behar izan zuten. Larunbat arratsaldeko 16: 30ean 1904ko uztailaren 23an hil zen Callaoko Guadalupe Ospitaleko ohean.
Kanpo estekak aldatu
- Familia Gamboa
- Festival de Poesía de Cali
- Institución Educativa Isaias Gamboa
- Los Gamboa: una Dinastía de Poetas
Datuak: Q2881005
Multimedia: Isaías Gamboa / Q2881005
