XIII. mendea
mendea
(«XIII. mende» orritik birbideratua)
XIII. mendeak 1201etik 1300. urtera bitarteko iraupena du, biak barne.
Mendeak: | |
XII.a - XIII.a - XIV.a | |
Hamarkadak: | |
1200koa 1210koa 1220koa 1230koa 1240koa1250koa 1260koa 1270koa 1280koa 1290koa | |
Kategoriak: | |
Jaiotakoak - Hildakoak |
Gertaerak
aldatuAfrika
aldatu- Alauitak (Aliren oinordekoak) Maroko hegoaldeko Tafilalet oasian kokatu ziren.
- Malitik etorritako gizataldeek hausatarrak Islamera bihurtu zituzten.
- Ziur asko Jolof Inperioa eratu zen.
- Tutsi artzainak Ruanda ekialdean kokatzen hasi ziren, zegoeneko hutu lantzaileak eta pigmeo ehiztariak bizi ziren eskualdea. Mendeak igaro ahala, tutsiek nagusigoa ezarri eta hutuak mendeko hartu zituzten.
- Kiloa merkataritza postu persiarraren gailurra.
- 1270: Zortzigarren Gurutzada Tunisian, Luis IX.ak gidatua
Amerika
aldatu- Anasazi kultura, iparraldetik etorritakoa, ekialdeko Pueblo kultura guztietan nagusi izan zen (1200-1400). Adobezko horma garai eta sendoak eraiki zituzten herrixkak babesteko, agian Apatxe tribu nomadengandik.
Asia
aldatu- Angrok erregearen agintaldia Singosari-n (Java).
- Pasai sultanerria sortu zen Sumatra iparraldean, lehen indonesiar erresuma musulmana.
- Japoniako shogunak lehen harremanak izan zituen Yeso uharteko ainuekin (Hokkaidōn).
- Mongolen Inperioaren hedapena eta gailurra, batez ere mende hasieran Gengis Khani esker.
- Gurutzadak: bosgarrena (1215-1221), seigarrena (1227-1229), zazpigarrena (1245-1254) eta bederatzigarrena (1270-1271).
Europa
aldatu- Laugarren Gurutzada (1198 - 1204) eta Konstantinopoliseko Latindar Inperioaren.
- Gurutzada Albitarra (1209-1229) Frantzia iparraldeko baroi katolikoek Languedoc konkistatu zuten. Hasieran, Inozentzio II.ak konkista hau babestu zuen, kataroen heresia amaiarazteko.
- Andaluzia betikoaren errekonkista (1224-1248): Fernando III.ak, Gaztelako eta Leongo erregeak Jaén, Sibilia eta Kordoba konkistatu zituena.
- 1212: Navas de Tolosako gudua
- 1300: Bilbo hiribildua fundatu zen.
Ozeania
aldatu- Samoatarrek independentzia lortu zuten Tu'i Tonga inperiotik.
Pertsona nabarmenak
aldatu- Gengis Khan (1162-1227) mongoldar buruzagia
- Antso VII.a Indartsua (1194–1234) Nafarroako errege
- Tibalt I.a Koblakaria (1234–1253)
- Tibalt II.a Gaztea (1253–1270)
- Henrike I.a Gizena (1274–1305)
- Giotto (1267?-1337) margolari eta arkitektoa
- Dante Alighieri (1265-1321) idazlea
- San Tomas Akinokoa (1225/1226-1274) idazle eta filosofoa
- Marco Polo (1254-1324) bidaiaria
- San Frantzisko Asiskoa (1182-1226) erlijiosoa