Worms

Worms; Worms
	Luther city (en)
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Renania-Palatinatua
Alkatea	Adolf Kessel (en)
Izen ofiziala	Worms
Jatorrizko izena	Worms
Posta kodea	67547, 67549, 67550 eta 67551
Udalerri kodea	07319000
Geografia
Koordenatuak	49°37′55″N 8°21′55″E / 49.6319°N 8.3653°E
Azalera	108.73 km²
Altuera	100 m
Mugakideak	Alzey-Worms (en) , Bad Dürkheim (district) (en) , Rhein-Pfalz (en) eta Landkreis Bergstraße (en)
Demografia
Biztanleria	83.850 (2021eko abenduaren 31); 520 (2019, 2019)
Dentsitatea	771,18 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	K.a. I. mendea
Telefono aurrizkia	06241, 06242, 06246, 06247
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Tiberiade, Auxerre, Mobile, Parma, St Albans eta Bautzen
Matrikula	WO
	worms.de

Worms, Alemaniako hiri bat da, Renania-Palatinatua estatuan dagoena, Rhin ibaiaren ertzean, Rheinhessen ardogintza eskualdean. Bere biztanleria, 80.000 biztanle ingurukoa da.

Artikulu hau hiriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Worms (argipena)».

EtimologiaAldatu

Zeltek Borbetomagus (ingurune urtsuko asentamendua) izena ema zioten baina erromatarrek Drusoren agindupean K.a. 14 urtean konkistatzerakoan izena latinizatu zuten eta Augusta Vangionum. VI menderako Vormatia izena zuen eta garai hartan ugari ziren juduek Vermayza (ורמיזא) eman zioten. Honen aldaera da gaur egungo Worms.

HistoriaAldatu

Goian aipatu bezala erromatarrek Augusta Vangionum eratu zuten K.a. 14 urtean aurrez zelten asentamendu bat zegoen tokian. hau hartzen da hiriaren fundazio data gisa. Erromatarren garaian garrantzitsua izan behar zuen Hispaniako Betika probintziako ontziak ere aurkitu baitira. V. mendean burgundiarrek konkistatu eta beren hiriburu bihurtu zuten.

Hiriaren urrezko aroa Erdi Aroan iritsi zen. 1122an, Kalisto II.a aita santua eta Henrike V.a Germaniakoaren artean sinatutako konkordatuak, amaiera eman zion Inbestiduren Auziari. Martin Luther, herri honetan zigortu zuten inperiotik erbesteratzearekin, 1521ean. 1521eko Wormseko Dieta, Germaniako Erromatar Inperio Santuko printzeen biltzar bat izan zen.

Judaismoa WormsenAldatu

X. mendean sortu zen lehenengo komunitate judua. Lehenengo sinagoga 1034ean eriki zen eta berehala inguruko judutarren zentrua bihurtu zen. 1096an ordea gurutzadako zaldunek 800 judu erail zituzten bertan. Oraindik bertan dirau XI. mendeko juduen hilerriak, Europa osoko zaharrena omen denak. Shlomo Yitzhaki (Rashi), Elazar Rokeach eta Yair Bacharach izan ziren Wormseko rabino garrantzitsu eta ezagunenak.

Monumentu eta eraikin bereizgarriakAldatu

San Pedroren Katedrala, erromaniko berantiar garaiko eliza bat da, Mainzeko Katedralarekin batera, nahiko leialki errepikatzen duena Speyerreko katedralaren arkitektura estiloa: basilika oinplanoa, hiru nabe, "sistema behartu"dun zutabearte simetrikoekin.