Tsakhurrera
Tsakhurrera[1][2] edo tsakhurera[3] (Цӏаӏхна миз) tsakhurrek hitz egiten duten hizkuntza da, Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzen familiakoa, dagestango hizkuntzen taldekoa eta lezgiar hizkuntzen adarrekoa. 10 600 inguru[4] hiztun ditu Errusiako Dagestan errepublikako hegoaldean eta 12 300 inguru hiztun Azerbaijaneko ipar-mendebaldean.
| Tsakhurrera | |
|---|---|
| цӀаӀхна миз | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  Errusia Azerbaijan |
| Hiztunak | 23.000 (1989) |
| Ofizialtasuna |  Dagestan |
| Eskualdea | Kaukasia |
| UNESCO sailkapena | 3: arriskuan |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza ibero-kaukasoar hizkuntzak ipar-ekialdeko kaukasoar hizkuntzak Dagestanian (en)  Lezgic (en) Samur (en) | |
| Alfabetoa | alfabeto zirilikoa eta Tsakhur alphabet (en) |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 | tkr |
| Ethnologue | tkr |
| Glottolog | tsak1249 |
| UNESCO | 1061 |
| IETF | tkr |
| Endangered Languages Project | 3034 |
Dagestango hizkuntza ofizialetako bat da, eta posiblea da eskolan tsakhurreraz ikastea edo hizkuntza hau izan ikasgai bat gisa, lehen hezkuntzan[5][6]. Azerbaijanen ez du estatus ofizialik; hala ere, eskola batzuetan badago aukera tsakhurrera ikasteko [7]. Нур (Nur, tsakhurreraz: Argia) astekarian artikulu batzuk tsakhurreraz idazten dira[8], eta 2002tik 2022ra tsakhurrerazko 40 liburu baino gehiago argitaratu ziren[9]. 2009an Asif Rustamov zinemagileak tsakhurrerazko lehen pelikula zuzendu zuen, Kiblayıka yıkbıhiyna (tsakhurreraz: Alkiblali bizkarra emanda)[10][11] laburmetraia.
Dialektoak aldatu
Sailkapen baten arabera, tsakhurrerak bi dialekto ditu, tsakhera eta gelmetsera. Beste hizkuntzalari batzuen iritsiz, hiru dialekto bereizi behar dira: tsakhur-suvagilera, gelmets-kurdulera eta saputxinera edo sabundzhinera[6].
Ezaugarriak aldatu
Tsakhurrera hizkuntza ergatiboa da. Izenek kasua markatzen dute, atzizkien bidez. Absolutibo, ergatibo, datibo eta genitiboz gain, 14 kasu lokatibo daude. Lau izen klase bereizten ditu: 1., gizonezko pertsonentzat; 2., emakumezko pertsonentzat; 3., animalia, objektu eta kontzeptu batzuentzat eta 4., objektu eta izaki mitologikoentzat.
Idazteko sistema aldatu
1934tik 1938ra alfabeto latinoan oinarrituta idazteko sistema bat erabiltzen zen. 1990tik Dagestanen alfabeto zirilikoa erabiltzen da tsakhurreraz idazteko; Azerbaijanen, aldiz, alfabeto latinoa[6] (1996tik).
Gaur egungo tsakhurrerazko alfabetoa (Errusia):
| А а | АI аI | Б б | В в | Г г | ГI гI | Гъ гъ | Гь гь |
| Д д | Дж дж | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й |
| К к | КI кI | Къ къ | Кь кь | Л л | М м | Н н | О о |
| ОI оI | П п | ПI пI | Р р | С с | Т т | ТI тI | У у |
| УI уI | Ф ф | Х х | Хъ хъ | Хь хь | Ц ц | ЦI цI | Ч ч |
| ЧI чI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | ЫI ыI | Э э | ь |
| Ю ю | Я я |
Gaur egungo tsakhurrerazko alfabetoa (Azerbaijan), 2015eko aldaketekin:
| A a | Ә ә | B b | C c | Ç ç | Ç' ç' | D d | E e |
| F f | G g | G' g' | Gh gh | Ğ ğ | H h | X x | Xh xh |
| I ı | I' ı' | İ i | J j | K k | K' k' | Q q | Q' q' |
| L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p | P' p' | R r |
| S s | Ş ş | T t | T' t' | Ts ts | Ts' ts' | U u | Ü ü |
| V v | Y y | Z z | ' |
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. Euskaltzaindiaren hiztegia. .
- ↑ Berria Estilo Liburua
- ↑ Termcat Centre de terminologia
- ↑ 2010ko Errusiako errolda orokorraren datuak
- ↑ Институт языкознания РАН
- ↑ a b c Большая Российская Энциклопедия
- ↑ Chai Khana.org[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ Газета "Нур"
- ↑ (Ingelesez) «Tsakhur: a language in danger» State of the art of Indigenous languages in research:A collection of selected research papers (Noiz kontsultatua: 2022-06-08).
- ↑ Lehen pelikula tsakhurreraz
- ↑ Kiblayıka yıkbıhiyna pelikula ikusgai
Kanpo estekak aldatu
| Bisita ezazu Tsakhurrera Wikimedia Incubator proiektuan |
Datuak: Q36853
Multimedia: Tsakhur language / Q36853
