Ezki

Ezki
	Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Malvales
Familia	Malvaceae
Subfamilia	Tilioideae
Generoa	Tilia; L.
Espezieak
	30 inguru; ikus testua
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	limewood (en)

Ezkiak izendatzeko euskara baturako onartu ez diren euskalki edo hizkera batzuetan erabilitako beste hitz batzuk: erki.

Ezkiak 30 espezie inguru dituen Tilia generoko zuhaitzak dira, jatorriz Ipar hemisferioaren alde epeletakoak, Asiakoak (bertan espezie kopuru handiena aurkitu ahal dela), Europakoak eta Ipar Amerikaren sortaldekoak; ez dira agertzen Ipar Amerikaren sartaldean. Cronquist sailkatze sistema zaharraren arabera, genero hau Tiliaceae familian sartzen zen, baina Angiospermen Talde Filogenikoan egindako ikerketa genetikoen ondorioz gaur egun Malvaceae familian sartzen da.

Tilia generoko landareak orri jauskorreko zuhaitzak dira, 20-40m altu izan daitezkeenak, oblique-cordate eta 6–20 cm zabal diren orriekin; Iparreko lur epeletan bizi dira. Espezien kopurua ez da zehatza, espezie gehienak hibridoak erraztasunez sortzeko gauza direlako, bai hazten direnean eta bai berez sortzen direnean; hurrengo zerrendan gehienek onartutako espezie gehienak sartu dira.

Zuhaitz honen loreetatik ezaugarri lasaigarriak dituen ezki-ur infusioa egiten da.

Espezieak aldatu

Tilia americana Ezki amerikarra (Basswood Ipar Amerikan)
Tilia amurensis Amurreko ezkia
Tilia begoniifolia
Tilia caroliniana Carolinako ezkia
Tilia caucasica
Tilia chinensis
Tilia chingiana
Tilia cordata Ezki hostotxikia
Tilia dasystyla
Tilia henryana Henry-ren ezkia
Tilia heterophylla Ezki zuria
Tilia insularis
Tilia intonsa
Tilia japonica Ezki japoniarra, edo Japoniako ezkia?
Tilia kiusiana
Tilia mandshurica Ezki mantxuriarra, edo Mantxuriako ezkia?
Tilia maximowicziana
Tilia mexicana
Tilia miqueliana
Tilia mongolica Ezki mongoliarra, edo Mongoliako ezkia?
Tilia nobilis
Tilia oliveri Oliver-ren ezkia
Tilia paucicostata
Tilia platyphyllos Ezki hostozabala
Tilia tomentosa Ezki zilarkara
Tilia tuan

Hibridoak eta kultibokoak

Tilia x euchlora (T. dasystyla x T. platyphyllos)
Tilia x europaea Ezki arrunta (T. cordata x T. platyphyllos)
Tilia x petiolaris (T. tomentosa x T. ?)
Tilia 'Flavescens' (T. americana x T. cordata)
Tilia 'Moltkei' (jatorri ezezaguneko hibridoa)
Tilia 'Orbicularis' (jatorri ezezaguneko hibridoa)
Tilia 'Spectabilis' (jatorri ezezaguneko hibridoa)

Erabilerak aldatu

Ezki hostoak

Zuhaitzek lore lurrintsu eta nektar kopuru handidunak ematen dituzte, medikuntzarako erabilitako ezki-lorea. Garrantzi handiko landareak dira erlezainentzat eztia ekoizterakoan, haiengandik sortzen den eztia zurbila baina zapore handikoa da. Lorekin ezki-ura ere atontzen da. T. cordata da medikuntzarako gehien erabiltzen den espeziea; konposatu aktiboko kopuru handiak dituelako. Orri gazteak eta orrien begiak jangarriak dira. Lepidoptero batzuen larbek ezkien orriak jaten dituzte, beste batzuen artean Lime Hawk-moth, Buff-tip eta Coxcomb Prominent espezieetakoak.

Ezkien zura biguna eta lantzeko erraza da. Merkataritzan basswood legez ezagutzen da, batez ere Ipar Amerikan.

Ezkiaren hur txikiak jangarriak dira.

Ezkia Esloveniaren herri-ikurra da; bertan lipa deitzen da.