Supizteko ardagai
Supizteko ardagaia[1] (Fomes fomentarius) zuhaitzen enborretan bizi den onddoa da.[2] Antzina oso beharrezkoa zen sua pizteko. Duela 5.000 urte, Ötzi izotzezko gizonak lau zati zeramatzan, itxuraz sua pizteko erabiltzeko. Medikuntzan hemostatiko gisa erabili izan da. Ezin da jan.
| Supizteko ardagaia | |
|---|---|
.jpg) | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Fungi |
| Klasea | Agaricomycetes |
| Ordena | Polyporales |
| Familia | Polyporaceae |
| Generoa | Fomes |
| Espeziea | Fomes fomentarius Fr., 1849 |
| Datu orokorrak | |
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | Amadou (en)  |
Euskarazko sinonimoak: sultzoa, sultzua, ardagaia gorria, karduba, ardaia, ardo, eska. Latinezko sinonimoak: Polyporus mirus, Fumes griseus, Ungularia nivea, Ungulina fomentaria.
Deskribapena aldatu
Kapela: Zuhaitzari itsatsitako konkorra, apatxaren edo zaldi-apoaren itxurakoa. 10-50 cm. zabal eta 10-20 cm. lodi. Matea, irin itxurakoa, ez likatsua, eta burlet zentrokidez apaindua, gris-errauts zurbiletik hori argira doan kolorekoa. Ertza argiagoa izaten da, bazter burdintsu batekin. Zarakar gogor eta lodi batez osatutako estaldura du, kolore ia beltzekoak batzuetan, beste batzuetan, aldiz, ia zuriak.
Tutuak: Nahiko luzeak, estratifikatuak, burdin kolorekoak.
Poroak: Txikiak, biribilduak eta kolore gris argikoak edo krema zurbilekoak.
Hanka: Alboan, baina ia hanka gabea.
Haragia: Hasieran, perretxikoa gaztea denean, haragia kortxoaren antzekoa eta kotoi itxurakoa da, eta gero kortxoaren antzeko irmoa, kolore arre-horikoa.[3]
Etimologia: Fomes, latinezko “fomitis”-etik dator, sugar bat elika dezakeen guztitik (txirbil, adaxkak, etab.). Fomentarius epitetoa berriz latinezko “fomes-fomitis”-etik, suaren elikaduratik. Sua pizteko erabiltzen zelako.
Jangarritasuna aldatu
Ezin da jan[4]
Nahasketa arriskua aldatu
Fomitopsis eta Phellinus generoetako espeziekin nahas daiteke.[5]
Sasoia eta lekua aldatu
Urte osoan hostoerorkorren enbor hiletan eta baita oraindik bizirik daudenetan ere, pagoetan, haritzetan, etab. Perretxiko bizkarroi honek usteldura zuria eragiten du zurean.[6]
Banaketa eremua aldatu
Ipar Amerika, Europa, Ipar Afrika, Asia.
Galeria aldatu
_03.JPG)
.jpg)
Erreferentziak aldatu
- ↑ «ardagai - Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-18).
- ↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
- ↑ (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 657 or. ISBN 84-404-0530-8..
- ↑ (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputacion foral de vizcaya, 416 or. ISBN 84-505-1806-7..
- ↑ (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel. (2014). [. Disfrutando con las setas. ] Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 466 or. ISBN 978-84-617-0196-4..
- ↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 533 or. ISBN 84-282-0540-X(T.2). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q229814
Multimedia: Fomes fomentarius / Q229814
Espezieak: Fomes fomentarius
