Sumendi-tximinia da sumendien magma azalera ateratzen den hodia.

Motak aldatu

 
Erupzioan dagoen sumendi baten egituraren adibidea.

Bi sumendi-tximinia mota daude. Ohikoek lurrazalaren barnean kokatutako ganbera magmatikoa gainazalarekin komunikatzen dute, ingelesez neck (lepo) terminoarekin aipatzen dira. Mantua gainazalarekin zuzenean komunikatzen duten beste tximinia batzuk daude, ganbera magmatikorik gabe, ingelesez pipe (tutua) esaten zaie.

Ganbera magmatikoarekin aldatu

Magma motaren arabera, erupzioek sumendi-kono mota desberdinak sortuko dituzte. Eraikin bolkaniko handiak sor daitezke.

Eraikina eratzen duen harkaitz motak higaduraren eta meteorizazioaren ekintza baldintzatzen du. Sumendi-konoak nahiko denbora gutxian higatzen dira. Beste sumendi mota batzuekin gauza bera gertatzen ez den arren, sumendiak laba likidoa kanporatzen badu erosioaren aurkako erresistentzia tximiniaren antzekoa da.

Higadurak aurrera egin ahala, tximinia okupatzen duen harkaitz erresistentea inguruko lurrean zutik gera daiteke, hura duen konoa desagertu eta gero. Egitura horiei sumendi lepoa deitzen zaie.

Ganbera magmatikorik gabe aldatu

 
Kimberlitako tximiniaren egitura.

Sumendi-tximinia mota hauek jatorri sakoneko erupzio supersoniko bortitzak sortutako lurpeko egitura geologikoak dira. Sumendi horiek sumendi gehienak baino hiru aldiz sakonago sortzen dira gutxienez, eta ondorioz, azalera bultzatutako magmak magnesio eta konposatu lurrunkorren kontzentrazio handia du, esaterako, ura eta karbono dioxidoa. Diatrema motakoak direla uste da. Magma gorputza gainazalerantz igotzen denean eta presioa gutxitzen denean, konposatu lurrunkorrak gas fasera eraldatzen dira. Bat-bateko hedapen honek magma gorantz bultzatzen du abiadura bizkorrean, gainazaleko erupzio supersonikoa sortuz. Analogia erabilgarria xanpain botila astinduaren kortxoa ateratzea da.

Morfologia aldatu

Sumendi-tximinia hauen gainazaletik hurbilen dagoen zatia magma solidifikatutako kono estu eta sakon batek osatzen du, eta, oro har, bi arroka bereizgarri motetako batez ehuneko handi batean osatuta dago: kimberlita edo lamproita. Arroka hauen osaerak iturria magma sakona dela islatzen du, non lurra magnesioan aberatsa den. Sumendi-tximinia mota hau nahiko arraroa da. Eta diamanteen iturri nagusia dira.

 
Kraterra, Hypipamee Parke Nazionala, Atherton goi-ordokia, Queensland, Australia. 100 m inguru zabalerako tximiniaren hondarra da

Kimberlite tximiniak aldatu

Erupzioak magmaren zutabera zuzenean erortzen den materialen zutabe bat kanporatzen du, eta ez du lurretik goragune handi bat eratzen, sumendi bereizgarriek egiten duten bezala. Horren ordez, ontzi itxurako sakonune bat sortzen da lurpeko magma zutabearen gainean, kanporatutako materialaz (piroklastoak) osatutako baxuko eraztun batek, toba eraztun gisa ezagutzen denak, inguratuta. Denborarekin, toba eraztun hori higatu egin daiteke sakonunean eroriz, eta berdindu egiten du atzera arrastatutako materialarekin betetzen denean. Kimberlite tximiniak munduko diamante komertzial produkzio-iturri nagusia dira, eta, gainera, beste eduki dute harribitxi eta erdi-harribitxiz, esaterako, granate eta espinelak, eta peridotak .

Lamproite tximiniak aldatu

Lamproitazko tximiniak kimberlitazkoen antzekoak dira, salbu eta ur irakinak eta magman dauden konposatu lurrunkorrek korrosiboki eragiten dutela azpiko harkaitzean, botatako arroka kono zabalagoa sortzen duena (arroka honen kanporatzeak tobazko eraztuna ere osatzen du, kimberlitako erupzioetan bezala). Kono zabal hau errautsez eta material bolkanikoz betetzen da. Azkenean, desgasifikatutako magma gorantz bultzatzen da, konoa betez. Emaitza, martini edalontzi formako material bolkanikoaren metakina da (magma solidotua eta kanporatua), gainazaletik ia laua agertzen dena.

Kanpo estekak aldatu