Prusiako urdina

Prusiako urdina (alemanez: Preußisch Blau edo Berliner Blau - «Berlingo urdina») kolore urdin iluneko substantzia bat da, askotan pinturan pigmentu gisa erabiltzen dena eta, antzina, planoetan maiz erabiltzen zena (hortik dator ingelesez planoei blueprint deitzea). Japoniako inpresio xilografikoan oso ohiko bilakatu zen urdin hau aizuri-e (藍摺り絵) izenarekin.

Prusiako urdina
Irudi gehiago
Formula kimikoa	C18Fe7N18
SMILES kanonikoa	[Fe+3.[Fe+3].[Fe+3].[Fe+3].N#C[Fe-4](C#N)(C#N)(C#N)(C#N)C#N.N#C[Fe-4](C#N)(C#N)(C#N)(C#N)C#N.N#C[Fe-4](C#N)(C#N)(C#N)(C#N)C#N&zoom=2.0&annotate=none 2D eredua]
MolView	[Fe+3.[Fe+3].[Fe+3].[Fe+3].N#C[Fe-4](C#N)(C#N)(C#N)(C#N)C#N.N#C[Fe-4](C#N)(C#N)(C#N)(C#N)C#N.N#C[Fe-4](C#N)(C#N)(C#N)(C#N)C#N 3D eredua]
Konposizioa	Nitrogeno, burdina eta karbono
Eponimoa	Prusiako Erresuma eta Berlin
Mota	konposatu kimiko
Masa molekularra	859,2299 Da
Erabilera
Rola	chelating agent (en) , Antidoto eta farmako esentzial
Identifikatzaileak
InChlKey	DNMNDNSFJMUUFM-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia	14038-43-8
ChemSpider	20074656
PubChem	2724251
Gmelin	30069
ChEBI	1093743
ChEMBL	CHEMBL2096629
ZVG	5440
EC zenbakia	237-875-5
ECHA	100.034.418
CosIng	32832
MeSH	C000170
RxNorm	24902
UNII	TLE294X33A
NDF-RT	N0000023028

Medikuntzan, ahotik emandako Prusiako urdina antidoto gisa erabiltzen da metal astunek eragindako intoxikazio mota batzuetarako, adibidez, talio (I) eta zesio isotopo erradioaktiboengatik. Terapiak konposatuaren ioi-elkartrukearen propietateak aprobetxatzen ditu, baita metalezko katioi "bigun" jakin batzuekiko kidetasun handia ere.

Prusiako urdina izeneko pigmentua ustekabean aurkitu zuen Heinrich Diesbach kimikariak Berlinen 1704an, eta horregatik deitzen zaio batzuetan Berlingo urdina. Parisko urdina edo Miloriko urdina ere deitu izan zaio. Zenbait izen kimiko ditu, hala nola burdin ferrozianuroa (III), ferrozianuro ferrikoa, burdin (II) hexazanoferratoa (III) eta burdin hexazanoferratoa. Oso ohikoa da laburtuta PB deitzea. Bere formula kimiko laburtua ${\ce {Fe7C18N18}}$ da. Prusiako iurdina izena XVIII. mendean hasi zen erabiltzen, Prusiako uniforme militarren oihalak tindatzeko erabiltzen zen koloratzailea zelako.

Osaera

Berlingo pigmentu urdina.

Egitura sinplifikatua.

Prusiako urdinaren identifikazio zehatza konplexua da, neurri batean hiru faktore direla eta:

1. Prusiako urdina oso disolbaezina da uretan, baina koloideak sortzeko joera du.
2. Elaborazio tradizionalak konposatu eta ezpurutasun ugari erakusten ditu.
3. Prusiako urdin puruaren kristal-egitura ere oso konplexua da, analisi kristalografikoaren bidez soilik definitua.

Dunbar & Heintzen berrikuspen klasikoan laburtzen den bezala, Prusiako urdinaren formula kimikoa ${\ce {Fe7(CN)18(H2O)_{x}}}$ da, non x 14tik 16ra doan balioa baita. Egitura molekularraren esleipena infragorrien espektroskopia bidez aztertu da azken hamarkadetan egindako laginen gainean, eta Moessbauer espektroskopia, X izpiak eta neutroien kristalografia bidez ere aztertu da.

Paraleloan egindako azterketa batzuek erakusten dute Mn₃[Co(CN)₆] eta Co₃[Co(CN)₆]₂ edukia (hau da, Co₅(CN)₁₂). X izpien bidezko difrakzioan karbono atomoak eta nitrogeno atomoak ezin direnez bereizi, elementu horien kokapena zeharka ondoriozta daiteke Fe zentroen distantzien posizioek aztertutako beste metodo espektrografiko batzuen bidez. 10 M HCl kontzentrazio-kristalak handituta, Prusiako urdin-kristalek akats ordenatuak dituztela ikusi zuen Ludik. Ikertzaile batzuek ondorioztatu dutenez, Prusiako urdinaren konposizioaren esparru orokorra Fe(II)-CN-Fe(III) motako lotuneak dira, Fe(II)-C 1,92 Å eta Fe(III)-N distantziak 2,03 Å dituztenak. Fe(II)-ren zentroak, spin baxua dutenak, sei karbono-ligandoz inguratuta daude. Fe (III)-zentroak, aldiz, spin altua dutenak, batez beste 4 nitrogeno-zentroz eta 1,5 oxigeno-zentroz inguratuta daude. Bestalde, konposizioa hain da aldakorra, sareko akatsak direla eta. Horri esker, egitura kristalinoan dauden ur molekula batzuek hidratatzen dute.

Historia

Egiteko modua

1704an jakin zen Prusiako urdina nola egin laborategi batean, kasualitatez, Heinrich Diesbach kimikari eta kolore ekoizleari esker. Diesbach koloratzaile gorri bat egiten ari zen, koloratzaile gorria hauspeatzeko errautsa falta zitzaionean. Hori dela eta, Johann Conrad Dippel lankideak Dippel olioa edo «hezur-olioa» izeneko ordezko material bat eman zion, baina olio hori gehituta koloratzaile urdin bat agertu zen nahi zuen gorriaren ordez. Diesbachek efektuaren berri eman zuenean, lankideak errezeta hobetu zuen, eta elkarrekin merkaturatu zuten koloratzaile berri hori, eta Berlingo lantegi batean ekoitzi zuten, «Berlingo urdin» izenarekin. Errezeta isilpean gorde zuten denbora batez, baina 1724an Woodward ingelesak aurkitu zuen eta urte horretan bertan argitaratu zuen Philosophical Transactions aldizkarian. Handik gutxira, Parisko urdin izeneko pigmentu baten erabilera zabaltzen hasi zen, Parisen egina. Delften egiten zen zeramikan ere antzeko kolorea erabiltzen hasi zen, Delfteko urdina izenekoa.

Produkzio motak

Antzina

Diesbach metodoa

Alunbrean eta burdin sulfatoan kukurutx arkakusoak egosten dira. Orduan, Prusiako koloratzaile urdina prezipitatzen da hezur-olioa erabiliz.

Errezeta ingelesa

Zati berdinetan, kaltzio nitratoa (gatzuna) eta potasio tartratoa (legamia) nahasi eta berotu egiten dira. Lehortuta dagoen animalien odola gehitzen da eta berotzen jarraitzen da. Masa hori urarekin garbitzen da eta aluminioarekin eta burdin sulfatoarekin nahasten da. Bukaeran azido klorhidrikoa gehitzen da, eta horrek kolore berdea urdin sakon batera aldatzen du.

Turnbull urdina

Turnbulls Blau Prusiako urdinaren izen historiko bat da. Potasio hexazanoferratozko (III) ur disoluzioari burdin gatzak (II) gehituz sortzen da. Erreakzio bera gertatzen da burdin gatzen (III) eta potasio hexazanoferratoaren (II) artean ere, eta erreakzio hau sortzen da:

$\mathrm {Fe^{2+}+[Fe(CN)_{6}]^{3-}\ {\overrightarrow {\leftarrow }}\ Fe^{3+}+[Fe(CN)_{6}]^{4-}}$

Milori urdina

Milori urdinak kolore beroagoa izan ohi duten pigmentu egosi motei ematen zaien izena da.

Gaur egun

• Zuzenean: Burdina (III) kloruroa potasio hexazanoferratoarekin (II) edo burdin nitratoarekin (II) uretan dagoen potasio hexazanoferratoarekin (III) nahasten da. Prusiako urdina den koloidea prezipitatzen da.
• Zeharkakoa:
  • 2 FeSO₄ (burdin sulfatoa (II)) eta K₄[Fe(CN)₆] (potasio hexazanoferratoa (II)), Fe₂[Fe(CN)₆] (Berlingo zuria) + 2 K2so4-rekin erreakzionatuz
  • Berlin zuria Cl₂-arekin (kloroa) edo H₃CrO₃-arekin (azido kromikoa) Prusiako urdinera oxidatzen da.

Artean

• 
  Ziterarako barkua margolana, 1717an egina, Prusiako urdina erabili zuen lehen margolan dokumentatua da.
• 
  Hokusairen Kanagawako olatu handia estanpa ospetsua da. Herbehereetako Prusiako urdina erabiltzen du.
• 
  Vincent van Gogh-en Gau izartsuak Prusiako urdin pigmentuak eta zeru-urdin pigmentuak erabiltzen ditu.
• 
  1912ko zianotipoa, Prusiako urdina erabiltzen duen argazki-teknika.

Kanpo estekak

• Datuak: Q421894
• Multimedia: Prussian blue / Q421894