Planeta nano

Nazioarteko Astronomia Elkarteak ofizialki planeta nano gisa onartzen dituen argizagiak erakusten ditu irudi honek.

Planeta nanoak, Nazioarteko Astronomia Elkarteak 2006. urtean eguzki-sistemako gorputzen sailkapen berriaren barnean sortutako sail berria da, planeta eta eguzki-sistemako gorputz txikiekin batera. 2010. urtearen hasieran 5 planeta nano zeuden eguzki sisteman: Zeres, Pluton, Haumea, Makemake eta Eris. Hala ere, eguzki-sisteman planeta nano izena jasoko luketen beste gorputz asko daudela ziurtzat jotzen da.

Eguzki-sistemako gorputz batek, planeta nanotzat sailka dezaten, baldintzak hauek bete behar ditu:^[1]

eguzkiaren inguruko orbita batean dabil;
badu nahikoa masa, gorputz zurrunaren indarra gainditu eta oreka hidrostatikoa lortzeko, forma esferikoa edo ia esferikoa lortuz;
bere orbitaren inguruak garbitzen ditu.

Definizio berriaren ondorioz, Pluton planeta izatetik planeta nano izatera igaro zen. Era berean, Zeres asteroide izatetik planeta nano izatera igaro zen.

Eduki-taula

Planeta nanoen zehaztasunakAldatu

**Planeta nanoak**
Izena	Zeres	Pluton	Eris	Makemake	Haumea
Irudia
MPCk ezarritako zenbakia	1	134340	136199	136472	136108
Eguzki-sistemako eskualdea	Asteroide gerrikoa	Kuiper gerrikoa	Disko sakabanatua	Kuiper gerrikoa	Kuiper gerrikoa
Diametroa (km-tan)	975×909	2370	2326 ± 12	1420 ± 60	~1400
Masa (kg-tan) Lurrarekin alderatuz	9,5×10²⁰ 0,00016	~1,305×10²² 0,0022	~1,66×10²²	~4 × 10²¹	(4,2 ± 0,1) × 10²¹
Batez besteko ekuatore-erradioa Kilometroetan	0,0738 471	0,180 1148,07	0,19 ~1,200	750 ± 200
Bolumena	0,00042	0,005	0,007
Dentsitatea (kg/m³-tan)	2,08	2,0
Grabitatea ekuatorean (m/s²-tan)	0,27	0,60
Ihes-abiadura (km/s-tan)	0,51	1,2
Errotazio periodoa Egunetan	0,3781	-6,38718 (atzerakoia)
Orbita-erradioa (UA) batez bestekoa _{batez bestekoa km-tan}	2,5-2,9 2,766 413 715 000	29,66-49,30 39,48168677 5 906 376 200	37,77 - 97,56 67,6681 10 210 000 000	38,509-53,074
Orbita-periodoa Urteetan	4,599	248,09	557	309,88	285
Orbitaren batez besteko abiadura (km/s-tan)	17,882	4,7490	3,436	4,419
Orbitaren eszentrikotasuna	0,080	0,24880766	0,44177	0,159
Orbitaren makurdura	10,587°	17,14175°	44,187°	28,96º	28,19°
Ekuatorearen makurdura orbitatik	4°	119,61°
Lurrazaleko batez besteko tenperatura (K-tan)	167	40	30	30-35
Satelite naturalen kopurua	0	5	1	1	2

Planeta nano izateko hautagaiakAldatu

Sednaren irudikapen artistikoa, planeta nano izateko hautagaia.

Ixionen irudikapen artistikoa, hau ere hautagai dugu.

Neptunotik haratago aurki ditzakegu Kuiper gerrikoa, Hillsen hodeia eta Oorten hodeia. Gune ezezagunak oraindik, argizagi ugariz osatuak.

Planeta nano izateko hautagaiak
Izena	Kategoria	Diametroa	Masa	Batez besteko orbita-erradioa
Sedna	Sednoidea	1180–1800 km	1,7-6,1 × 10²¹ kg	509 UA
Orcus	Plutinoa	840 - 1880 km	6,2 - 7,0 × 10²⁰ kg	39,2 UA
Quaoar	Cubewanoa	989 - 1346? km	1,0-2,6 × 10²¹ kg	43,5 UA
2002 TC₃₀₂	Disko sakabanatuko objektua	584,1 km inguru^[2]	ezezaguna	55,4 UA
Varuna	Cubewanoa	~936 km	~5,9 × 10²⁰ kg	42,9 UA
2002 UX₂₅	Cubewanoa	~910 km	~7,9 × 10²⁰ kg	42,9 UA
2002 TX₃₀₀	Cubewanoa	<900 km	ezezaguna	43,1 UA
(19308) 1996 TO₆₆	Cubewanoa	ezezaguna	ezezaguna	43,2 UA
2002 AW₁₉₇	Cubewanoa	700±50 km	ezezaguna	47,0 UA
Ixion	Plutinoa	<822 km	ezezaguna	39,6 UA
2007 OR₁₀	Disko sakabanatuko objektua	~1200 km	ezezaguna	67,3 UA

Gaur egun Nazioarteko Astronomia Elkarteak zalantza handiak ditu eguzki-sistemako gorputz batzuei dagokienean. Ofizialki bost planeta nano ezagun baino ez daudela baieztatzen duen arren, asteroide edo Kuiper gerrikoko objektu bezalako terminoak sarritan erabiltzen ditu, planeta nano izateko baldintza ugari betetzen dituzten gorputzekin. Aipatutako terminoekin zalantza ugari daude, ez baitago behar bezala zehaztuta noiz baliatu behar diren edo zer nolako argizagiekin erabili behar diren.

Zalantza horiek argi eta garbi ikus daitezke Karonte argizagian, egun Plutonen satelite gisa ikusten bada ere, bere estatusa ez baitago zehaztuta. Zalantza honen muinean, sateliteen sistema eta sistema bitar baten definizio falta dago, izan ere, gaur arte ez da behar bezala zehaztu bakoitza zer den. Karonteren kasua esanguratsua da, Plutonen inguruan orbitatu beharrean, bi argizagien artean dagoen puntu baten inguruan biratzen baitu, Plutonekin batera. Hau Karonte eta Plutonen artean dagoen masaren alde txikiaren ondorio da; proportzioa kontuan hartuz gero, Karonte eguzki-sistemako beste edozein satelite baino handiagoa eta masiboagoa da bere planetarekin alderatuta. Horregatik, etorkizunean, Pluton eta Karontek osatzen duten sistema sistema bitar bat bezala hatuko dutela pentsatu dezakegu, hala gertatzen bada, Karonte planeta nanotzat hartu beharko lukete. Esan beharra dago bi argizagi horien inguruan beste lau satelite askoz txikiagok orbitatzen dutela.

Aipatutako kasuaz gain, beste zenbait argizagik, hala nola, Vesta, Palas eta Higiak, itxura semiesferikoa edo irregularra dute, baina grabitateak zertxobait borobilduak daudela esan dezakegu. Beraz hiru horiek ere UAIren irizpideak bete ditzakete, hurrengo ikerketek hala baieztatuz gero.^[3]

Horretaz gain, Neptunoz haratago oraindik gune ezezagun ugari daude eta ia ziurtzat jotzen da bertan beste hainbat planeta nano edo argizagi handi daudela. Horren froga dugu Kuiper gerrikoan dagoen argizagien ugaritasuna edo oraindik urrunago iristen diren kometak. Gainera, Sedna bezalako argizagiek gure eguzki-sisteman gauza asko ezagutzeko daudela gogorazten digute, hauen orbitek planeta urrunago baten izatea bideragarritzat jotzen dutelako^[4]. Horregatik hitz egin izan da eta hitz egiten da Bederatzigarren planetari edo Nemesis hipotesiari buruz, lehenak babes handiagoa duela esan behar da.

ErreferentziakAldatu

↑ (Ingelesez) IAU-AUI (2006) RESOLUTION B5 Definition of a Planet in the Solar System .
↑ S. Fornasier, E. Lellouch, T. Müller, P. Santos-Sanz, P. Panuzzo, C. Kiss, T. Lim, M. Mommert, D. Bockelée-Morvan, E. Vilenius, J. Stansberry, G.P. Tozzi, S. Mottola, A. Delsanti, J. Crovisier, R. Duffard, F. Henry, P. Lacerda, A. Barucci, & A. Gicquel (2013). TNOs are Cool: A survey of the trans-Neptunian region. VIII. Combined Herschel PACS and SPIRE observations of 9 bright targets at 70–500 µm.
↑ «New Scientist | Science news and science articles from New Scientist» www.newscientist.com . Noiz kontsultatua: 2019-05-30 .
↑ (Gaztelaniaz) Mediavilla, Daniel (2019-03-14) «El sistema solar puede volver a tener nueve planetas» El País ISSN 1134-6582 . Noiz kontsultatua: 2019-05-30 .

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo loturakAldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Planeta nano

[1] (Ingelesez) IAU-AUI (2006) RESOLUTION B5 Definition of a Planet in the Solar System .

[TNOsCool8-2] S. Fornasier, E. Lellouch, T. Müller, P. Santos-Sanz, P. Panuzzo, C. Kiss, T. Lim, M. Mommert, D. Bockelée-Morvan, E. Vilenius, J. Stansberry, G.P. Tozzi, S. Mottola, A. Delsanti, J. Crovisier, R. Duffard, F. Henry, P. Lacerda, A. Barucci, & A. Gicquel (2013). TNOs are Cool: A survey of the trans-Neptunian region. VIII. Combined Herschel PACS and SPIRE observations of 9 bright targets at 70–500 µm.

[3] «New Scientist | Science news and science articles from New Scientist» www.newscientist.com . Noiz kontsultatua: 2019-05-30 .

[4] (Gaztelaniaz) Mediavilla, Daniel (2019-03-14) «El sistema solar puede volver a tener nueve planetas» El País ISSN 1134-6582 . Noiz kontsultatua: 2019-05-30 .

[1]

[2]

[3]

[4]