Longarreko hipogeoa
Longarreko hipogeoa monumentu megalitikoa da, egungo Vianako udal-mugartean kokatua, Neolitoaren amaieran (k.a. III. milurtekoaren erdialdea) edo Kalkolitoaren hasieran eraikia. Bertan giza aztarnak, harrizko tresnak eta nekazaritzaren jardunaren testigantzak aurkitu zituzten. Luis Arazuri Izquierdo vianarrak 1985ean aurkitu zuen. Arkeologia-indusketen hiru kanpaina egin zituzten (1991, 1992 eta 1993) eta 1994an zaharberritu zuten, Javier Armendariz Martijak eta Susana Irigaray Sotok zuzenduta.[1] Labeaga Mendiola
| Longarreko hipogeoa | |
|---|---|
| Viana – Mendabiako estazio megalitikoa | |
_de_Longar_(49268303387).jpg) | |
| Kokapena | |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Probintzia |  Nafarroa Garaia |
| Udalerria | Viana |
| Koordenatuak | 42°34′39″N 2°23′36″W / 42.57747°N 2.39347°W |
 | |
| Altitudea | 708 m, itsas mailaren gainetik |
| Ondarea | |
| ARI-51-0009075-00000 | |
Kokapena aldatu
Vianan dago, hiri horretatik Araserako errepidean, ezkerretara dagoen desbideratze batean, ondo seinaleztatutako bide bat hartzen da, eta 4,6 kilometro egin ondoren hipogeora eramaten du.
Bojeen gainaren hegoaldeko aurpegian dago, 750 imgm-ra. Haren kokapenak erakusten du eraikitzaileek ikusgarritasuna eman nahi ziotela, lurraldea menderatu nahi zutela, ikuspegia Ebroko haranera iristen baita, eta, gainera, herritik gertu kokatu zuten.[2]
Egitura aldatu
Hipogeorako sarbidea hegoaldera begira dagoen korridore batek osatzen du. Korridore hori harri bertikalek (ortostatoek) mugatzen dute, lau alde bakoitzean. Ganbararako sarrera lauza bertikal batek zehazten zuen. Lauza horretan, berrogeita hamar zentimetro inguruko diametroko irekidura biribil bat egin zuten, kanpoaldeko lurperatzea harrizko edo egurrezko itxitura baten bidez isolatzeko eta, horrela, piztiek bertan utzitako gorpuak ez irensteko. Lauza horretatik behealdea baino ez da kontserbatu, hau da, pieza osoaren herena.
Kamerak 4,6 metro karratuko azalera eta 1,5 metroko altuera ditu. Buztin hutsean zulatuta dago, lurra lur zapalduzkoa da, hormak hareharrizko aparailu irregular batez estalita daude, txikiak dira, lehorrean daude, karehorik gabe, eta burualdeak forma zirkularra du. Ezaugarri hauek guztiek monumentu bitxia eta bakarra bilakatzen dute, ez soilik Euskal Herrian, Longarrekoa, Kantabriar erlaitz osoko hipogeo bakarra baita[3]
Estalkia zarpail landutako hareharrizko bi harlauza handik osatzen dute, inguruan azaleratzen diren arroketatik datozenek; guztira, ia zazpi tona pisatzen dute; sarreratik gertuen dagoena erdibitu egin zen eta hipogeoa lurperatu egin zen, eta horrek kontserbatu egin zuen.
Bere tipologiagatik, Longarren hipogeoa Extremadurako, Andaluziako eta Algarveko monumentu megalitikoekin lotu izan da, nahiz eta horiek modernoagoak diruditen.
Multzoa 1989an aurkitu zuten, 1991tik aurrera induskatu zuten, eta hiru urte geroago ingurua zaharberritu eta egokitu zuten bisitetarako.[4]
Ehorzketa kolektiboa aldatu
Barruan, berrogei urte baino gutxiagoko 114 hilotzak (gizonak, emakumeak eta haurrak) aurkitu zituzten. Hipogeoa erdigune zuen hileta-erritual baten arabera, gorpuak hemen 130 urtez utzi zituzten, k.a. 2630 eta k.a. 2500 artean hain zuzen ere.[5] Gorpuak ganberan utzi zituzten, fetu-posizioan, eta, horretarako, gorputz-adarrak sokaz lotu zituzten, hil eta gutxira.
Silexezko 31 gezi aurkitu dira, eta horietako lau hezurretan sartuta daude: aurpegian, bizkarrezurrean, sorbaldan (hiru kasu horietan zauri hilgarriak eragingo lituzkete), eta laugarren aldian gezia saihets-hezur batean agertu zen, zauria orbaindu egin zela adierazten duen seinale batean.[6] Hondakin horiek guztiak gizonezkoenak dira, eta garai hartan indarkeria egon zela adierazten dute, taldearen barruan edo beste komunitate batekin izandako liskarren ondorioz.[7]
Kultura neolitikoa aldatu
Hipogeoaren inguruko biztanleek nekazaritza egiten zutela egiaztatu da, zehazki gramineoak landatzen zituztela;[8] ildo horretan, lauzak eta silex-hostoak aurkitu dituzten, eta horiek, kasuren batean, segan erabiltzeak eragindako higadura erakusten dute;[9] horrek guztiak ez luke eragotziko aldi berean ekonomia harraparia, ehizakoa, arrantzakoa eta basa-fruituak biltzekoa egitea.
Aurkitutako hatua urria da, beti harrizkoa eta inolaz ere metalezkoa, eskuz egindako zeramikazko edalontzi baten hondarrez gain. Deigarria da etxeko gauzarik eta apaingarririk ez izatea. Ez da lan-tekniketan edo kultura-ohituretan aldaketarik edo bilakaerarik ikusi hipogeoa ehorzketa kolektiborako leku gisa erabili zen denboran.
Monumentu megalitiko honen azterketa arkeologikoa erradiokarbono bidezko datazioari, giza hondarren analisi antropologiko eta patologikoari, polen fosilari eta bertan aurkitutako harrizko hatua erabili izanaren aztarnei buruzko beste batzuekin osatu da.
Megalitismo aldatu
Longarreko hipogeoa kontinentearen mendebaldeko kostaldean hedatzen den megalitismoaren fenomeno europarrean sartzen da. Nafarroan kultura megalitikoa indar bereziz errotzen da iparraldeko mendietan, non seiehun trikuharri, hirurehun harrespil eta ehun bat iruinharri inguru zerrendatu dituzte.
Longarreko hipogeoaren espazioan, geroago, erromatar herrixka bat ezarri zen; XII. mendean, bere parrokia izan zuen populazio baten berri dugu. 1219an, Antso VII.aren erabakiz, inguruko beste herri batzuekin batera, Vianan sartu zen. XIV. mendearen amaieran hustu zen, eskualde honetan Nafarroako eta Gaztelako Erresumak aurrez aurre jarri zituzten mugako gerrak zirela eta.
Erreferentziak aldatu
- ↑ Labeaga 1999.
- ↑ Armendariz Martija 2008.
- ↑ «Longarreko hipogeoa Vianan» Argia 2002ko apirilaren 28a.
- ↑ Armendariz & Irigaray 1994, 270 orr. .
- ↑ Armendariz & Irigaray 1994, 271 orr. .
- ↑ Armendariz & Irigaray 1995, 271 orr. .
- ↑ Charro Ayestarán 2015.
- ↑ Armendariz Martija 2008, 110 orr. .
- ↑ Armendariz & Irigaray 1994, 274 orr. .
Bibliografia aldatu
- Barandiaran Maestu, Ignacio; Vallespí Pérez, Enrique. (1980). Prehistoria de Navarra. ISBN 978-84-235-0501-2..
- Charro Ayestarán, Pedro. (2015). Itúrbide Díaz, Javier ed. Cuando las cosas hablan. La historia contada por cincuenta objetos de Navarra. (2. argitaraldia), 357–361 or. ISBN 978-84-235-3395-4..</ref>
- Irigaray, Susana; Armendariz, Javier. (1994). «Resumen de las excavaciones arqueológicas en el hipogeo de Longar (Viana, Navarra): 1991-1993» Trabajos de arqueología Navarra (11): 270–275. ISSN 0211-5174..
- Irigaray, Susana; Armendariz, Javier. (1995). «Violencia y muerte en la prehistoria: el hipogeo de Longar (Viana, Navarra)» Revista de arqueología 16 (168): 16–29. ISSN 0212-0062..</ref>
- Labeaga, Juan Cruz. (1999). «Los primeros pobladores del territorio municipal» Trabajos de arqueología Navarra (14): 9–18. ISSN 0211-5174..
- Armendariz Martija, Javier. (2008). De aldeas a ciudades : el poblamiento durante el primer milenio a. C. en Navarra. Gobierno de Navarra, Departamento de Cultura y Turismo, Institución Príncipe de Viana ISBN 978-84-235-3101-1. OCLC .317588231.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q66123025
Multimedia: Hipogeo de Longar / Q66123025
