Leloren kantua

Leloren kantua edo Kantabriarren kantua Ibarguen-Cachopin kronikaren (1558-1610) 71. koadernoan bildutako kantu apokrifoa da. Faltsifikazio bat da, Erromatarren garaiko kantabriar (hots, euskaldun) eta erromatarren arteko guduen berri ematen duen kantu epikoa, ustezko euskara arkaiko baten gordea. Baina zantzu guztien arabera, XVI. mendeko sorkuntza da, ez 1.500 urte lehenagokoa.

Leloren kantua
Jatorria
Ezaugarriak

Leloren kantua Ibarguen-Cachopin kronikan

Ustezko kantuaren zatiak

Gehienetan bat balira bezala aipatzen badira ere, egiazki bi zatiz osatuta dago. Alde batetik, Leloren kantua, zentzurik edo esanahirik gabeko lelo edo errepika zahar bat, benetan ahozko tradiziotik jasoa, kronikagileak interpretazio historiko fantastiko bat eman ziona, nonbait Agamemnonen mito greziarrean oinarritua, Lelo edo Lelori izeneko ustezko antzinako euskal kapitain eta ahaide nagusiaren heriotza dohakabearen oroigarria zelakoan. Bestetik, Kantabriarren kantua, Lekobide delako buruzagi kantabriarraren (hots, euskaldunaren) eta Augusto Erromako enperadorearen arteko lehiaren lekukotasun gisa faltsututakoa.

Kantuaren harrera

Juan Antonio Mogelek erakutsita, Humboldtek argitaratu zuen lehendabizikoz, 1812an Königsberger aldizkarian, eta gero ezagunago den Berichtigungen und Zusätze liburuan (1817:83-93) iruzkindu zuen. Humboldtek berak hasieran zalantzak adierazi zituen, Bizkaiaren izena agertzen baita kantuan anakronikoki, baina gero iritziz aldatu zen. Hala bada, harrezkero hainbat euskalarik faltsutzea salatu arren (haien artean Julio de Urquijok), luzaro ezagutu dira egiazkotzat jo dutenak edo gutxienez zalantza adierazi dutenak. Mitxelenaren hizkuntz azterketak behin betiko ezarri du kantuaren apokrifotasuna.

Historiaren aldetik faltsutze bat izan arren, XVI. mendeko hizkuntzaren (eta, jakina, sinesteen) lekukotasun baliotsua da, antzinako erak eta hizkuntza asmatu beharrez tarteka ulergaitza bada ere. Kronikaren originalaren egoera eskasagatik pasarte batzuk irakurtezinak ere badira.

Faltsutzearen egilea

Tradizionalki, Juan Carlos Guerraz geroztik Anton Bedia arratiar kronikagileari egotzi zaio, baina Julen Arriolabengoaren iritziz, García Fernández de Cachopín (kronikaren egile nagusiaren aita) izan liteke egilea.

Edukia

Leloren kantuaren lehen bertsioa

Lelori lelo

Lelori lelo

leloa sara

yl leloa

Leloren kantuaren bigarren bertsioa

Lelori

Lelori

Sara

yl Lelori

Kantabriarren kantua

Lelo yl lelo
lelo yl lelo
leloa çarac
yl leloa.

Romaco aronac
aleguyn eta
Vizcayac daroa
cansoa.

Otabiano
[m]unduko jaun
leco bydi
Vizcaicoa.

Ychasotati
eta leorres
ymyny deusco
molsoa.

Leor çelayac
bereac dira
mendi tantayac
leusoac.

Lecu yronyam
gagoçanean
noc bera sendo
dau gogoa.

Bildurric guychi
arma bardinas
oramayasu
guexoa.

Sojac gogorrac
badyri tuys
narru biloxa
surboa.

Bost urteco
egun-gabean
gueldi bagaric
pochoa.

Gureco bata
il badaguyan
bost amarren
galdoa.

Aec anys ta
guc guichytaya
asquynyn dugu
lalboa.

Gueure lurrean
ta aen errian
biroch aynbaten
çamoa.

Esin gueyago
[.... .... ..]teta
[.... .... ....]
[....]

Tiber lecua
gueldico çabal
Uchim tamayo
grandoya.

[.... ....]
[.... .... ....]
[.... .... ....]
[....]

Andi aristac
gueysto sindoas
betico nayas
narr doa.

(Julen Arriolabengoaren transkripzioa)

"Lelori lelo" benetako abestietan

Kantu faltsutuaren hasiera, "lelori lelo" delakoa, bada, ordea, bere garaiko euskal lirikako formula bat, zenbait kanturen lelo gisa agertzen dena.

Hain zuzen ere, Ibarguen-Cachopin kronikan bertan agertzen den Salinasko kondearen kantuan aurki daiteke, eta baita ere Bernat Etxepareren Sautrelan, Linguae Vasconum Primitiae liburuko kanta ezagunean. Bilbotik Garazira, mendebaldetik ekialdera hedatzen dira beraz lekukotasun horiek.

Etxepareren Sautrela abesti eta olerkian.

Kanpo estekak

• Datuak: Q25476152