Lankide:LosPibesUPV/Proba orria

Ortzi

Euskal mitologian, Ortzi edo Ostri, euskaraz, hodeien gainetik ikusten dugun zerua edo zerua da; eguzkia, ilargia eta izarrak dauden lekua. Hitz honen aldaera bat, Aymeric Picauden hiztegian agertzen dena, XII. mendean jainkoa izendatzeko erabiltzen zen: Urtzi.

Mitoaren jatorria eta zabalpena

J.M. Barandiaranentzat litekeena da antzina euskal herriak zeruaren jainkoa gurtzea, eskandinaviarren Thor jainkoaren antzekoa. Gurtza hori K.a. 1000 eta 500 urteen artean lurralde hau inbaditu zuten zelta herriek ekar zezaketen.

Euskal Herriko kosmologia zaharra

Tratatutako jainkoa arretaz aztertuz, Euskal Herriaren antzinako kosmologia azaltzen da. Guztiaren erdian Lurra dago, existentzia osoaren eta bizitza naturalaren oinarria, eta bere inguruan Eguzkia (Eguzki Amandrea), Ilargia (Ilargi Amandrea) eta Zerua (Urtzia) daude. Eguzki Amandrea eta Ilargi Amandrea jainkosak egunero ateratzen dira Ama-Lurraren barrutik, erraietatik, eta Urtzia jainkoari buruzko ibilbidea egiten dute, amaren altzora itzultzeko, Ama-Lurrera. Naturaren eta fenomeno natural guztien jainkosa zen Mari. Beraz, antzinako euskaldunek aurrean zuten guztia gurtzen zuten: lurra, natura, eguzkia, ilargia eta zerua.

Beste bertsio batzuk

J.M. Barandiaranen obretan Hodei izeneko jeinu bezala azaltzen da. Hodei edo Odei, trumoi, tximista eta ekaitzen sortzaile zen. Nekazariak izutzen zituen, beren uztak beren izpiekin galduz. Kontakizunen arabera, ekaitz-hodei moduan agertzen da, eta zeruetako jenioa edo jainkoa da. Batzuetan, elezaharretan, jeniuen buru den Mariren seme gaizto gisa agertzen da.

Bibliografia

• Mitología de vasconia
• Soñado por brujas (La trilogía insomne 2): https://books.google.es/books?id=_LBjDwAAQBAJ
• "Mitologika" Aritza Bergara https://www.aritzabergara.com/p/mitologika-una-vision-contemporanea-de-los-seres-magicos-de-euskadi/