Metodo sokratikoa edo eztabaida sokratikoa dialektikaren edo frogapen logikoaren metodo bat da, informazioaren azpian dauden ideia, kontzeptu edo prisma berriak ikertzeko edo bilatzeko erabiltzen dena. Metodo hori asko aplikatu zen funtsezko kontzeptu moralen ahozko idatzietarako. Platonek azaldu zuen ideia hau elkarrizketa sokratikoetan; horregatik, Sokrates Mendebaldeko etikaren edo filosofia moralaren aitatzat hartu ohi da.
Egia filosofala bilatzeko modu bat da. Gehienetan, elkarrizketan bi solaskidek hartzen dute parte, batek eztabaida gidatzen du, eta besteak baiezkoa edo adostasuna ematen die onartuak edo gaitzetsiak izateko agertzen zaizkion zenbait usteri. Metodo hau Sokratesi dagokio, Delfoseko orakulura bisita egin ondoren bere kide atenastarrekin halako eztabaidetan parte hartzen hasi zena izan baitzen.
Elkarrizketa sokratikoa bi pertsonen artean gertatu ohi da pertsona horiek galdera baten erantzuna bilatzen ari direnean. Era guztietako galderak egiten hasten dira adibidearen xehetasunak agerikoak izan arte; gero, balorazio orokorragoak lortzeko plataforma gisa erabiltzen dira.
Praktikak berekin dakar gai edo ideia nagusi baten inguruan zenbait galdera egitea eta agertzen diren gainerako galderak erantzutea. Normalean, metodo hau ikuspuntu bat beste jarrera baten aurka defendatzeko erabiltzen da. "Ikuspuntu" baten egokitasuna agerian uzteko modurik onena aurkariari bere buruarekin kontraesanean jartzea eta, nolabait, dagokion "ikuspuntua" onestea da.
Galdera sokratiko, judizio sokratiko edo galdera sokratiko terminoa erabiltzen da galdeketa mota hori deskribatzeko; galdera, galdera erretoriko bat izan balitz bezala erantzuten da. Adibidez: Txanpiñoiak jan ditzaket? Horri beste galdera batekin erantzuten zaio, lehenengoa erretorikoa ez balitz bezala: Ez al dira txanpiñoi jangarriak? Horrela, galdera-egileari galdera berri bat egin behar zaio, bere diskurtsoari argitasun handiagoa emango diona.
K.a. V. mendearen bigarren erdian, sofistakfilosofiaren eta erretorikaren tresnen erabileran espezializatzen ziren irakasleak ziren, entzuleak entretenitzeko, txundituta uzteko edo hizlariaren ikuspuntua onar zezan konbentzitzeko. Sokratesek irakaskuntzako metodo alternatibo bat sustatu zuen, metodo sokratiko deitu zena.
Sokrates bere kide atenastarrekin horrelako eztabaidetan hasi zen, bere gazteko laguna, Keerefonte, Delfosko Orakulua bisitatu eta Grezian sokrates baina jakintsuago zen inor ez zela esandakoan. Sokratesek paradoxa bat bezala ikusi zuen hura eta metodo sokratikoa erabiltzen hasi zen Orakuloak esandakoa erantzuteko.
Platonek prosazko estilo elenktiko sokratikoa formalizatu zuen, Sokrates Atenasko solaskide nabarmenen baten galdetzaile bitxi gisa aurkeztuz, bere lehen elkarrizketetako batzuetan, Eutifron eta Ion kasu, metodoa "Elkarrizketa Sokratikoak" deitua ezagutzen da, gehienetan Sokrates metodoa praktikatuz eta bere herrikideak gai moral eta epistemologikoez zalantzan jarriz erretratatzen baitute. Baina bere ondorengo elkarrizketetan, Teeteto eta Sofista kasu, Platonek eztabaida filosofikoez bestelako metodo bat zuen, dialektika izenekoa.
Elenchus (antzinako grezieraz: Λειος, erromanizatua: elenkhos, lit."gezurtatzeko edo gezurtatzeko argudioa; azterketa gurutzatua, egiaztatzekoa, aztertzekoa, ezeztatzeko helburuz".) metodo sokratikoaren teknika nagusia da.
Sokratesek (Platonek irudikatzen duen bezala), oro har, pietatearen, jakituriaren, neurritasunaren, ausardiaren eta justiziarenbertuteei aplikatzen zien bere azterketa-metodoa. Azterketa horrek solaskideen sinesmen moral inplizituak zalantzan jartzen zituen, beren sinesmenetan akatsak eta inkongruentziak azaleratuz, eta gehienetan aporia sortuz. Horrelako gabeziak ikusita, Sokratesek berak ezjakintasuna adierazi zuen. Sokratesek zioenez, bere ezjakintasunaren kontzientziak jakintsuago bihurtzen zuen, ezjakina izan arren, oraindik ezagutza aldarrikatzen zutenak baino. Baieztapen hau Delfosko orakuluan oinarritzen zen, Sokrates baino jakintsuagorik inor ez zela esanez. Lehen begiratuan sineste horrek paradoxazkoa dirudien arren, Sokratesi bere akatsak deskubritzeko aukera eman zion.
Sokratesek zuhurtzia hori erabili zuen aholku moralaren oinarritzat. Ontasun nagusia egia moralaz eta adimen moralaz arduratzen den arima zaintzean datzala esan zuen, "aberastasunak ez du ontasunik ekartzen, baina ontasunak aberastasuna eta beste edozein bedeinkapen dakarkio gizabanakoari eta Estatuari", eta "azterketarik gabeko bizitzak ez du bizitzerik merezi".
Sokratesek oso gutxitan erabiltzen zuen metodoa teoria koherenteak garatzeko. Parmenidesen elkarrizketan, Parmenides bera azaltzen da metodo sokratikoa erabiliz platonen formen teoriaren akatsak adierazten. Erantzunetara iritsi beharrean, eserita ematen ditugun axioma eta postulatuetatik "harago" joateko erabiltzen ditugun teoriak aztertzen ditu metodoak. Beraz, Platonek ez du nahi mitoa eta metodo sokratikoa bateraezinak izatea; asmo desberdinak dituzte, eta, askotan, "ezker-eskuaren" eta "eskuin-eskuaren" bide gisa deskribatzen dira ongirantz eta jakinduriarantz.erakusten du metodo sokratikoa erabiliz formen teoria platonikoaren akatsak adierazteko.
Platonen elkarrizketa goiztiarretan, elenchusa da Sokratesek justizia edo bertutea bezalako kontzeptu etikoen izaera edo definizioa ikertzeko erabiltzen duen teknika. Gregorio Vlastosen arabera, urrats hauek ditu:
Sokratesen solaskideak tesi bat baieztatzen du, adibidez: "Adorea arimaren erresistentzia da".
Sokratesek erabakitzen du tesia faltsua den eta ezeztatzera abiatzen da..
Sokratesek bere solaskidearen adostasuna lortzen du beste premisa batzuetan, adibidez, "ausardia gauza ona da" eta "ezjakinaren erresistentzia ez da ona".
Orduan Sokratesek argudiatzen du, eta solaskidea ados dago, premisa gehigarri hauek jatorrizko tesiaren kontrakoa dakartela, kasu honetan: "adorea ez da arimaren erresistentzia".
Beraz, Sokratesek dio frogatu duela bere solaskidearen tesia faltsua dela eta bere ezeztapena egiazkoa.
Azterketa elentiko batek, kontzeptuaren beste azterketa zehatzago bat ekar dezake, kasu honetan ""Ausardia arimaren pazientzia jakintsua da" baieztapenaren azterketa egitera gonbidatzen duena. Ikerketa sokratiko gehienak elenchi sail batez osatzen dira, eta normalean aporia izenez ezagutzen den harridurazko amaieraz.
Michael Fredek aipatzen du Vlastosen 5. urratseko konklusioak ez duela zentzurik lehen elkarrizketen izaera aporetikoari dagokionez. Proposaturiko tesi bat faltsua dela frogatzea nahikoa ez dela dio beste tesi kontrajarri bat egia dela ondorioztatzeko. Aitzitik, solaskideak aporiara iritsi dira, eztabaidan dagoen gaiari buruz oraindik zer esan ez dakiten egoera hobetura.
Elenchus-aren izaera zehatzari buruzko eztabaida handia dago, zehazki, ea metodo positiboa den, ezagutzara daramana, ala metodo negatiboa, ezagutzarako baieztapen faltsuak ezeztatzeko bakarrik erabiltzen dena.
W. K. C. Guthrie-k, The Greek Philosophers-en, akatsa, metodo sokratikoa arazo edo ezagutza baten erantzuna bilatzeko baliabidetzat hartzea dela uste du. Guthriek dio metodo sokratikoak, berez, ezjakintasuna bera frogatu nahi duela. Sokratesek, sofistek ez bezala, uste zuen ezagutza posible zela, baina uste zuen ezagutzarako lehen urratsa norberaren ezjakintasuna ezagutzea zela. Guthriek honela dio: "[Sokrates] ohitua zegoen esaten berak ez zekiela ezer, eta beste gizon batzuk baino jakintsuagoa izateko modu bakarra bere ezjakintasunaz kontziente izatea zen, beraiek ez ziren bitartean. Metodo sokratikoaren funtsa solaskidea konbentzitzean datza, zerbait bazekiela uste bazuen ere, benetan ez dakiela ohartaraztea.
Mintegi Sokratikoa (Zirkulu Sokratikoa ere deitua) metodo sokratikoan oinarritutako planteamendu pedagogikoa da, eta ikuspegi dialogikoa erabiltzen du testu batean informazioa ulertzeko. Bere prozedura sistematikoa testu bat aztertzeko erabiltzen da galdera eta haien erantzunak erabiliz, ezagutza berri oro aurretiazko ezagutzarekin lotuta dagoela pentsamendu oro galderak egitetik datorrela eta galdera bat egiteak galdera gehiago egitera eraman behar duela uste du. Mintegi sokratiko bat ez da eztabaida bat. Jarduera honen helburua parte-hartzaileek elkarrekin lan egitea da batera esanahia eraikitzeko eta erantzun bat lortzeko, ez ikasle edo talde batek "eztabaida irabaztea".
Planteamendu honen oinarrian parte-hartzaileek elkarrizketaren bidez kontzeptuen ulermen sakonagoa bilatzen eta lortzen dutelaren ustea dago, informaziobera memorizatu beharrean. Batzuetan, bideratzaile batek bi ikasle-zirkulu zentrokide egituratuko ditu: kanpo-zirkulu bat eta barne-zirkulu bat. Barneko zirkulua testua aztertzen eta analizatzen ari da, galderen eta erantzunen bidez. Fase honetan, kanpoko zirkulua isilik dago. Kanpoko zirkuluko ikasleek behatzaile zientifikoen antzera jokatzen dute barneko zirkuluaren elkarrizketa behatzen eta entzuten baitute. Testua erabat eztabaidatu denean eta barruko zirkulua hitz egiten amaitu denean, kanpoko zirkuluak egindako elkarrizketari buruzko feedbacka ematen du. Prozesu hau hurrengo bilerarako kanpoko zirkulura doazen ikasleekin txandakatzen da, eta alderantziz. Prozesu honen luzera aldatu egiten da eztabaidarako erabilitako testuaren arabera.
Jarduera honen eta ikasgelako jarduera ohikoen arteko alderik esanguratsuena irakaslearen zeregina da. Sokratesen mintegian, ikasleek gidatzen dute eztabaida eta galdeketa. Irakaslearen zeregina eztabaidak aurrera egiten duela bermatzea da, eztabaidak hartzen duen norabide partikularra edozein izanda ere.
Irakasleek Mintegi sokratikoak modu ezberdinetan erabiltzen dituzte. Behar den egitura desberdina izan daiteke ikasgela bakoitzean. Zerrenda zehatza ez den arren, irakasleek egitura hauetako bat erabil dezakete mintegi sokratikoa kudeatzeko:
Barruko/kanpoko zirkulua edo arrainontzia: ikasleak bi zirkulu antolatuko dituzte, bat bestearen barnean. Barruko zirkulua testuari buruz eztabaidatzen arituko da kanpoko zirkuloko kideak oharrak hartzen dituzten bitartean. Kanpoko zirkuluak bere behaketak partekatuko ditu eta bi zirkuluak eztabaidan hasiko dira. Kanpoan kokatutako ikasleek jorratu nahi dituzten gaien jarraipena edo txostena betetzen dute. Tresna hauek entzuteko egitura emango dute eta kanpoko kideei xehetasun zehatzak emango dizkiete mintegian geroago eztabaidatzeko. Irakaslea ere borobilean eseri daiteke baina ikasleen maila berean.
Triada: Barruko zirkuluan parte hartzen duen ikasle bakoitzak ("pilotu" deitzen zaio) bi "kopilotu" izango ditu haien atzean eserita, alde banatan. Pilotuak hizlariak dira, barne-zirkuluan daudelako; kopilotuak kanpoko zirkuluan daude eta eztabaidan bakarrik hitz egiten dute. Testua beste edozein testu bezala garatzen da. Mintegiaren une batean, bideratzaileak etenaldia egingo du eztabaidan, eta hirukoteari hitz egiteko esango dio. Elkarrizketa, testuen inguruko eztabaida sakonagoa edo liderrak planteatutako galderen buruzkoa izango da. Batzuetan, bideratzaileak hirukoteei beste galdera bat egiteko eskatuko die. Hiruko elkarrizketa horretan, taldeko kideek edozein unetan alda dezakete eserlekua, eta pilotukideetako bat pilotuaren eserlekuan eseri. Egitura horri esker, ikasle guztiek hitz egiteko aukera izango dute baita hasiera batean ikasgelan hitz egiteko zailtasuna izaten dutenek.
Aldi bereko mintegiak: ikasleak talde txikitan antolatzen dira eta elkarrengandik ahalik eta urrutien kokatzen dira. Mintegi sokratikoaren jarraibideei jarraituz, ikasleek talde txikitan izaten dituzte eztabaidak. Aldi bereko mintegiak, gehienetan, orientazio gutxi behar duten eta irakasle/bideratzaile baten laguntzarik gabe eztabaida batean parte har dezaketen ikasle esperimentatuekin egiten dira. Literaturaren arabera, mintegi mota hau onuragarria da gai nagusi bati buruzko testu mota bat baino gehiago aztertzea nahi duten irakasleentzat. Talde txiki bakoitzak testu bat izan dezake irakurtzeko/ikusteko eta eztabaidatzeko. Gero, mintegi sokratiko zabalagoa egin daiteke, testu bakoitza bere artean nola egokitzen den eztabaidatzeko. Aldi bereko mintegiak testu bereziki zail baterako ere erabil daitezke. Ikasleek testuaren hainbat gai eta pasarte gako landu ditzakete.
Irakasleak erabiltzen duen egitura edozein dela ere, mintegiaren/zirkuluen oinarrizko premisa ikasgelaren kontrol eta zuzendaritza partziala ikasleei ematea da. Mintegiek ikasleak elkarrekin lan egitera bultzatzen dituzte, testutik zentzua sortuz eta interpretazio zuzena bilatzen saiatzetik aldenduz. Arreta pentsamendu kritiko eta sortzailean jartzen da.
Mintegi sokratikoko testu bat dokumentu ukigarria da, gogoeta egitera bultzatzen duen eztabaida sortzen duena. Testuak egokia izan behar du parte-hartzaileen garapen intelektual eta sozialaren egungo mailarako. Elkarrizketarako aingura ematen du, eta, horren bidez, ikasleak testutik ihesten hasten badira, bideratzaileak ikasleak testura itzul daitezen egin dezake. Gainera, mintegiaren testuak aukera ematen die parte-hartzaileei baldintza-berdintasuna sortzeko, ikasgelako elkarrizketaren tonua gai horrekiko koherentea eta garbia izan dadin. Zenbait adituk diote "testuak" ez direla zertan testu inprimatuetara mugatu behar, objektuak, espazio fisikoak eta antzekoak erabili daitezkeela.
Testu sokratiko eraginkor baten elementu garrantsitsuakaldatu
Mintegi sokratikoetako testuek erronka egin diezaiekete parte-hartzaileen pentsamendu-gaitasunei , ezaugarri hauek baitituzte:
1. Ideiak eta balioak: Testuak ideia eta balio konplexuak eta laburtzeko zailak sartu behar ditu. Eztabaida indartsuak sortzen dira ideia abstraktuak dituzten konexio pertsonalei buruz eta balio pertsonaletarako inplikazioei buruz.
2. Konplexutasuna eta desafioa: testuak ideietan eta konplexutasunean aberatsa izan behar du eta interpretaziorako irekia. Idealki, irakurketa asko eskatu beharko lituzke, baina ez du parte-hartzaileen maila intelektualaren oso gainetik egon behar, ez eta oso luzea ere.
3. Parte-hartzaileen ikasketa-planerako garrantzia: Testu eraginkor batek gai identifikagarriak ditu, parte-hartzaileen bizitzarako ezagunak eta egokiak direnak. Testuko gaiek ikasketa planarekin zerikusia izan behar dute.
4. Anbiguotasuna: Testuak ikuspegi desberdinetatik irisgarria izan behar du, elkar baztertzen duten ikuspegiak barne, pentsamendu kritikoa sortuz eta galdera garrantzitsuak planteatuz. Erantzun zuzen eta okerrik ez izateak eztabaida ugari eragiten ditu eta ekarpen indibidualak sustatzen ditu.
Testu sokratikoak bi kategoria nagusitan bana daitezke:
1. Inprimatutako testuak (adibidez, ipuinak, olerkiak eta saiakerak) eta inprimatu gabeko testuak (adibidez, argazkiak, eskulturak eta mapak).
2.Arlo tematikoa, inprimatutako edo inprimatu gabeko tresnetan oinarritu daitekeena. Adibide gisa, hizkuntzaren arteak olerkien bidez landu daitezke, historia idatzizko edo ahozko diskurtso historikoen bidez, zientzia ingurumen-gaiei buruzko politiken bidez, matematika proba matematikoen bidez, osasuna nutrizio-etiketen bidez eta gorputz-hezkuntza egokitzapen fisikoko jarraibideen bidez.
Mintegi sokratikoak pareen elkarreraginean oinarritzen dira. Gai edo gai jakin bati buruzko hainbat ikuspegi aztertzea da helburua. Galdera sokratikoa ikasleei beren ikaskuntzan jarduera aplikatzen laguntzeko erabiltzen da. Galdera sokratikoen pedagogia irekia da, eta ideia orokor eta zabaletan oinarritzen da, informazio faktiko zehatzaren ordez. Galdera-sortaren teknikak erantzun zuzen bakarra ez dagoen galdera- eta pentsamendu-maila nabarmentzen du.
Mintegi sokratikoak gehienetan liderrak edo beste parte-hartzaile batek proposatutako galdera ireki batekin hasten dira. Ez dago lehen hizlaririk izendatuta. Gizabanakoek elkarrizketa sokratikoan parte hartzen duten heinean, esperientzia irabazten dute, eta, horri esker, hasierako galdetzaile gisa eraginkor bigurtzen dira.
Liderrak testuko gaiari eusten dio testuari berari buruzko hainbat galdera eginez, eta argudioak nahasiak bihurtzen direnean, jarrerak argitzen laguntzeko galderak eginez. Liderrak, halaber, elkarrizketan parte hartzeko konbentzitu nahi ditu parte-hartzaileak, eta dominatzera jotzen dutenen ekarpenak mugatu. Berak erantzunak prestatu eta besteek esandakoa garatzera bultzatzen ditu parte-hartzaileak. Liderrak parte-hartzaileak gidatzen ditu ikuspuntu desberdinak sakondu, argitu, parafraseatu eta sintetizatzera.
Parte-hartzaileek liderrarekin partekatzen dute zirkulu sokratikoaren kalitateari eusteko ardura. Aktiboki entzuten dute besteek esandakoari eraginkortasunez erantzuteko. Horrek modu limurtzailean pentsatzen eta hitz egiten erakusten die parte-hartzaileei, eztabaida erabiliz beren jarrera babesteko. Parte-hartzaileek ideia, pentsamendu eta balio desberdinekiko errespetua erakutsi behar dute, eta ez dira eten behar.
Galderak banaka edo talde txikitan sor daitezke. Parte-hartzaile guztiek dute eztabaidan parte hartzeko aukera. Zirkulu sokratikoek prestatu beharreko hiru galdera motak zehazten dituzte:
Mintegiaren hasieran lehen galderek eztabaida sortzen dute estuko gai nagusiak argitara irtetzeko.
Galdera orientatzaileek eztabaida sakontzen eta lantzen laguntzen dute, gaiari buruzko ekarpenak eginez eta giro positiboa eta besteen arreta sustatuz.
Azken galderen bidez, parte-hartzaileek beren pentsamenduak eta ikaskuntzak laburtzen dituzte, eta eztabaidatu dutena azaleratzen dute.
Peter Boghossian bezalako akademikoek, metodoak pentsamendu sortzailea eta kritikoa hobetzen duen arren, alde negatiboa ere duela diote. Esaten duenez, metodo hori erabiltzen duten irakasleek, ikasleek hanka sartzea espero dute, eskolan, sentimendu negatiboak sortuz, eta ikasleari iseka eta irain egiteko aukera emanez.
Batzuek pentsamendu horri aurre egin diote esanez umiliazioa eta erridikulua ez direla metodoaren bidez sortzen, baizik eta ikaslearen ezagutza faltagatik. Boghossianek aipatzen du, galderak txundigarriak, uertzeko zailak izan daitezkeen arren, hasierako ideia ez dela hura; Izan ere, horrelako galderek ikasleak zirikatzen dituzte eta kontraadibideen bitartez aurre egiteko balio dute.
Metodo sokratikoari ironia sokratikoa deitua ere ezagutzen da. IroniaSokratesek bere metodo dialektikoan erabiltzen duen lehen formula da. Sokratesek beti hasten ditu bere elkarrizketa psikopedagogiko eta propedeutikoak solaskideari (kasu honetan ikasleari) dagokion fikziozko jarreratik, landu beharreko gaian jakintsua den aldetik. Sokrates Atenasko gizonik jakintsuentzat jotzen zenez, erraza da ironiaren zergatia ulertzea. Elkarrizketaren hurrengo urratsa maieutika izango litzateke, hau da, solaskideak dakien ezagutza psikearen barrutik ateratzen laguntzea. Horretarako, metodo sokratikoak iradokitzen du galdera errazak egitea subjektua jakintsu izendatu den gaiari buruz. Ondoren, solaskideak Sokratesi ematen dizkion erantzunak gaitzetsi egiten dira, bereziki, ikasleak jakin dezan bere "jakintza" aurreiritzi-multzo bat dela, eta osatu eta zehaztu egiten dituela, ahal den neurrian egiazkotasunaz jabetuz.
Metodo sokratikoa, zalantzan jartze sokratiko gisa, psikoterapiara egokitu da, batez ere psikoterapia Adleriano klasikoan, logoterapian , jokabidearen terapia arrazional emotiboan, terapia kognitiboan eta errealitatearen terapian. Esanahiak, sentimenduak eta ondorioak argitzeko erabil daiteke, baita ezagutzak pixkanaka garatzeko edo ekintza alternatiboak aztertzeko ere.
Metodo sokratikoak filosofia aplikatuaren forma berri bat ere inspiratu du berriki: elkarrizketa sokratikoa, filosofia-kontseilua ere deitua. Europan, Gerd B. Achenbach da, seguruenik, praktikatzaile ezagunena, eta Michel Weberrek ere praktikaren beste aldaera bat proposatu zuen.
loturak, inf garratsitsua, gorriz artikulurik ez badago (adib ogi)
.jpg)