Behaketa
Behaketa[1] fenomeno edo iturri primario bati buruzko informazioa aktiboki eskuratzea da. Izaki bizidunek elementu baten ezaugarriak hauteman eta asimilatzen dituzte beren zentzumenak tresna nagusi gisa erabiliz. Gizakietan, ikusmena eta gainerako zentzumenak ez ezik, neurtzeko tresnak, teknikak eta neurtzeko tresnak ere sartzen dira. Terminoa jarduera horretan jasotako edozein daturi ere badagokio.
Behatzailearen inguruko fenomenoei buruzko informazioa eskuratzea, laborategiko edo landa-lanarekin, metodo enpirikoaren lehen urratsa izan ohi da ikerketa zientifikoan. Ohar horiek jakin-mina eta galderen planteamendua dakarte, fenomeno bat zergatik gertatzen den edo beste fenomeno batzuekin zer lotura duen jakiteko.
Behaketak, besteak beste, gertaeraren, maiztasunaren, iraupenaren, denboraren eta dimentsio kualitatiboen arabera sailka daitezke.
Metodo zientifikoa aldatu
Metodo zientifikoaren lehen urratsa izateaz gain, behaketa ezinbestekoa da esperimentazioan. Hasierako behaketa, ustekabekoa izan daitekeena, ez bezala, esperimentazioa behaketa egituratua da. Prozesuan bost zentzumen fisiko eta materialak erabiltzen dira neurtzeko teknikekin, test estandarizatuekin eta neurtzeko tresnekin batera.
Metodo zientifikoak fenomeno naturalen behaketak eskatzen ditu hipotesiak formulatzeko eta probatzeko[2]. Honako urrats hauek ditu[3][4]:
- Egin galdera bat fenomeno natural bati buruz.
- Egin fenomenoaren behaketak
- Formulatu galderari, behin-behinean, erantzuten dion hipotesia
- Iragarri oraindik ikertu ez diren hipotesiaren ondorio logikoak eta behagarriak
- Probatu hipotesiaren iragarpenak esperimentu, behaketa-azterketa, eremu-azterketa edo simulazio baten bidez
- Marraztu ondorio bat esperimentuan bildutako datuetatik, edo berrikusi hipotesia edo sortu berri bat eta errepikatu prozesua
- Idatzi metodo deskribatzailea eta lortutako emaitza edo ondorioak
- Fenomeno bera ikertzen esperientzia duten ikaskideekin harremanak izan, eta ebaluatu emaitzak bikoteka
Errore-iturriak behaketan aldatu
- Behatuaren akatsak: behatzean jokabidea aldatzen du.
- Behatzailearen akatsak: isuriren bat sor daiteke, patroian desbideratzea...
- Erregistro-erroreak: funtsezko iturria da
Negozioak aldatu
Negozio-ideia diseinatu eta gauzatzeko funtsezko parametroak zehazteko prozesua. Hauek dira negozio bat egiteko faktore erabakigarrienak:
- Pertsonak (zehaztutako rolak betetzen dituzten leku bateko aktoreak)
- Lekua (merkatua eta/edo instalazio-lekua dagoen ingurunea)
- Historia (Aurreikusitako negozioaren balio-proposamenak merkatuaren pertzepzioan eragiten duten aurrekariak)
Filosofia aldatu
Termino filosofikoetan, behatzea pentsamendu-prozesuaren bidez informazio sentsoriala iragazteko prozesua da. Sarrera zentzumenetako batek jasotzen edo hautematen du: entzumena, ikusmena, usaimena, gustua edo ukimena, eta, gero, aztertu egiten da, pentsamendu arrazional edo irrazionalaren bidez. Adibidez: X gizabanakoak aita bat "ikusten" du bere semea jotzen; orduan, X gizabanakoak "behatu" egiten du, eta ekintza hori ontzat edo txartzat jotzen du. Jokaerak onak edo txarrak izateari buruzko dedukzioak lehentasunetan bakarrik oinarritu daitezke, eta ez, nahitaez, harremanak eraikitzean edo behatutako jokabidearen ondorioen azterlanetan. Denboraren poderioz, behaketei buruz kontzientzian metatutako inpresioei esker, X gizabanakoak portaera baten ondorio moralei buruzko kontzeptu bat eraiki ahal izango du, erlazio eta ondorio horiekin batera.
Behaketaren ezaugarri nagusia da —gertatu den zerbait erregistratu beharrean— ondorioak ateratzen saiatzen dela, bai eta etorkizunean antzeko egoerak nola erabili edo kalifikatu jakiteko ikuspuntu pertsonalak eraikitzen ere. Hala ere, Jiddu Krishnamurtiren arabera, behaketak, berez, ez dakar ondorioak ateratzea eta ikuspuntu pertsonalak sortzea. Ezagutzak ez metatzea azpimarratuz. Behaketa horrek, beraz, adimena askea izatea ahalbidetzen duela dio.
Ikerketa kualitatiboko behaketa aldatu
Gizarte-ikerkuntzan, behaketa datuak biltzeko prozedura egituratu bati deitzen zaio, gizarte-bizitzako alderdi gehienak eta inguruneak, testuinguruak, azpi-kulturak eta haien inguruko hipotesiak aztertu, deskribatu, ulertu, identifikatu eta sortzen dituena. Hauek dira behaketa motak:
- Behaketa parte-hartzailea da ikertzaileak zereginetan edo egoeretan aktiboki parte hartzen duenean.
- Behaketa ez parte-hartzailea da, inork bere rola ezagutzen ez duenean eta behatzen ari dela jakiten ez duenean.
Erreferentziak aldatu
- ↑ www.dictionary.com (Noiz kontsultatua: 2022-10-02).
- ↑ Kosso, Peter (2011). A Summary of Scientific Method. Springer. p. 9. ISBN 978-9400716131
- ↑ Mendez, Carl Cedrick L.; Heller, H. Craig; Berenbaum, May (2009). Life: The Science of Biology, 9th Ed. USA: Macmillan. pp. 13–14. ISBN 978-1429219624
- ↑ Shipman, James; Wilson, Jerry D.; Todd, Aaron (2009). Introduction to Physical Science, 12th Ed. Cengage Learning. p. 4. ISBN 978-0538731874
- GALINDO Cáceres, Jesús (koord.). Ikerketa teknikak gizartean, kulturan eta komunikazioan. 1. arg. Mexiko.' Addison Wesley Longman. 1998. 525 orrialde ISBN 968-444-262-9.
- SIERRA Bravo, R. Ikerketa sozialeko teknikak. 9. arg. Madril. Paraninfo S. A. argitaletxea 1994. 705 orrialde ISBN 84-283-1548-5
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q193181
Multimedia: Observation / Q193181
