Wikipedia

Kostaren kudeaketa

Kostaren kudeaketa uholdeen eta higaduraren aurkako defentsa da. Itsas mailaren aldaketaren ondorioz, hondartzen eta kostaldeko sistemen kalteak gero eta handiagoak izatea aurreikusten da, eta itsasertzeko sedimentuak aldatuko dira, mareen energiagatik.

Oosterscheldekering dikea Holandan

Kostaldeko eremuek lurraren % 15 baino gutxiago hartzen dute, eta munduko biztanleriaren % 40 baino gehiago. Ia 1.200 milioi pertsona bizi dira 100 km kostan eta 100 m itsas mailan, batez besteko dentsitatea populazioaren batezbesteko globala baino 3 aldiz handiagoa izanik.

Kostaldeko eskualdeek baliabide aberatsak dituzte ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko, eta merkataritza- eta industria-jarduera gehienak hartzen dituzte.

Historia aldatu

Kostaldeen ingeniaritza, portuei dagokienez, antzinako zibilizazioen garapenarekin hasten da, itsas trafikoarekin batera, agian K. a. 3500 inguru. Olatu-hormak eta portuko beste lan batzuk eskuz eta eskala handian eraiki ziren.

Gaur egun, antzinako portuko lan batzuk oraindik ikusgai daude portu gutxi batzuetan; beste batzuk, berriz, duela gutxi aztertu ditu urpeko arkeologiak. Antzinako portuko lan asko desagertu egin dira Erromatar Inperioa erori ondoren.

Antzinako lan asko portu-egituretara zuzenduta zeuden. Veneziako bizitza kostaldeko babesen mende zegoen. Italia, Ingalaterra eta Herbeheretako kostaldeetako babesak gutxienez VI. mendera arte arakatu daitezke. Antzinatean, Mediterraneoko korronteak eta patroi eolikoak bezalako fenomenoak ulertu ziren, baita haizeen eta olatuen arteko kausa-efektu lotura ere.

Erromak berrikuntza iraultzaile ugari sartu zituen portuen diseinuan. Urpeko hormak eraikitzen ikasi zuten, eta olatu-horma sendoak eraiki zituzten, erabat agerian zeuden portuak babesteko. Gainazaleko olatu-horma baxuak ere erabili zituzten olatuak hausteko, olatu handiek harrapatu aurretik. Holandan izan ziren lehenak olatu-hormak egiten, portua Velsenen mantendu ahal izateko.

Erdi Aroa aldatu

Itsasotik eraso egiteko mehatxuek kostaldeko hiri asko eta haien portuak uztea eragin zuten. Beste portu ako galdu egin ziren arrazoi naturalen ondorioz, hala nola lohiz betetze azkarra, kosta-lerroaren aurrerapena edo atzerakada, etab. Veneziako aintzira izan zen kostaldeko eremu bakanetako bat, bere garapenarekin eta kostaldea babesteko lanekin jarraitu zuena. Zientzia- eta ingeniaritza-ezagutzek bizirik iraun zuten ekialdean, Bizantzion, non ekialdeko Erromatar Inperioak seiehun urtez iraun zuen, mendebaldeko Erroma gainbehera zihoan bitartean.

Aro Modernoa aldatu

Leonardo da Vinci itsasertzetako ingeniaritzaren aitzindaritzat har daiteke, maiz ideiak eta konponbideak eskaini baitzituen, kostaren ingeniaritzaren onarpen orokorra baino hiru mende lehenago. Zientzian aurrerapausu asko egiten ziren bitartean, Pizkundearen ondoren, portuen eraikuntza gutxi hobetu zen erromatarren metodoekin alderatuta. XIX. mendearen hasieran, lurrun-makinaren etorrerak, lurralde eta merkataritza-bide berrien bilaketak, Britainiar Inperioaren kolonien bidezko hedapenak eta beste eragin batzuek, itsas merkataritza biziberritzen lagundu zuten eta portuko lanetan interesa berpiztu zuten.

XX. Mendea aldatu

Kostaldeko babesak bilakaera bat izan zuen, eta defentsa-egituren eraikuntzatik hondartzen birsorkuntzara igaro zen. 1950. urtea baino lehen, kostaldeko higaduraren aurka edo denboraleen ondorioen aurka babesteko egitura gogorrak erabiltzen ziren. Egitura horiek, normalean, kostaldeko armadurak izaten ziren, olatu-hormak adibidez. Leku batzuetan, egiturak ugaritu egin dira, eta babesak galarazi egiten du gaur egun hondartzak aisialdirako erabiltzea. Bestalde, hondarraren higadurak aurrera jarraitu zuen, hondartzaren azalera galduaraziz eta egitura horien goraldiak eta kostuak 1940ko hamarkadaren amaieran eta 1950eko hamarkadaren hasieran metodo berri eta dinamikoago baten bilaketa ekarri zuten. Ondorioz, ingeniaritza ikuspegi gisa egonkortutako hondartza artifizialak eta dunak erabiltzea ekonomikoki bideragarria eta ingurumenaren aldetik lagunkoiagoa izan zen olatuen energia uxatzeko eta kostaldeko garapenak babesteko.

Azken ehun urteetan, tokiko agintarien ezagutza txikiagatik, kostaldeko higadurari aurre egiteko neurri desegokiak hartu izan dira. Askotan, neurri horiek tokian-tokian konpondu dute kostaldeko higadura, baina areagotu egin dituzte beste kokaleku batzuetako higadura-arazoak, edo beste ingurumen-arazo batzuk sortu dituzte.

Kostaren kudeaketaren egungo erronkak aldatu

Kostaldea aldaketa naturalen eta giza erabileraren eremu dinamikoa da. Lurraren azaleratik % 15 baino gutxiago hartzen duen arren, munduko biztanleriaren % 50 baino gehiago hartzen du (uste da 3,1 mila milioi pertsona baino gehiago bizi direla itsasotik 200 kilometro baino gutxiagora). Munduko biztanleriaren hiru laurdenak 2025erako kostaldean biziko direla espero denez, lurralde zati txiki horretan sortutako giza jarduerek presio neurrigabea eragingo diote sistema globalari. Kostaldeko eremuek aberastasuna dute ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko baliabideetan, eta merkataritza- eta industria-jarduera gehienak hartzen dituzte. Europar Batasunean, egungo biztanleriaren ia erdia itsasotik 50 kilometro baino gutxiagora bizi da, eta kostaldeko baliabideek aberastasun ekonomiko gehienak sortzen dituzte. Kostaldeko babesak itsasoaren eta lurraren arteko egitura estatikoak izan ziren, higadura eta uholdeak aurreikusteko. Aldi honetarako, teknika edo politika lagunkoi berriak garatu dira ingurumena zaintzeko. Oraindik ere garrantzitsuak dira babesa behar duten herrialdeak.[1] Adibidez: Venezia, New Orleans, Herbehereak edo Kaspiar itsasoa.

XXI. mendean itsas mailaren igoeren aurkako babesak garrantzi berezia hartuko du, gaur egun itsas mailaren igoera bizkortzen ari den heinean. Hori kostaldea kudeatzeko erronka bat izango da, dikeak eta olatu-talkak, oro har, eraikitzeko oso garestiak direlako, eta, beraz, itsas mailaren igoerari begira babesak eraikitzearen kostuak izugarriak izan daitezkeelako.

Itsas mailaren aldaketek hondartzetan eta itsasertzeko sistemetan egokitzapen zuzenak eragiten dituzte, itsas mailaren jaitsieraren ikus daitekeen bezala. Itsasoaren mailak gora egiten duenean, olatuak eta mareak kostaldeko sedimentuak partzialki gorantz desplazatzen dituzte. Horren ondorioz, igoeraren eraginen eredu dinamiko bat sortzen da, sedimentuen etengabeko desplazamenduekin. Eredu hori ez da bateragarria datu topografikoetan soilik oinarritzen diren eredu estatikoekin.

Plangintza planteamenduak aldatu

Kostaldeko defentsarako bost estrategia orokor daude:[1]

  • Ezer ez egitea: ez babestea, tokitik alde egiteko prestatzea.
  • Atzerapausoa kudeatzea: Horrek esan nahi du atzerapauso prozesu naturalak onartzen dituzten ingeniaritza soluzioak hartzen dituztela, eta defentsa berriak eraikitzeko defentsa lerro berri bat identifikatzen dutela.
  • Egungo ibilbidea jarraitu: kostaldearen lerroa babestu, dikeak kostaldearen lerroaren inguruan eraikiz.
  • Itsasora abiatu: itsas babes berriak eraikiz.
  • Esku-hartzea mugatu: egokituz eta uholdeekin moldatzeko gai izanez, kostaldeko lurretara eta eraikinetara irits daitezen.

Zein estrategia hartu erabakitzea leku zehatz bakoitzari dagokio, itsas mailaren aldaketaren, baldintza geomorfologikoen, sedimentuen erabilgarritasunaren eta higaduraren arabera, eta horri faktore sozial, ekonomiko eta politiko batzuk gehitu behar zaizkio.

Ezer ez egin aldatu

Ezer ez egiteko aukera, ez babestea dakarrena, bide merkea eta komenigarria da kostaldeari bere burua zaintzen uzteko. Kostaldeko azpiegiturak bertan behera uztea dakar, itsasertzeko higaduraren eraginpean daudenean. Aukera hau ingurumenarekiko lagunkoia da eta sortzen den kutsadura bakarra berriz finkatzeko prozesuan da. Hala ere, ezer ez egiteak lur asko galtzea esan nahi du, eta jendeak bere etxeak galtzea.

Atzerapausoa kudeatu aldatu

Atzerapausoa kudeatzea alternatiba bat da kostaldeko egiturak eraiki edo mantentzeko. Kontrolatutako atzerakadak aukera ematen du aurretik itsasoak uholdeak jasan ez zitzakeen eremuak uholddea jasateko. Atzerakada kontrolatua, askotan, sedimentuan izandako aldaketen edo itsas mailaren igoeren aurreko erantzuna da. Teknika hau itsasoaren ondoko lurrak balio gutxikoak direnean erabiltzen da. Erabaki hori hartu da lurrak higatu eta urez bete daitezen ahalbidetzeko, itsasoko, marearteko eta paduretako habitat berriak sortuz. Prozesu horrek urte askoan jarrai dezake egonkortze naturala eraginez.

Urak hartu beharreko lurrak erostea izaten da kostu nagusia. Baliteke konpentsazioak behar izatea egoiliarrak birlokalizatzeko. Itsasoak irentsiko duen beste edozein egitura antropogeniko behar bezala desegin behar da itsas kutsadura saihesteko. Kasu batzuetan, horma bat eraiki behar da urez bete beharreko eremutik haratago lurra babesteko, nahiz eta egitura horiek, oro har, dauden kostaldeak babesteko beharrezkoak liratekeenak baino baxuagoak izan. Bestalde, urpean dagoen eremuaren bilakaera gainbegiratzeak kostu gehigarria dakar. Kostuak gutxitu egin daitezke dauden defentsek modu naturalean huts egiten badute, baina, askotan, kostaldea birkokatzeko proiektuak modu aktiboagoan maneiatuko dira, esate baterako, dauden babesetan pitzadura artifizialak sortuz, leku jakin batean eta aurrez zehaztutako modu batean itsasora sartzea ahalbidetzeko, edo padurak sortzeko aldez aurreko drainatze kanalak prestatuz.

Egungo ibilbidea jarraitu aldatu

Kostaldeko giza estrategiak ingeniaritza erantzun estatikoetan oinarritu dira, eta kostaldea, berriz, oreka dinamikoan dago, edo egon dadin ahalegintzen da. Kostaldeko egitura solidoak eraikitzen jarraitzen dute, jabetza eta azpiegitura garestiak babesten dituztelako, baina normalean arazo arrunta behera edo kostaldeko beste leku batzuetara eramaten dute.

Hala eta guztiz ere, kasu askotan, iraganean hartutako erabakiek, gaur egun, itsasertzeko azpiegituren aurkako mehatxu asko bizkortzen dituzte, eta berehalako babesa behar dute. Adibidez, Europako kostaldeko hiri askotako itsas pasealekua, espazio ireki publiko, parke eta zerbitzu gisa izenda daiteke. Espazio ireki horiek malgutasun handia eman lezakete lurzoruaren erabileraren etorkizuneko aldaketei dagokienez, adibidez, atzerakada kontrolatu bati begira, itsas mailaren igoeraren ondoriozko higadura edo uholde mehatxuei aurre eginez. Duna eremuek erreserba natural erabilgarriak adierazten dituzte eta eremu horietan eraikitzeak aukera gutxi uzten du. Egitura edo teknika hauek mantentzeak estrategia aldatzea ekar dezake.

  • Egitura gogorreko teknikak, adibidez, hormigoi finkoa eta harkaitza erabiltzea kosta-lerroa "finkatzeko" eta atzean kokatutako aktiboak babesteko. Teknika hauek, olatu-hormak, estaldurak,... Europako kosta-lerroaren babesaren zati esanguratsu bat dira ( % 70 baino gehiago).
  • Egitura biguneko teknikak, prozesu naturalak erabiliz eta elementu naturaletan oinarritzen diren teknikak dira, hala nola harea, dunak eta landaredia, higadura kostaldera ez iristeko. Teknika horien artean daude hondartzak birsortzea eta hareazko dunak egonkortzea.

Itsasora abiatu aldatu

Giza eragin handiak daudenean etorkizuna iragartzea alferrikakoa dela argi dago. Etorkizuneko klima ere, neurri batean, gizakiok egiten dugunaren araberakoa da, adibidez, berotegi-efektuko gasen emisioak murriztuz klima aldaketa kontrolatzeko. Zenbait kasutan – garapen ekologiko edo ekonomiko berrietarako eremu berriak behar diren lekuetan – itsasorantz abiatzeko estrategia bat har daiteke. Adibide batzuk hauek dira: Kogeko badia (Danimarka), Scheldteko mendebaldeko estuarioa (Holanda), Châtelaillon-Plage (Frantzia) eta Ebroko delta (Espainia).

Estrategia honetan eragozpen nabarmena dago. Kostaldearen higadura oso zabalduta dago gaur egun, eta kostalde askotan marea altuak edo sagailo ziklonikoak izaten dira nagusi, eta horrek eragina izaten du gizakien jardueran. Itsasoak gora egiten badu, kosta-lerroan edo honen inguruan azpiegiturak garatu zituzten kostalde asko ez dira higadurara egokitzeko gai izango, eta "kostaldearen estugunea" deritzona jasango dute. Hori gertatzen da normalean lur barnetik kenduko liratekeen eremu ekologiko edo geomorfologikoek hori eragozten duten egitura solidoak aurkitzen dituztenean. Padurak, manglareak eta kostaldeko edo inguruko ur gezako hezeguneak estuguneak izateko joera dute bereziki.

Esku-hartzea mugatu aldatu

Esku-hartze mugatuak normalean garrantzi ekonomiko txikiko eremuetan hartzen dira. Esku-hartze mugatuko neurriek, askotan, padurak eta hareazko dunak sustatzea eskatzen dute. Horrela, paduraren atzeko lurra behar bezala babestuta egotea lortzen da, olatuen energia metatutako sedimentuak eta duela gutxi sortutako landaredi berriak desegingo baitute. Padura berria gizakiari hertsiki egotzi ezin bazaio ere, prozesu natural askok paduraren segidari lagunduko diotelako, faktore antropogenikoak haren eraketaren arduradun dira, hasierako bultzada bat beharrezkoa izan daitekeelako paduraren segida prozesua hasten laguntzeko.

Eraikuntza teknikak aldatu

Eraikuntza teknikak, kostaldea kudeatzeko teknika gisa erabil daitezke.

Eraikuntza teknika gogorrak aldatu

Groynes aldatu

Groyneak itsasoarekiko perpendikularrak diren hesi edo hormak dira, zurez, zementuz edo harkaitzez eginak. Hondartzako materialak korrontearen norabidea nagusia den lekuetan pilatzen dira, hondartza zabalagoa eta garatuagoa sortuz, eta, beraz, kostaldearen babesa hobetuz, hareazko materialak olatuen energia iragazten eta xurgatzen duelako. Hala ere, material hareatsuaren galera bat dago jito-korrontetik behera, eta, beraz, beste groyne bat eraiki behar da hor. Gainera, groyneek ez dute hondartza denboraleen olatuetatik babesten, eta elkarrekin gehiegi jarriz gero, hareazko materiala kostaldetik kanpo eramaten duten korronteak sortzen dira.

Groyneak kostaldearen defentsa neurri eraginkorrak dira, mantentze lan gutxi eskatzen dutenak, eta kostaldeko defentsa egiturarik zabalduenetako bat dira. Hala ere, kostaldearen estetikarako gero eta kaltegarriago ikusten dira eta kostaldeko leku askotan aurkakotasun handia dago.

Aditu askoren ustez, groyneak irtenbide "bigunak" dira, dagoen hondartza hobetu delako.

Estimatutako kostua groyne bakoitzeko £200.000 da, metro bakoitzeko £60 izanik.

Kostu handia izateaz gain, Groyne Terminalaren Sindromea izeneko arazo bat dago. Eraikitzen den azken groyne terminalak, eragotzi egiten du itsasertzeko jitoak inguruko kokalekuetatik materialak ekartzea. Arazo hau oso ohikoa da Hampshire eta Sussexeko kostalde britainiarretan.

Hormak aldatu

Hormak, normalean hormigoizkoak edo harrizkoak izaten dira. Itsaslabarren oinarrian eraikitzen dira, higaduraren edo uholdeen aurka babesteko. Antzinako hormek itsasorako itzulerako olatuen energia guztia islatzen dute, eta, horretarako, hormak forma konbatuan amaitzen dira. Horrek tokiko zurrunbiloa areagotzen du, ekaitzetan harea eta sedimentuak gainjarriz.

Bestalde, horma modernoak energia intzidentearen zatirik handiena suntsitzen saiatzen dira, islatutako olatu txikiagoekin eta zurrunbiloa murriztuz, horretarako, maldan dauden estalduren forma hartzen dute. Gaur egungo diseinuak arroka porotsuekin eta hormigoizko elementuekin (Seabees, SHEDs, Xbl) egiten dira.

Kontuz ibili behar da horma non jarri erabakitzerakoan eta kontuan hartu behar da kostuaren eta onuraren arteko erlazioa ebaluatzean, eta aldekoa izan behar du horma eraikitzea justifikatuta egon dadin.

Hormen ondorioz, hondartzak desegokiak izan daitezke, eta alferrikakoak izan daitezke beren helburuetarako, horma eraikitzeak salbatu nahi den paisaia kaltetu dezakeelako .

Adibide moderno batzuk honako hauek dira: Cronulla (NSW, 1985-6),[2] Blackpool (1986-2001), Lincolnshire (1992-1997) eta Wallasey (1983-1993). Blackpool eta Cronularen kokalekuak biak bisitatu daitezke Google Earth eta tokiko web kameren bidez (Cronulla, Cleveleys). Adibide interesgarriena Sandwich Kent-eko horma da.

Ziur asko, hormak dira kostaldearen kudeaketan erabiltzen den bigarren metodorik tradizionalena.

Kalkulatutako kostua £800 eta £5.000 artekoa da metro linealeko.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) García, Miriam García. (2019-05-22). «La reinvención de la costa. Diseñando paisajes resilientes» rita_revista indexada de textos académicos (11): 106–117. ISSN 2386-7027. (Noiz kontsultatua: 2022-11-24).
  2. ↑ [http://dx.doi.org/10.1061/(asce)0733-950x(1983)109:4(505) «Erratum: “The Design of Weir Sand‐Bypassing Systems” by J. Richard Weggel at the ASCE Specialty Conference on the Design, Construction, Maintenance and Performance of Coastal Structures, Arlington, Va., March 9–11, 1983, and published in Coastal Structures '83 , by ASCE, New York, N.Y., 1983, 1012 pp»] Journal of Waterway, Port, Coastal, and Ocean Engineering 109 (4): 505–505. 1983-11  doi:10.1061/(asce)0733-950x(1983)109:4(505). ISSN 0733-950X. (Noiz kontsultatua: 2022-11-24).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Informazioa

Bideoak

Argazkiak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kostaren_kudeaketa&oldid=9597639"(e)tik eskuratuta